Εχουν περάσει σχεδόν πενήντα χρόνια από την έναρξη (της τρέχουσας φάσης) της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης χωρίς να έχουμε καταφέρει την επίλυση των προβλημάτων. Αντίθετα, στην 50ετία που διέρρευσε «τα πράγματα πήγαν από το κακό στο χειρότερο» με κύρια ευθύνη της Τουρκίας αλλά και με τη μη αξιοποίηση ευκαιριών λύσης από πλευράς Ελλάδας – πολιτική αδράνειας (π.χ. 2004, «εγκατάλειψη Ελσίνκι»).
Η Τουρκία άλλαξε αφού πέρασε διάφορες φάσεις, έγινε πιο επιθετική, ενώ διεύρυνε την ατζέντα των θεμάτων αντιπαράθεσης φθάνοντας μέχρι τις απαράδεκτες αξιώσεις των «γκρίζων ζωνών» (αμφισβήτηση εδαφικής κυριαρχίας) από τον Ιανουάριο 1996. Παράλληλα όμως και οι ελληνικές θέσεις αφού πέρασαν διάφορα στάδια έχουν προσλάβει σήμερα έναν περισσότερο ανελαστικό και σε ορισμένες περιπτώσεις πιο εξωπραγματικό χαρακτήρα σε σχέση με αυτές της δεκαετίας του 1970, ειδικότερα σε σχέση με αυτές που σταθερά προέβαλλε ο Κ. Καραμανλής (ο πρεσβύτερος, εθνάρχης).
Εχει σημασία επομένως να συνοψίσουμε τις θέσεις Καραμανλή. Και μάλιστα όπως έχουν εκφρασθεί με τον πλέον επίσημο τρόπο στον τούρκο πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετσεβίτ σε συνάντησή τους στο Μοντρέ τον Μάρτιο 1978. Εχει σημασία καθώς η ανελαστικότητα θέσεων εκφράζεται σήμερα κυρίως από το λεγόμενο «Καραμανλικό μπλοκ» του πολιτικού φάσματος σε έκδηλη απόκλιση από τις θέσεις του εθνάρχη. (Τα σχετικά αποσπάσματα προέρχονται από την επίσημη έκδοση του Αρχείου Κ. Καραμανλή.)
1. Μειονότητα Θράκης: Για τον Κ. Καραμανλή οι μειονοτικοί πολίτες της Θράκης είναι Τούρκοι. «Σήμερα υπάρχουν 10.000 Ελληνες στην Κωνσταντινούπολη και 120.000 Τούρκοι στην Ελλάδα» αναφέρει στον Μ. Ετσεβίτ. Και η μειονότητα είναι τουρκική. «Δεν είχα ποτέ την πρόθεση ως Κυβέρνησις να ενοχλήσω την Τουρκική μειονότητα» προσθέτει (Αρχείο, τόμ. 10ος, σελ. 135). Αυτά ως πολιτική θέση (πέρα από τις οποιεσδήποτε άλλες νομικές πτυχές).
2. Αιγαίο και Δικαιώματα Τουρκίας: Εχει η Τουρκία δικαιώματα στο Αιγαίο στην έκταση που τα ορίζει το διεθνές δίκαιο; Προφανώς έχει. Μόνο που ορισμένοι στη σημερινή πραγματικότητα αγανακτούν εάν κάποιος υποστηρίξει αυτό το αυτονόητο. Λέγει ο Κ. Καραμανλής ενώπιον του Μπ. Ετσεβίτ: «Το Αιγαίο δεν είναι Ελληνική λίμνη. (…) Στο Αιγαίο υπάρχουν χωρικά ύδατα και διεθνή ύδατα και εν όψει αυτής της καταστάσεως η Τουρκία έχει ορισμένα δικαιώματα στο Αιγαίο. (…) Η Τουρκία έχει ορισμένα δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου».
3. Αιγαίο και «ειδικές συνθήκες»: Για ορισμένους δεν υπάρχουν καθόλου «ειδικές συνθήκες» στο Αιγαίο που να επιβάλλουν κάποιες «ειδικές ρυθμίσεις». Τονίζει ο Κ. Καραμανλής: «Είναι αλήθεια ότι η σύμβασις (εννοεί τη σύμβαση της Γενεύης 1958) δεν έγινε επί τούτου για το Αιγαίο όπου υπάρχουν ειδικές συνθήκες. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας αυτήν την κατάσταση και να εφαρμόσουμε τους κανόνες που προβλέπονται στη σύμβαση λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές συνθήκες στο Αιγαίο» (Αρχείο, σελ. 138).
