Με αφορμή μια εκδήλωση και μια έκθεση που διοργανώνει το Ινστιτούτο Goethe αφιερωμένες στα 100 χρόνια από τη γέννηση του Joseph Beuys.
Τι είναι αυτό που συνδέει τον Ιβάν τον τρομερό, ένα κογιότ στη Νέα Υόρκη, την χλωρίδα του Υμηττού, σκυλιά που ζουν σε ένα φανταστικό υπόγειο κι έναν καλλιτέχνη το αεροπλάνο του οποίου καταρρίφθηκε στον Β παγκόσμιο πόλεμο κάπου στην Κριμαία;
Η απάντηση θα μπορούσε να είναι η φράση του Joseph Beuys
«Everything is in a State of Change (Όλα είναι σε μια κατάσταση αλλαγής)», η οποία αποτελεί τον τίτλο έκθεσης που διοργανώνει αυτές τις μέρες στην Αθήνα το Goethe-Institut Athen. Αφορμή είναι η συμπλήρωση εκατό ετών από την γέννηση του Joseph Beuys, ενός από τους πιο σημαντικούς και πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες της μεταπολεμικής περιόδου.
Το πρότζεκτ επιμελήθηκε η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια Δάφνη Βιτάλη ύστερα από πρόσκληση του Goethe-Institut Athen, η οποία προσκάλεσε δυο καλλιτέχνιδες, την Jennifer Nelson (Ελλάδα/ΗΠΑ) και την Janis Rafa (Ελλάδα Ολλανδία) να δημιουργήσουν νέα έργα που θα έχουν αναφορές και θα συνομιλούν με το πλούσιο έργο του Γερμανού καλλιτέχνη.
Αξονας: οι συνδέσεις ανάμεσα στον φυσικό και τον ζωικό κόσμο και στην ανθρώπινη ύπαρξη, ένα θέμα ηθικό, φιλοσοφικό και περιβαλλοντικό, ένα θέμα πάντα (και σήμερα ακόμα περισσότερο) επίκαιρο. Τα έργα των δυο καλλιτέχνιδων θα προβάλλονται στο Goethe–Institut Athen (Ομήρου 14-16) μέχρι τις 22/7.
Η εναρκτήρια εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με την ΑΣΚΤ την Πέμπτη 3 Ιουνίου στις 21.00 στο Δημοτικό Θέατρο «Αιολία» (Σολομωνίδου και Φιλαδελφείας 26, στην Καισαριανή) με ελεύθερη είσοδο και υποχρεωτική χρήση μάσκας. Μετά τον χαιρετισμό από την εικαστικό και αναπλ. Καθηγήτρια στην ΑΣΚΤ Γεωργία Σαγρή, ο γερμανός βιολόγος, φιλόσοφος και δημοσιογράφος Cord Riechelmann θα δώσει μια σύντομη διάλεξη για τον Joseph Beuys και τα ζώα στο έργο του ενώ μετά την προβολή των εικαστικών βίντεο, οι δυο καλλιτέχνιδες Janis Rafa και Jennifer Nelson θα συζητήσουν με το κοινό.
«Με την βοήθεια ενός ζώου, μπορεί κανείς να μιλήσει για την ανθρώπινη ύπαρξη»
Ο γερμανός βιολόγος, φιλόσοφος και δημοσιογράφος Cord Riechelmann, ομιλητής στην εναρκτήρια εκδήλωση, έχει μελετήσει διεξοδικά την σχέση του σπουδαίου γερμανού καλλιτέχνη με τα ζώα. «Για τον Beuys», λέει στο www.tovima.gr, «η ενέργεια, το σώμα και οι εκφραστικές κινήσεις των ζώων έγιναν απαραίτητα στοιχεία για τη δουλειά του επειδή, από τη μια, σε γενικές γραμμές υπερασπίζονταν ο ένας τον άλλον και, από την άλλη, τα ζώα, στην προσπάθεια των εξελιγμένων ανθρώπινων κοινωνιών να κυριαρχήσουν, απειλούνταν με εξαφάνιση».
Όπως εξηγεί ο κ. Riechelmann, ο λαγός, είναι το ζώο που εμφανίζεται πιο συχνά στο έργο του καλλιτέχνη: «Για τον Beuys, το ζώο αυτό είναι ταυτόχρονα η αρχή της ενσάρκωσης, της ειρήνης και της κίνησης. Δεν θα μπορούσε να βρει κάποιο καλύτερο. Σαν τον ίδιο τον καλλιτέχνη που το αεροπλάνο του καταρρίφθηκε στην Ανατολή (σσ Κριμαία) στη διάρκεια του Β παγκοσμίου Πολέμου και όταν συνήλθε ξαναβρέθηκε στη Δύση μετά από μια μακρά περίοδο καταθλιπτικής εξάντλησης σε μια φάρμα στη Βόρεια Ρηνανία- Βεστφαλια, ο λαγός έρχεται από την Ανατολή. Αρχικά ο ευρωπαϊκός λαγός (επιστημονικά Lepus europaeus) είχε την έδρα του στις άνυδρες καλοκαιρινές στέπες της Ασίας και της Ανατολικής Ευρώπης. Κατάφερε να εγκατασταθεί στην Κεντρική Ευρώπη όταν τα δάση εκκαθαρίστηκαν και οι δασωμένες μετατράπηκαν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Και είναι ακριβώς το τοπίο που επέτρεψε στον λαγό να μετοικήσει, αυτό που τώρα, με τις σημερινές συνθήκες, απειλεί να τον καταδικάσει. Στη δουλειά του Γιόζεφ Μπόις, ο λαγός εκπροσωπεί όλο το ζωικό είδος ‘και με την βοήθεια ενός ζώου, μπορεί κανείς να μιλήσει για την ανθρώπινη ύπαρξη’».
