Τη στιγμή που η ανθρωπότητα συνεχίζει να παλεύει εδώ και ενάμιση χρόνο με τον ιό SARS-CoV-2, έναν κορωνοϊό ημι-αγνώστου προελεύσεως, αφού η… σκούφια του φαίνεται ότι κρατά από τις νυχτερίδες, ωστόσο ο ενδιάμεσος ξενιστής που τον μετέδωσε στους ανθρώπους ακόμη «καταζητείται», μια νέα ανησυχητική αλλά συνάμα άκρως διαφωτιστική μελέτη έρχεται να δείξει πόσο σημαντική είναι η ενδελεχής επιδημιολογική επιτήρηση ώστε να συλλαμβάνονται εγκαίρως οι εν δυνάμει πανδημικές απειλές (κάτι που σίγουρα δεν συνέβη στην περίπτωση του νέου κορωνοϊού…). Η μελέτη αυτή που δημοσιεύθηκε πριν από μερικές ημέρες (συγκεκριμένα στις 20 Μαΐου) στην επιθεώρηση «Clinical Infectious Diseases», έβγαλε… κορωνο-λαβράκι, αφού αποκάλυψε έναν άγνωστο μέχρι πρότινος υβριδικό κορωνοϊό που προέρχεται από τους σκύλους – αποτελώντας όμως ένα «ψηφιδωτό» κορωνοϊών που πλήττουν και άλλα ζώα – και ο οποίος δείχνει ότι μπορεί να προκαλέσει νόσο στον άνθρωπο.
Το ζήτημα όμως δεν είναι (μόνο) αυτός ο εν δυνάμει επικίνδυνος για τον άνθρωπο νεοανιχνευθείς κορωνοϊός, αναφέρει στο ΒΗΜΑ-Science ο κύριος συγγραφέας της μελέτης δρ Γκρέγκορι Γκρέι, καθηγητής Ιατρικής, Παγκόσμιας Υγείας και Περιβαλλοντικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ στη Βόρεια Καρολίνα των ΗΠΑ. «Το ζήτημα είναι ότι τέτοιοι κορωνοϊοί περνούν στους ανθρώπους από ζώα πολύ συχνότερα από ό,τι πιστεύαμε και μας διαφεύγουν επειδή τα περισσότερα διαγνωστικά τεστ που διεξάγονται στα νοσοκομεία αφορούν αποκλειστικά τους γνωστούς κορωνοϊούς». Κοινώς, χρειάζεται δράση και εγρήγορση αφού η πανδημία του SARS-CoV-2 έχει ήδη αποδείξει περίτρανα ότι δεν μπορούμε να… ταξιδεύουμε στο (κορωνο)άγνωστο με βάρκα την ελπίδα. Απαιτείται «βάρκα» μας να είναι η γνώση και η πρόληψη.
Ανίχνευση με το κατάλληλο διαγνωστικό
Ο καινούργιος υβριδικός κορωνοϊός εντοπίστηκε από τον καθηγητή Γκρέι και την ομάδα του σε βιολογικά δείγματα οκτώ ασθενών – στην πλειονότητά τους παιδιά κάτω των πέντε ετών – που νοσηλεύθηκαν με πνευμονία στη Μαλαισία. Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι όλοι οι ασθενείς έλαβαν εξιτήριο από το νοσοκομείο μέσα σε μία εβδομάδα και δεν κινδύνευσε η ζωή κανενός εξ αυτών.
Πώς όμως «συνέλαβε» τον ιό η ερευνητική ομάδα; Οπως μας εξηγεί ο δρ Γκρέι, «χρησιμοποιήσαμε ένα διαγνωστικό τεστ που εντοπίζει τα περισσότερα είδη κορωνοϊών που ανήκουν στην οικογένεια Coronaviridae – μεταξύ αυτών είναι και ο SARS-CoV-2 -, το οποίο αναπτύξαμε στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ το 2020. Με χρήση αυτού του τεστ ανιχνεύσαμε μοριακές ενδείξεις του άγνωστου ως σήμερα κορωνοϊού σε ρινοφαρυγγικά δείγματα που είχαν ληφθεί από ασθενείς οι οποίοι είχαν νοσηλευθεί με πνευμονία στο κρατίδιο Σαραουάκ της Μαλαισίας».