4. Επέκταση χωρικών υδάτων: Ορισμένοι επιχειρηματολογούν επιμόνως για την εδώ και τώρα συνολική επέκταση των χωρικών υδάτων στα δώδεκα μίλια στο Αιγαίο παρά τα προβλήματα που θα δημιουργήσει στη διεθνή ναυτιλία (το casus belli της Τουρκίας, κ.λπ.). Η θέση Κ. Καραμανλή όπως διατυπώνεται στον Μ. Ετσεβίτ: «Η Ελλάς δεν προτίθεται να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα εάν διευθετηθούν όλες οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των δύο χωρών μας». (…) «Σας διαβεβαίωσα (Μπ. Ετσεβίτ) για τις προθέσεις μας σχετικά με τα χωρικά ύδατα. Δεν έχουμε τέτοια πρόθεση…» (Αρχείο, σελ. 140-141).
5. Προσφυγή στο ΔΔΧ: Το ενδεχόμενο προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την οριοθέτηση προκαλεί επίσης ιερή αγανάκτηση σε ορισμένους. Αλλωστε αυτός ήταν ο κύριος λόγος για την εγκατάλειψη των ρυθμίσεων του «Ελσίνκι» το 2004. Τονίζει ο Κ. Καραμανλής: «Εάν εις το τέλος του διαλόγου δεν μπορούμε να επιτύχουμε οποιαδήποτε συμφωνία, τότε θα πρέπει να προσφύγουμε στο Διεθνές Δικαστήριο ή σε διαιτησία» (Αρχείο, σελ. 134).
6. Τι συζητάμε με την Τουρκία; Μόνο οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών ή ευρύτερη ατζέντα; Η απάντηση Κ. Καραμανλή: «Είμεθα υπέρ του status quo. Για να πούμε την αλήθεια, για την ελληνική πλευρά δεν υπάρχει πρόβλημα προς συζήτηση. Πάντως η τουρκική πλευρά ήγειρε ορισμένα θέματα και δεχτήκαμε να τα συζητήσουμε. Προτείναμε ακόμη και διαδικασίες και λύσεις. (…) Από τη στιγμή αυτή δημιουργείται ένα πρόβλημα το οποίον δεν μπορείτε να αγνοήσετε. Είστε υποχρεωμένος να το αντιμετωπίσετε» (Αρχείο, σελ. 134, 145).
Και την αφετηριακή θέση του ο Κ. Καραμανλής τη συνόψισε ως εξής: «Προσωπικώς πιστεύω ότι δεν υπάρχει πρόβλημα που να μην έχει τη λύση του. Φτάνει να υπάρχει καλή θέληση και καλή πίστη για την άρση των αιτιών που το εδημιούργησαν» (Αρχείο, σελ. 133).
Ενα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της δεκαετίας του 1970 πέρα από τις συγκεκριμένες θέσεις είναι ότι η Αθήνα είχε σταθερά και την πρωτοβουλία των κινήσεων, των προτάσεων για την επίλυση των ελληνοτουρκικών προβλημάτων. Πέρα από τη μονομερή προσφυγή στο ΔΔΧ, η Αθήνα π.χ. είχε προτείνει το 1976 στην Τουρκία τη σύναψη (i) Συμφωνίας για τον αμοιβαίο περιορισμό των εξοπλισμών καθώς και (ii) Συμφωνίας μη επιθέσεως. Ακόμη η Αθήνα σταθερά πρότεινε τη δικαστική οδό (προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο – ΔΔΧ) ως μέσο επίλυσης του ζητήματος της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας. Προετοίμασε μάλιστα σχετικό σχέδιο συνυποσχετικού, για το οποίο άρχισε διαπραγμάτευση με την τουρκική πλευρά τον Μάιο 1975 (στην ελληνική πρεσβεία στη Ρώμη). Η διαδικασία βέβαια αυτή δεν οδήγησε πουθενά λόγω της υπαναχώρησης της Τουρκίας. Αλλά πάντως είναι σημαντικό ότι μόλις δύο χρόνια μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο η Αθήνα επέλεξε να προχωρήσει σε τόσο θαρραλέες προτάσεις. Σήμερα;
*Ο ομ. καθηγητής Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του FEPS και ΕΛΙΑΜΕΠ. Από τις εκδόσεις Θεμέλιο κυκλοφορεί το νέο του βιβλίο «Επιτεύγματα και Στρατηγικά Λάθη της Εξωτερικής Πολιτικής της Μεταπολίτευσης».