«Σε σημαντικά ορόσημα της δουλειάς του Joseph Beuys», συνεχίζει ο κ. Riechelmann, «ο λαγός, ένα συμβολικό ζώο γίνεται σύντροφος του. Το 1965 έδειξε σε μια δράση στο Ντύσελντορφ ‘πώς να εξηγήσετε τις εικόνες σε ένα νεκρό λαγό’ και το 1982 έλιωσε το χρυσό στέμμα του Ιβαν του Τρομερού μετασχηματίζοντας το σε έναν ειρηνικό λαγό και στο σύμβολο του ήλιου. Βλέπετε ότι το τρομερό που επιδιώκει τον πόλεμο, η καταστροφή και η ανθρώπινη ανωριμότητα μπορεί να γίνουν ένας χρυσός λαγός, που, φτιαγμένος στο καλούπι του πασχαλινού λαγού, λάμπει προς το φως και προς τον ήλιο. Ωστόσο, ο λαγός κινδυνεύει. Το 1964 με αφορμή την εγκατάσταση “Hasengrab”, ο Beuys, σχεδόν προφητικά, έδειξε τα όρια της ζωής του ζώου αυτού. Ο Beuys προβλέπει ότι οι Φυσικές επιστήμες τα μειώνουν όλα και τα παρουσιάζουν σαν κανονικότητα της ύλης. Σε αυτό, τα καταφέρνει θαυμαστά. Ο υλισμός της επιστήμης, όμως, αφαιρεί όλες τις πνευματικές δυνάμεις από την Φύση, καταστέλλει κάθε τι πνευματικό και έτσι υπονομεύει την αρχή της ίδιας της ‘ζωής’. Η διάγνωση του Beuys για το σήμερα είναι προφητική καθώς το 1964 ο λαγός διαβιούσε ελεύθερος σχετικά καλά. Μόλις πριν από λίγα χρόνια μάθαμε πόσο άσχημα είναι τα πράγματα για το ζώο αυτό».
Η συνύπαρξη με το κογιότ
Συζητώντας με τον κ. Cord Riechelmann δεν μπορεί παρά να αναφερθεί κανείς στο πιο διάσημο έργο του Joseph Beuys “I Like America and America likes Me”. Στην διάρκεια αυτής της περφόρμανς, ο καλλιτέχνης συμβιούσε με ένα κογιότ επί 3 μέρες σε μια γκαλερί της Νέας Υόρκης.
«Ο Beuys θεωρούσε ότι το ‘σύμπλεγμα του κογιότ’ είναι ένα περιστατικό στην ιστορία των διώξεων στο οποίο το ‘αδιέξοδο παρελθόν κατά των Ινδιάνων συνεχίζεται’», λέει ο κ. Riechelmann. Και συνεχίζει: «Γι’ αυτό αλλά και για κάποιους άλλους λόγους, ο Beuys ‘δεν ήθελε να δει από την Αμερική τίποτα άλλο παρά το κογιότ’ στη διάρκεια του ταξιδιού του στις ΗΠΑ. Όπως ο ίδιος σημείωσε αργότερα, οι δυο πρωταγωνιστές μερικές φορές άλλαζαν ρόλους χωρίς ο ένας από τους δυο να επιτύχει μόνιμη κυριαρχία. ‘Πήγε καλά. Προφανώς εκτίμησα σωστά την ‘πνευματική κατάσταση’ …Είχαμε πολύ καλή επαφή’. Κι όχι μόνο αυτό. Ο Beuys
επέλεξε αυτό το ζώο όχι μόνο για λόγους μύθου και πολιτικής αλλά και βιολογικούς. Το κογιότ έχει μια ενδιάμεση θέση στην οικογένεια των σκυλιών (επιστημονικά Canidae). Σε αντίθεση τόσο με τα κοινωνικές αγέλες των λύκων όσο και την μοναξιά των αλεπούδων, τα κογιότ κάνουν σχέσεις με ένα συχνά μόνιμο δεσμό. Από τη φύση τους είναι έτοιμα για έναν διάλογο ανάμεσα σε δυο είδη, όπως είχε στο μυαλό του ο Beuys. Αγαπούν τα ζευγάρια, δεν σχηματίζουν μεγαλύτερες αγέλες. Αυτό οδηγεί σε επιθετικές εντάσεις ακόμα και όταν είναι πολύ νεαρά. Όταν τα αρσενικά είναι 5 μηνων, είναι ανυπόμονα και θέλουν να φύγουν από την οικογένεια τους. Φεύγοντας από την ασφάλεια της οικογένειας, τα άπειρα νεαρά ζώα συχνά γίνονται εύκολη λεία των μεγαλύτερων θηρευτών ή ακούσια καταπατούνται από βοοειδή και μεγάλα ελάφια. Ή νόμιμα εξολοθρεύονται από ανθρώπους- κυνηγούς που χρησιμοποιούν άσχημες μεθόδους.
Κι αυτές οι άσχημες μέθοδοι θύμισαν στον Beuys το τέλος του γκάνγκστερ John Dillinger (1897- 1934). Όταν έπεσε στα χέρια της αστυνομίας μετά από προδοσία, ο Dillinger είχε χτυπηθεί από 19 σφαίρες πριν μπορέσει για πρώτη φορά να αυτοπυροβοληθεί. Τον χειμώνα πριν την περφόρμανς με το κογιότ στη Νέα Υόρκη, ο Beuys είχε αναπαραστήσει το τέλος του Dillinger στην ιστορική τοποθεσία μπροστά από τον κινηματογράφο του Σικάγο «Biograph», δράση που κινηματογραφήθηκε από τον Klaus Staeck».