Συγκεκριμένα, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το διαγνωστικό «εργαλείο» τους προκειμένου να εξετάσουν 301 περιστατικά πνευμονίας τα οποία είχαν νοσηλευθεί στη Μαλαισία από το 2017 ως το 2018 – είχαν φυλαχθεί ρινοφαρυγγικά δείγματα των συγκεκριμένων ασθενών, τα οποία και αναλύθηκαν. «Από το σύνολο των δειγμάτων λάβαμε μοριακά σήματα για ύπαρξη κορωνοϊών των σκύλων σε οκτώ δείγματα ασθενών που νοσηλεύθηκαν στο Σαραουάκ» λέει ο καθηγητής.
Ανασυνδυασμός γενετικού υλικού
Στη συνέχεια συνεργάτες του δρος Γκρέι από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο με επικεφαλής την επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Προληπτικής Κτηνιατρικής Αναστασία Βλάσοβα, καλλιέργησαν στο εργαστήριο τον ιό που απομονώθηκε από ένα από τα δείγματα και μέσα από μια δύσκολη και χρονοβόρο διαδικασία «ανακατασκευής» του γονιδιώματός του κατάφεραν να τον ταυτοποιήσουν ως έναν νέο, άγνωστο ως σήμερα κορωνοϊό που προέρχεται από τους σκύλους – και όχι μόνο. Στην πραγματικότητα η γενετική ανάλυση έδειξε ότι ο ιός αποτελεί ένα υβρίδιο τεσσάρων άλλων κορωνοϊών – δύο που προσβάλλουν σκύλους, ενός που προέρχεται από γάτες και ενός που πιθανώς προέρχεται από χοίρους. Ο δρ Γκρέι υπογραμμίζει ότι για να προκύψει ένα τέτοιο υβρίδιο «λογικά έλαβαν χώρα πολλαπλά επεισόδια γενετικού ανασυνδυασμού στον οργανισμό ζώων που προσβλήθηκαν από δύο ή και περισσότερα είδη κορωνοϊού ταυτοχρόνως». Τέτοιου είδους επεισόδια γενετικού ανασυνδυασμού προκαλούν πάντα ανησυχία στους επιστήμονες καθώς μπορεί να οδηγήσουν στη γέννηση κάποιου άκρως μεταδοτικού στους ανθρώπους στελέχους.
Πάντως μέχρι στιγμής, ο δρ Γκρέι αναφέρει ότι δεν έχει αποδειχθεί πέρα από κάθε αμφιβολία ότι ο καινούργιος κορωνοϊός που ταυτοποιήθηκε ήταν ο υπαίτιος για τα συμπτώματα πνευμονίας των ασθενών στη Μαλαισία, ούτε ότι είναι ικανός να μεταδοθεί μεταξύ ανθρώπων. Μιλώντας στον δικτυακό τόπο της επιθεώρησης Science και η δρ Βλάσοβα που ήταν η πρώτη συγγραφέας της νέας μελέτης σημείωσε πως παρότι δεν γνωρίζουμε πώς ο υβριδικός αυτός ιός προέκυψε και μεταπήδησε στον άνθρωπο, η ανακάλυψη δείχνει ότι η μεταπήδηση κορωνοϊών από τους σκύλους στους ανθρώπους μπορεί να συμβαίνει «με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα από ό,τι πιστεύαμε ως σήμερα, κάτι στο οποίο δεν έχει δοθεί σημασία».
Η επιδημιολογική επιτήρηση
Σε κάθε περίπτωση ο καθηγητής Γκρέι υπογραμμίζει ότι για να δοθούν απαντήσεις στα πολλά και αναπάντητα ερωτήματα, «σχεδιάζουμε μελλοντικές επιδημιολογικές μελέτες που θα μας βοηθήσουν να μάθουμε περισσότερα για αυτόν τον ιό και την ενδεχόμενη ικανότητα μετάδοσής του μεταξύ ανθρώπων». Και προσθέτει ότι ο κορωνοϊός των σκύλων (και όχι μόνο) που εντοπίστηκε τώρα αποτελεί την «κορυφή του κορωνο-παγόβουνου». «Πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχουν και άλλοι κορωνοϊοί εκεί έξω τους οποίους δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμη αλλά μπορούν να αποτελέσουν τις επόμενες πανδημικές απειλές». Μάλιστα το Σαραουάκ όπου διεξήχθη η τελευταία μελέτη ίσως είναι ένας πολύ καλός στόχος για επιδημιολογική έρευνα σχετικά με νέους κορωνοϊούς καθώς πρόκειται για μια περιοχή του Ισημερινού με μεγάλη βιοποικιλότητα στην οποία οι άνθρωποι έρχονται συνεχώς σε επαφή με πολλά ζώα, λέει ο ερευνητής.
