Με την Ευρώπη να ετοιμάζεται να αποκτήσει ξανά την «ελευθερία» της, θυμήθηκα το φιλμ κλιματικής φαντασίας που είδαμε προ ετών – «Μετά την επόμενη μέρα». Σε αυτό αποκαλύπτεται ότι η κλιματική αλλαγή επαναλαμβάνει ένα φαινόμενο κατάψυξης του πλανήτη, το οποίο είχε συμβεί πριν από χιλιάδες χρόνια.
Πολλές φορές συμφέροντα, δοξασίες, ανεξέλεγκτα φυσικά γεγονότα ή άγνοια και ψευδείς πεποιθήσεις συντίθενται σε ένα καταστροφικό σενάριο για την ύπαρξη της ζωής όπως την ξέρουμε.
Οταν λοιπόν καλούμεθα να απαντήσουμε στο ερώτημα ποια Ευρώπη θα έχουμε μετά την πανδημία, οφείλουμε να εξετάσουμε τις δυνάμεις που κυριαρχούν στο περιβάλλον του παγκόσμιου «χωριού» μας.
Στις ΗΠΑ μια κρατική συμβουλευτική ομάδα που ακούει στο όνομα National Intelligence Council – Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών, το οποίο δεν ταυτίζεται με το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας – είναι επίσημος συμβουλευτικός οργανισμός του προέδρου, από την εποχή του Τρούμαν, και των υπηρεσιών ασφαλείας. Κυρίως μελετάει τις τέσσερις μακροπρόθεσμες δομικές τάσεις – Global Trends – που σφραγίζουν τον μελλοντικό μας κόσμο και συγκεκριμένα το δημογραφικό, το περιβάλλον, την οικονομία και την τεχνολογία. Σύμφωνα με τελευταία μελέτη η οποία διεξάγεται κάθε 4 χρόνια οι κυρίαρχες δυνάμεις είναι και θα είναι οι ΗΠΑ, η ΕΕ, η Ρωσία και η Κίνα σε ορίζοντα 40 ετών.
Το συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι καμία χώρα ή συνασπισμός κρατών δεν θα μπορέσει να επικρατήσει των υπολοίπων δυνάμεων με αποτέλεσμα να υπάρχει αστάθεια, ακόμη και κίνδυνος πολέμου. Απαραίτητο λοιπόν στοιχείο θα είναι οι συμμαχίες που θα δημιουργηθούν μεταξύ των ανταγωνιστικά ισχυρών δυνάμεων.
Τα πέντε σενάρια που προβάλλει η αμερικανική υπηρεσία καλύπτουν όλο το φάσμα της πιθανής ισορροπίας που θα διαμορφωθεί. Από το καταστροφικό, που δεν αποκλείει τον πόλεμο, μέχρι το πιο αισιόδοξο. Στην πρώτη περίπτωση ο κόσμος που προβάλλει είναι απρόβλεπτος και ασταθής. Στο αισιόδοξο σενάριο μια υγιής συνεργασία, επωφελής για όλες τις ανταγωνιζόμενες δυνάμεις. Σε αυτή την περίπτωση ο ισχυρός πόλος θα διαμορφωθεί από τη συμμαχία ΗΠΑ – Ευρώπης με κοινά χαρακτηριστικά τη Δημοκρατία, την ολοκληρωτική μάχη για την αποφυγή κλιματικής καταστροφής και τη συνεργασία με τις άλλες δυνάμεις.
Αυτό το σενάριο φαίνεται να προωθεί η διοίκηση Μπάιντεν. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ θα αποτελέσουν και για ιστορικούς λόγους αλλά και λόγω δημοκρατικών παραδόσεων το σταθεροποιητικό δίπολο ενός πολυπολικού κόσμου.
Αλλοι πάλι, όπως ο αειθαλής στο πνεύμα Χένρι Κίσινγκερ, προειδοποιούν ότι η ανολοκλήρωτη ΕΕ μπορεί να βρεθεί στη σφαίρα επιρροής της Κίνας από θέση αδυναμίας. Η αδυναμία της Ενωμένης Ευρώπης κατά τον γερόλυκο της διπλωματίας οφείλεται στο ότι έχει χτιστεί υποβαθμίζοντας την Ιστορία της στον βωμό της οικονομικής ανάπτυξης, που χρόνια τώρα είναι στάσιμη. Με άλλα λόγια, επαναλαμβάνει τα λεγόμενα του Ζακ Ντελόρ για την ύπαρξη ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Εχοντας κατά νου τα ανωτέρω, θα κάνουμε μια υπόθεση εργασίας για το πώς θα εξελιχθεί η Ενωση «Μετά την επόμενη μέρα».
Υπάρχουν ορισμένα ψήγματα αισιοδοξίας που προϋπήρχαν της πανδημίας και της εκλογής Μπάιντεν σε σχέση με τον ρόλο της ΕΕ στον νέο κόσμο.
1.
Αν δεν υπήρχε η Ενωση, ακόμη και τα ισχυρότερα εθνικά κράτη που την αποτελούν θα κατέληγαν σε «αποικίες» των άλλων υπερδυνάμεων. Το σύνολο της μεγαλύτερης σήμερα εμπορικής δημοκρατικής δύναμης στον κόσμο αποτελεί μόνο το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού. Μπορεί κανείς να φανταστεί τον υποβαθμισμένο ρόλο στη διεθνή σκακιέρα ακόμη και της ισχυρότερης οικονομικής δύναμης. Βλέπε Γερμανία. Το παράδειγμα της Μ. Βρετανίας στην επιλεγμένη «μοναξιά» της μόλις τώρα αρχίζει α ξεδιπλώνεται που βλέπει τη συνεχή υποβάθμιση του ηγεμονικού ρόλου της, ακόμη και τον κίνδυνο να εξελιχθεί σε μοναχική Αγγλία.
