Για όσους παρακολουθούν τα όσα συμβαίνουν στη Λευκορωσία από το 1994 που ο Αλεξάντερ Λουκασένκο εξελέγη πρόεδρος της χώρας για πρώτη φορά, η εξωφρενική κρατική αεροπειρατεία της περασμένης εβδομάδας δεν θα πρέπει να αποτέλεσε έκπληξη. Ο Λουκασένκο ήταν ικανός και γι’ αυτό και γι’ άλλα, χειρότερα. Εξι φορές «εξελέγη» πρόεδρος στα είκοσι επτά χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, με ποσοστά που κυμαίνονται μεταξύ του 70% και του 80%. Θα κρατηθεί στην εξουσία με κάθε τρόπο, ακόμη κι αν αυτό οδηγήσει σε εμφύλιο πόλεμο. Ο λαός του δεν τον ενδιαφέρει.
Αδιάφορος απέναντι στις κυρώσεις της ΕΕ
Μετά τις διαδηλώσεις και την άγρια καταστολή τους τον περασμένο Αύγουστο η τύχη του Λουκασένκο εξαρτάται πλέον ακόμη περισσότερο από το Κρεμλίνο. Για όλες τις κυρώσεις που του επέβαλε κατά καιρούς η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν ίδρωσε το αφτί του. Η απαγόρευση εισόδου λ.χ. των στελεχών του στις ευρωπαϊκές χώρες δεν σήμαινε τίποτε, αφού δεν ίσχυαν για τις συζύγους και τους συγγενείς τους. Εξάλλου, ο ίδιος δεν επιτρέπει στα στελέχη του να ταξιδεύουν σε άλλες χώρες πλην της Ρωσίας.
Το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών και εισαγωγών της Λευκορωσίας είναι με τη Ρωσία. Αλλά αυτός ο πιο πιστός σύμμαχος του Πούτιν, είναι και ο πιο απρόβλεπτος. Μπορεί για παράδειγμα να μην καταδίκασε την προσάρτηση της Κριμαίας από τους Ρώσους, αλλά ούτε και την αναγνώρισε επισήμως. Παλαιότερα είχε ταχθεί υπέρ της ενσωμάτωσης της Λευκορωσίας στη Ρωσία (τα ρωσικά είναι η πρώτη γλώσσα για το 70% των Λευκορώσων), όμως αργότερα, παριστάνοντας τον «πρόεδρο του λαού» (όπως κάνει συνήθως), απέρριψε την ιδέα.
Εκτελέσεις και βασανιστήρια
Στη Λευκορωσία ισχύει η ποινή του θανάτου, εξαιτίας της οποίας η χώρα έχει αποκλειστεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Το πόσοι έχουν εκτελεστεί με μια σφαίρα στον αυχένα στα χρόνια που ήταν πρόεδρος παραμένει άγνωστο. Ο αριθμός των όσων έχουν συλληφθεί και αγνοείται η τύχη τους δεν είναι επίσης γνωστός. Ούτε το πόσοι υπέστησαν βασανιστήρια ή κακοποιήθηκαν σεξουαλικά. Υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων συνελήφθησαν 27.000 άτομα που τα περισσότερα βρίσκονται ακόμη στις φυλακές, όπου σε κελιά για πέντε άτομα στοιβάζονται τριάντα πέντε, με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να μην μπορούν να καθίσουν και να κοιμούνται όρθιοι.
Ο Λουκασένκο αγαπά τον αθλητισμό και αυτοδιορίστηκε μάλιστα πρόεδρος της Ολυμπιακής Επιτροπής της χώρας του με αποτέλεσμα η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή να αποβάλει από τις τάξεις της τη λευκορωσική. Επίσης, η Λευκορωσία «κατάφερε» να αποκλειστεί και από τον πρόσφατο διαγωνισμό της Eurovision, καθώς η διοργανώτρια έκρινε ότι το τραγούδι της είχε πολιτική χροιά, και ιδιαίτερα ότι χλεύαζε τους διαδηλωτές.
Ο λευκορώσος πρόεδρος υπήρξε όμως ευρηματικός και όσον αφορά τις ιδιωτικοποιήσεις: δημιούργησε ένα ίδρυμα στο οποίο μεταβίβασε την κρατική περιουσία (τα εργοστάσια πρωτίστως). Πρόεδρος φυσικά του εν λόγω ιδρύματος είναι ο ίδιος.
Η αίσθηση αλλαγής και η βοή των γεγονότων
Είχα βρεθεί για πρώτη φορά στη Λευκορωσία τον Ιούλιο του 2000. Είδα αστυνομικούς να σαπίζουν στο ξύλο έναν μεθυσμένο μέρα μεσημέρι, και σ’ ένα καφενείο, όπου είχαμε καθίσει μια πολυεθνική συντροφιά, τον καταστηματάρχη να απομακρύνει βίαια το νεαρό ζευγάρι που ήρθε και κάθισε στο διπλανό τραπέζι. Στο ξενοδοχείο όπου έμενα, τεράστιες αφίσες στους διαδρόμους έδειχναν τον «μπαρμπα-Σαμ» να κρατάει στο ένα χέρι «μια χούφτα δολάρια» και στο άλλο μια σύριγγα.