Αυτός ο «άξονας» αλληλεπίδρασης ανθρώπων και ζώων πρέπει να αποτελεί και το επίκεντρο συνεχούς επιδημιολογικής επιτήρησης προκειμένου να βρεθούμε την επόμενη φορά ένα βήμα μπροστά από τους μελλοντικούς ιογενείς εχθρούς αντί να κυνηγάμε, όπως τώρα, να «συμμαζέψουμε» τις καταστροφικές συνέπειές τους, υποστηρίζει ο καθηγητής. Οπως αναφέρει και σε πρόσφατη έκθεσή του η οποία δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάρτιο στην επιθεώρηση «Open Forum Infectious Diseases» της Αμερικανικής Εταιρείας για τα Μεταδιδόμενα Νοσήματα, «εκτός από τον κορωνοϊό και άλλοι ιοί του αναπνευστικού έχουν τη δυναμική να δώσουν επιδημίες, αν όχι πανδημίες, όπως ο ανθρώπινος μεταπνευμονοϊός, ο ιός της παραγρίπης 3, ο ρινοϊός C, ο ανθρώπινος αναπνευστικός συγκυτιακός ιός και πολλά είδη ανθρώπινων αδενοϊών. Πολλές από αυτές τις απειλές αναγνωρίζονται πλέον ως ζωονόσοι, ωστόσο η αρχική προέλευσή τους από τα ζώα δεν είχε γίνει γνωστή σε αρκετές περιπτώσεις – για παράδειγμα ο ιός της παραγρίπης 3 καθώς και ο ανθρώπινος ρινοϊός 3 δεν εθεωρείτο ότι προέρχονται από τα ζώα. Επίσης παρότι έχει ήδη καταγραφεί μεταπήδηση του μεταπνευμονοϊού και αδενοϊών μεταξύ ειδών, μέχρι πρόσφατα δεν είχε δοθεί η δέουσα σημασία σε τέτοια γεγονότα. Συγχρόνως ολοένα και περισσότερα στοιχεία δείχνουν ότι οι αδενοϊοί και οι εντεροϊοί περνούν, τουλάχιστον περιστασιακά, το φράγμα των ειδών». Η προέλευση αυτών των παθογόνων από τα ζώα έχει μεγάλη σημασία αν αναλογιστούμε ότι τόσο η πανδημία γρίπης του στελέχους Η1Ν1 το 2009 όσο και η τρέχουσα πανδημία του SARS-CoV-2 είχαν ως «πηγή» τους τα ζώα, αναφέρει ο ειδικός. «Θεωρώ ότι η ανάδυση τέτοιων παθογόνων αιφνιδίασε τους αρμοδίους ανά τον κόσμο εξαιτίας του ότι δεν γινόταν η κατάλληλη επιτήρηση στον άξονα της αλληλεπίδρασης ανθρώπων και ζώων».
Μακρά εξελικτική πορεία
Και υπάρχει πολύς χρόνος για να γίνει σωστή επιτήρηση ώστε να μην καταλήγουμε να αιφνιδιαζόμαστε από νέους ιούς, τονίζει ο καθηγητής Γκρέι, αφού τα πανδημικά παθογόνα, όπως ο νέος κορωνοϊός, δεν γίνονται… παντοδύναμα εν μιά νυκτί αλλά σε βάθος πολλών ετών. «Ο χρόνος που χρειάζεται κάθε ιός για να «μεταμορφωθεί» από έναν ιό των ζώων σε μια ζωονόσο που μπορεί να πλήξει τον άνθρωπο είναι άγνωστος, αλλά είναι λογικό ότι απαιτούνται χρόνια – ανάλογα πάντα και με το εκάστοτε παθογόνο. Για παράδειγμα, στοιχεία μαρτυρούν ότι η γενεαλογική γραμμή των κορωνοϊών από την οποία αναδύθηκε ο SARS-CoV-2 διαχωρίστηκε από τον συγγενέστερο παρόμοιο ιό των νυχτερίδων γύρω στο 1970. Παρότι ο ιός πιθανότατα κυκλοφορούσε στις νυχτερίδες ή σε έναν ενδιάμεσο ξενιστή για αρκετό διάστημα, χρειάστηκε αρκετό καιρό ώστε να προσαρμοστεί στον άνθρωπο και να μετατραπεί στο επικίνδυνο παθογόνο που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Αυτές οι μεγάλες περίοδοι μετάβασης των παθογόνων μάς προσφέρουν λοιπόν μια πολύ σημαντική ευκαιρία να περιορίζουμε τους νέους ιούς προτού προσαρμοστούν πλήρως στον ανθρώπινο οργανισμό και αποκτήσουν υψηλή μεταδοτικότητα».