2.
Η πανδημία έδρασε ως επιταχυντής και έδωσε νέα ορμή στις κοινοτικές διαδικασίες και στην αλληλεγγύη μεταξύ πλουσίων και πτωχών. Με την ανάληψη των πρωτοβουλιών για τη διάσωση της οικονομίας της από τις επιπτώσεις της πανδημίας έδειξε ανακλαστικά που κανείς δεν φανταζόταν λίγα χρόνια πριν. Το πρόγραμμα ανόρθωσης μέσω ανάληψης των χρεών από την Επιτροπή διευκόλυνε την πρόσβαση στις αγορές με χαμηλά επιτόκια. Και με το πρόγραμμα με προτεραιότητες όπως η αντιμετώπιση της ραγδαία επιδεινούμενης κλιματικής αλλαγής, οι νέες τεχνολογίες και η αναβάθμιση της κατάρτισης είναι βέβαιο ότι έκανε ένα βήμα που την έφερε σε συντονισμό με τον βηματισμό τής διοίκησης Μπάιντεν.
3.
Αυτά και πολλά άλλα δείχνουν ότι το αισιόδοξο σενάριο που αναφέραμε ως πρόβλεψη της αμερικανικής υπηρεσίας φαίνεται εφικτό σε ό,τι αφορά τον νέο πολυπολικό κόσμο της συμμαχίας Ευρώπης – ΗΠΑ.
4.
Μένει πάντα το πρόβλημα της ευρωπαϊκής ταυτότητας που δεν μπορεί να στηριχτεί μόνο σε οικονομικούς όρους. Αυτό καλύπτεται ως έναν βαθμό στην ιδρυτική πράξη σε σχέση με τις αξίες στις οποίες στηρίζεται το ευρωπαϊκό εγχείρημα, δηλαδή τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Και σε αυτή την περίπτωση η συμπόρευση με την Αμερική του Μπάιντεν για τα ανθρώπινα δικαιώματα που προστέθηκαν ως θεμελιώδης προϋπόθεση για την αμερικανική διπλωματία είναι δεδομένη.
Αναφέρθηκε στην αρχή ότι θα εξετάσουμε την ισορροπία με τις άλλες ισχυρές δυνάμεις του πλανήτη. Τώρα επιγραμματικά θα αναφέρουμε κάποιες βασικές πτυχές πολιτικών εκκρεμοτήτων που οφείλει να προωθήσει η Ενωση, πολλές από τις οποίες προϋπήρχαν της πανδημίας.
1. Η συνέχιση και μετά τη διετία του κοινοτικού προϋπολογισμού στο ύψος του 2% του κοινοτικού ΑΕΠ.
2. Η συνέχιση της αγοράς ομολόγων από την Κεντρική Τράπεζα ακόμη και για χώρες που δεν πληρούν τα κριτήρια.
3. Ο δανεισμός από τις αγορές με την εγγύηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
4. Η ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ενωσης με την εγγύηση των καταθέσεων από την Ενωση.
5. Η ενδυνάμωση της κοινής πολιτικής για την Αμυνα και την Ασφάλεια.
6. Η απομάκρυνση εθελοντικά ή μη των χωρών που δεν πληρούν τα κριτήρια που αποτελούν τις ευρωπαϊκές αξίες.
7. Η νομιμοποίηση της ευρωζώνης.
8. Η διεύρυνσή της στα Δυτικά Βαλκάνια, την Ουκρανία και τη Μολδαβία.
9. Η διακοπή της προενταξιακής πορείας της Τουρκίας.
10. Η ενδυνάμωση του στρατηγικού ρόλου του ευρώ ως αποθετικού νομίσματος και η υποκατάσταση του πετροδολαρίου τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις αγορές ενέργειες από τη «διψασμένη» για υδρογονάνθρακες Ηπειρο.
11. Η επιτάχυνση των εμπορικών συμφωνιών με τρίτες χώρες.
12. Η επανεκκίνηση και ο εκσυγχρονισμός των διεθνών θεσμών που δημιουργήθηκαν μετά τον πόλεμο καταργήθηκαν ή υποβαθμίστηκαν συστηματικά από τον πρώην αμερικανό πρόεδρο.
13. Η προετοιμασία του μετασχηματισμού των τραπεζών της με τα δεδομένα που προκύπτουν από την υιοθέτηση των κρυπτονομισμάτων και την καθιέρωση της εξ αποστάσεως εργασίας.
14. Η μείωση των ανισοτήτων και της κυριαρχίας της οικονομίας – καζίνο.
15. Η κοινή αντιμετώπιση του Μεταναστευτικού.
Μα θα μου πείτε, και με το δίκιο σας, όλα αυτά δεν γίνονται. Είναι όμως δυνατόν να αποτελέσουν έναν οδικό χάρτη για το μέλλον, όπως ελπίζουμε ότι θα συμβεί με την ολοκλήρωση των διαβουλεύσεων για το μέλλον.
Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι μέλος του ΕΣ της διαΝΕΟσις και της ΣΕ του ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην στέλεχος της ΕΕ.