Τα παραπάνω φαντάζουν μικροπταίσματα σε σύγκριση με τα όσα συμβαίνουν σήμερα, ωστόσο υπάρχει μία ουσιαστική διαφορά: οι άνθρωποι δεν αρκούνται πλέον στο να συζητούν και να κρίνουν χωρίς να ελπίζουν να αλλάξει τίποτε.
Η Ιστορία μας λέει πως οι δικτάτορες σπανίως ακούν «τη βοή των πλησιαζόντων γεγονότων». Η νομπελίστρια συγγραφέας και δημοσιογράφος της Λευκορωσίας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς είπε στο Spiegel τον περασμένο Νοέμβριο πως «οι μέρες του Λουκασένκο είναι μετρημένες». Αρκεί η αποχώρησή του να μη βυθίσει τη χώρα στο χάος και στον εμφύλιο πόλεμο. Τη λύση όμως την κρατά στα χέρια του ο Πούτιν, που δεν φαίνεται προς το παρόν να εγκαταλείπει τον στενό του σύμμαχο. Αλλά ποτέ κανείς δεν ξέρει.
Μέτρα και ομιλίες στα όρια της παράνοιας
Η συμπεριφορά του Λουκασένκο αγγίζει συχνά τα όρια της παράνοιας. Χαρακτήρισε ανοησίες τα μέτρα κατά της πανδημίας του κορωνοϊού και δεν επέβαλε lockdown. Συνέστησε απλώς να οδηγούν οι Λευκορώσοι περισσότερες ώρες τα τρακτέρ στα χωράφια, να πίνουν πιο πολλή βότκα, να πλένουν τα χέρια τους με βότκα, που «σκοτώνει» τον ιό, και να κάνουν συχνότερα σάουνα. Οταν ξέσπασαν οι διαδηλώσεις στην πρωτεύουσα μετά τις νόθες εκλογές, πήγε σε ένα μεγάλο εργοστάσιο και μίλησε, σαν απαράτσικ του παλιού καιρού, στους εργάτες: «Θέλετε εκλογές;» τους ρώτησε. «Ναι» απάντησαν εκείνοι με μια φωνή. «Ε, είχαμε πρόσφατα εκλογές. Θα παραμείνω πρόεδρός σας ώσπου να με δολοφονήσουν» είπε.
Ενωμένοι κατά του προέδρου με πρώτη την Τιχανόφσκαγια
Η άγρια καταστολή των διαδηλώσεων του περασμένου Αυγούστου άλλαξε τα δεδομένα. Ως τότε στις εκλογές η αντιπολίτευση παρουσιαζόταν κατακερματισμένη και δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τον «πρόεδρο του λαού». Κάθε φορά οι ηγέτες της συλλαμβάνονταν με διάφορα προσχήματα, είτε πριν είτε μετά τις εκλογές, ή αναγκάζονταν να εκπατριστούν. Τώρα όμως είναι ενιαία, με επικεφαλής μια νέα γυναίκα: τη Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια.
Ο Λουκασένκο δεν είχε αντιληφθεί τον ρόλο που θα έπαιζε η νεολαία, κυρίως όμως οι γυναίκες, που μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, όταν οι άντρες είχαν βυθιστεί στον αλκοολισμό, πήραν στα χέρια τους την οικιακή οικονομία και κατάφεραν να μην πεινάσουν οι οικογένειές τους. Αργότερα, οι γυναίκες των πολιτικών που είχαν συλληφθεί ανέλαβαν οι ίδιες το πολιτικό έργο. Κι εκείνες που δεν ζούσαν στα αστικά κέντρα δεν ανέχονταν πλέον να συλλαμβάνονται, να φυλακίζονται και να κακοποιούνται τα παιδιά τους.
Η αστυνομία, η οποία ως τώρα στήριζε το καθεστώς, δεν στρέφεται πλέον τόσο πρόθυμα εναντίον των πολιτών. Γι’ αυτό και ο Λουκασένκο δημιούργησε ένα σώμα μασκοφόρων τραμπούκων, προκειμένου να διαλύει τις διαδηλώσεις τρομοκρατώντας τους πάντες. Ο αγώνας των αντιφρονούντων δίνεται πια στον δρόμο, αλλά κατευθύνεται από τους Λευκορώσους της διασποράς. Ο Λουκασένκο τον χαρακτηρίζει «υβριδικό πόλεμο» και πρόβα τζενεράλε των Δυτικών να τον εφαρμόσουν σε μεγάλη κλίμακα και στη Ρωσία. Και η προπαγάνδα του καθεστώτος καλλιεργεί, όπως έκανε πάντα, την ιδέα πως οι ταραχές είναι προϊόν σχεδιασμού ξένων δυνάμεων. Ωστόσο τους διαδηλωτές δεν τους απασχολεί το ερώτημα αν θα πρέπει ή όχι να συνταχθούν με τη Δύση αλλά το πώς θα απαλλαγούν από τον δικτάτορα.