Η «συνταγή» για να συμβεί αυτό, κατά τον δρα Γκρέι, είναι η τακτική επιτήρηση σε περιοχές όπου οι άνθρωποι έρχονται καθημερινά σε στενή επαφή με ζώα. «Μια τέτοια στρατηγική θα είναι πιθανότατα πιο αποτελεσματική στην ανίχνευση παθογόνων που απειλούν τους ανθρώπους σε σύγκριση με άλλες, πιο φιλόδοξες στρατηγικές οι οποίες αφορούν την ενδελεχή μελέτη όλων των ιών που «φιλοξενούνται» στα ζώα ανά τον κόσμο. Χρειάζεται να γίνεται περιοδική επιτήρηση για ύπαρξη ιών τόσο σε ανθρώπους που δουλεύουν με ζώα σε φάρμες όσο και στα ίδια τα ζώα. Εναλλακτικά, αν κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολα εφικτό, πρέπει να γίνεται επιτήρηση σε ασθενείς που νοσηλεύονται με πνευμονία σε περιοχές που είναι γνωστό ότι αποτελούν ζώνες υψηλού κινδύνου για την ανάδυση νέων παθογόνων όπως η Ασία».
Επένδυση για υγιές μέλλον
Αυτή ακριβώς η στρατηγική την οποία ακολουθεί ερευνητικά η ομάδα του καθηγητή έχει ήδη αποδώσει καρπούς – όχι μόνο με την ταυτοποίηση του καινούργιου κορωνοϊού στη Μαλαισία αλλά και με άλλα παθογόνα, όπως μας πληροφορεί. Και όλα αυτά με πολύ χαμηλότερο κόστος, της τάξεως των 25.000 δολαρίων ανά περιοχή κατ’ έτος, τη στιγμή που άλλες στρατηγικές κοστίζουν εκατοντάδες εκατομμύρια ως και δισεκατομμύρια δολάρια, λέει. «Εκτός από τον άγνωστο μέχρι σήμερα κορωνοϊό που εντοπίσαμε στους νοσηλευόμενους με πνευμονία, εντοπίσαμε επίσης πρόσφατα λοίμωξη από έναν νέο αδενοϊό ζωικής προέλευσης σε ασθενή με νόσο του αναπνευστικού, βρήκαμε ενδείξεις ανθρώπινων εντεροϊών σε χοίρους καθώς και τα πρώτα στοιχεία παγκοσμίως για ύπαρξη του ιού της γρίπης D σε πουλερικά. Τα επιτύχαμε όλα αυτά διεξάγοντας μηνιαία επιτήρηση τόσο σε φάρμες και αγορές ζώντων ζώων όσο και σε ασθενείς με πνευμονία που νοσηλεύονταν σε μεγάλα νοσοκομεία».
Για να καταστεί εφικτή μια τέτοιου τύπου ενδελεχής επιτήρηση σε παγκόσμιο επίπεδο «οι ανεπτυγμένες χώρες πρέπει να ξανασκεφτούν τις στρατηγικές που ακολουθούν αυτή τη στιγμή και να προχωρήσουν σε καινούργιες, καλύτερες συνεργασίες προς όφελος της υγείας του παγκόσμιου πληθυσμού στο μέλλον» καταλήγει ο καθηγητής.
Οπως όλα δείχνουν, το θέμα δεν είναι αν υπάρχει κίνδυνος νέας πανδημίας στη μετά τον SARS-CoV-2 εποχή – αυτός είναι δεδομένος. Το θέμα είναι να μη χαθεί για άλλη μια φορά πολύτιμος χρόνος ώστε όταν το επόμενο εν δυνάμει πανδημικό παθογόνο μάς «χτυπήσει» την πόρτα, εμείς να έχουμε φροντίσει από πριν να έχουμε βάλει… πόρτα ασφαλείας για να του κλείσουμε τον δρόμο. Και ο καθηγητής Γκρέι με την ομάδα του έχουν μερικές καλές ιδέες για το πώς θα «κλειδώσουμε» καλά αυτή την «πόρτα»…
8ος γνωστός κορωνοϊός που προκαλεί νόσο σε ανθρώπους θα είναι ο κορωνοϊός των σκύλων, ο οποίος εντοπίστηκε στη Μαλαισία, αν επιβεβαιωθεί η παθογονικότητά του στον άνθρωπο.
Οι πανδημίες βλάπτουν σοβαρά και την παγκόσμια οικονομία: l 30-50 δισ. δολάρια κόστισε η επιδημία του SARS και 45-50 δισ. δολάρια η πανδημία του Η1Ν1, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. l 2,6 δισ. δολάρια στοίχισε μόνο στη Νότια Κορέα η επιδημία του MERS. Eννοείται ότι αυτά τα ποσά θα μοιάζουν… ψίχουλα μπροστά στο οικονομικό παγκόσμιο κόστος της τρέχουσας πανδημίας, το οποίο μόνο για το 2020 ανερχόταν σε 11,7 τρισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με την παγκόσμια συνομοσπονδία ανθρωπιστικών οργανώσεων Oxfam.
Και άλλη πανδημική απειλή
Η νέα μελέτη για τον υβριδικό κορωνοϊό ήλθε να προστεθεί στην πρόσφατη ανακάλυψη ενός άλλου κορωνοϊού που φαίνεται ότι μεταπήδησε στον άνθρωπο από τους χοίρους. Τον περασμένο Μάρτιο ερευνητές του Πανεπιστημίου της Φλόριδας ανέφεραν σε προδημοσίευσή τους στο MedRχiv ότι ανίχνευσαν έναν κορωνοϊό των χοίρων σε δείγματα πλάσματος τριών παιδιών στην Αϊτή τα οποία εμφάνισαν πυρετό την περίοδο 2014-15. Ο ιός αυτός αποδείχθηκε ότι ανήκει στο γένος των δέλτα-κορωνοϊών, οι οποίοι εθεωρείτο επί μακρόν ότι προσβάλλουν αποκλειστικώς τα πτηνά. Ωστόσο το 2012 για πρώτη φορά ένας δέλτα-κορωνοϊός ανιχνεύθηκε σε χοιροστάσια στο Χονγκ Κονγκ ενώ δύο χρόνια αργότερα προκάλεσε επιδημία σε χοίρους στις ΗΠΑ – μάλιστα πειράματα στο εργαστήριο έδειξαν ότι έχει την ικανότητα να προσβάλλει και καλλιέργειες ανθρώπινων κυττάρων. Ορισμένοι ιολόγοι θεωρούν ότι ο ιός του Χονγκ Κονγκ έχει τα «φόντα» να προκαλέσει νέα πανδημία και ο ίδιος φόβος γεννιέται τώρα και για τον καινούργιο δέλτα-κορωνοϊό της Αϊτής.
Επτά οι γνωστοί κορωνοϊοί που μολύνουν ανθρώπους
Μέχρι σήμερα είναι γνωστοί επτά κορωνοϊοί οι οποίοι μολύνουν τους ανθρώπους. Εκτός από τον SARS-CoV-2 που ακόμη μας «χτυπά αλύπητα», δεν πρέπει να ξεχνούμε τoν κορωνοϊό SARS-CoV που προκάλεσε την επιδημία του SARS το 2002-2003 καθώς και τον MERS-CoV που προκάλεσε την επιδημία του MERS το 2012 – οι υπόλοιποι γνωστοί κορωνοϊοί που πλήττουν τον άνθρωπο προκαλούν συνήθως κοινό κρυολόγημα. Πολλοί από αυτούς τους ιούς εκτιμάται ότι προέρχονται από νυχτερίδες και μεταπηδούν στον άνθρωπο είτε απευθείας από αυτές είτε μέσω άλλων ζώων που λειτουργούν ως ενδιάμεσοι ξενιστές. Σε ό,τι αφορά τον πανδημικό κορωνοϊό SARS-CoV-2, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC), «δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής επαρκείς αποδείξεις για το ότι κατοικίδια όπως οι σκύλοι και οι γάτες παίζουν σημαντικό ρόλο στη μετάδοση του ιού στους ανθρώπους». Ωστόσο έχουν καταγραφεί (σπάνιες) περιπτώσεις στις οποίες οι άνθρωποι φάνηκε να είναι οι «ένοχοι» για μετάδοση του νέου κορωνοϊού στους σκύλους ή στις γάτες τους.
