Πώς ξεκίνησε και πώς λειτουργεί το bitcoin; Γιατί προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια στις συναλλαγές και αυτό αλλά και όλα τα κρυπτονομίσματα; Πώς μπορούμε (και αν πρέπει) να το αγοράσουμε; Ενας μικρός οδηγός για όσους θα ήθελαν να αντιληφθούν πώς η τεχνολογία blockchain αλλάζει τα δεδομένα στις συναλλαγές.
1. Ποια ανάγκη υπήρξε η αιτία της «γέννησης» του bitcoin;
Υπήρχε πάντοτε σε κάποιους μια έμμονη ιδέα. Πως δεν θα ήταν καθόλου κακό οι άνθρωποι να μπορούν να κάνουν τις δοσοληψίες τους, όσο μακριά και αν είναι, χωρίς τη διαμεσολάβηση μιας τράπεζας ή και περισσοτέρων που θα εισπράξουν ένα καλό μερτικό με βάση το διακινούμενο ποσό. Το ποσό το εισπράττει η τράπεζα ως εγγυητής τού ότι θα γίνει σωστά η δοσοληψία χωρίς ο ένας να… ρίξει τον άλλον. Γιατί λοιπόν να μην τα βρούμε μεταξύ μας οι δύο πλευρές και να υπάρχει δίπλα μας ένας μηχανισμός που σχεδόν ανέξοδα θα εγγυάται και ότι ο πωλητής πήρε τα χρήματά του και ότι ο αγοραστής δεν θα κοροϊδέψει στέλνοντας σε έναν πωλητή το ποσό που πρέπει και μετά αστραπιαία, μόλις επικυρωθεί η συναλλαγή, να το αποσύρει και να το στείλει και σε κάποιον άλλον; Επιπλέον κανείς εκτός από τους δύο δεν θα γνωρίζει λεπτομέρειες για τη συναλλαγή πέρα από το ότι αυτή έγινε.
2. Γιατί το αποκάλεσαν από την αρχή «κρυπτονόμισμα»; Από ποιον κρύβεται;
Από κανέναν, παρ’ όλο που με τη βοήθειά του πραγματοποιούνται καθημερινά αρκετές σκοτεινές και επίμεμπτες δοσοληψίες. Το «κρύπτο» έχει να κάνει με την κρυπτογράφηση στοιχείων και διαδικασιών απόλυτα απαραίτητων για να υπάρχει ένα… κρυπτονόμισμα.
3. Τι είναι αυτό που κρυπτογραφείται;
Από την πρώτη φορά που κάποιος θέλει να πραγματοποιήσει μια δοσοληψία με bitcoin «γεννιούνται» για λογαριασμό του δύο (κρυπτογραφικά) κλειδιά. Το ιδιωτικό και το δημόσιο. Το καθένα είναι ένα μείγμα από αριθμούς και γράμματα. Το ιδιωτικό το ξέρει μόνο ο ιδιοκτήτης, είναι η προσωπική του ταυτότητα και το φυλάει όσο μπορεί καλύτερα και μακριά από αδιάκριτα βλέμματα.
Με βάση το ιδιωτικό δημιουργείται και το δημόσιο κλειδί, που κοινοποιείται σε όσο γίνεται πιο πολύ σε αυτούς που συναλλάσσεται μαζί τους κάποιος. Υπάρχουν δε και ειδικοί εξυπηρετητές δημόσιων κλειδιών (public key servers), στους οποίους μπορεί κανείς να απευθυνθεί για να βρει το δημόσιο κλειδί του χρήστη που τον ενδιαφέρει ή να ανεβάσει το δικό του δημόσιο κλειδί για να είναι διαθέσιμο στο κοινό. Διότι η γνώση του δημόσιου κλειδιού κρυπτογράφησης δεν επιτρέπει με κανέναν τρόπο τον υπολογισμό του ιδιωτικού κλειδιού κρυπτογράφησης. Ομως τα δύο αυτά κλειδιά (ιδιωτικό και δημόσιο) έχουν μαθηματική σχέση μεταξύ τους. Εάν το ένα χρησιμοποιηθεί για την κρυπτογράφηση κάποιου μηνύματος, τότε το άλλο χρησιμοποιείται για την αποκρυπτογράφησή του.
4. Και πώς δουλεύουν τα δύο αυτά κλειδιά;
Για παράδειγμα, η διάθεση ενός ποσού για αγορά κρυπτογραφείται και κατά κάποιον τρόπο «σφραγίζεται» από το ιδιωτικό κλειδί με τα χαρακτηριστικά του αποστολέα. Από το δημόσιο κλειδί του, που είναι ένας ολόκληρος «συρμός» από ψηφία, ύστερα από συμπίεση και συντόμευση προκύπτει η λεγόμενη «δημόσια διεύθυνση» του καθενός. Εχουμε δηλαδή: Ιδιωτικό κλειδί > Δημόσιο κλειδί >δημόσια διεύθυνση. Οι δύο συναλλασσόμενοι έχουν γνωστοποιήσει ο ένας στον άλλον στην ουσία μόνο τις δημόσιες διευθύνσεις τους και τίποτε άλλο. Αυτές παίζουν τον ρόλο του αριθμού λογαριασμού που χρησιμοποιείται στις τραπεζικές συναλλαγές (ενώ, κατά κάποιον τρόπο, το ιδιωτικό κλειδί θυμίζει λίγο το ΡΙΝ). Συνδυάζοντας τα δύο παραπάνω είναι εφικτό να επιτύχουμε εμπιστευτικότητα του μηνύματος και πιστοποίηση του αποστολέα. Δηλαδή αφενός το μήνυμα παραμένει γνωστό μονάχα στον αποστολέα και στον παραλήπτη και αφετέρου ο παραλήπτης γνωρίζει με ασφάλεια ποιος του έστειλε το μήνυμα. Για να επιτευχθεί αυτό, ο αποστολέας μπορεί να κρυπτογραφήσει το μήνυμα πρώτα με το δικό του ιδιωτικό κλειδί και στη συνέχεια με το δημόσιο κλειδί του παραλήπτη. Οταν ο παραλήπτης λάβει το μήνυμα, θα πρέπει να χρησιμοποιήσει το ιδιωτικό του κλειδί για να το αποκρυπτογραφήσει (εμπιστευτικότητα) και στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας το δημόσιο κλειδί του αποστολέα, να βεβαιωθεί πως ήταν εκείνος που έστειλε το μήνυμα ή το ποσό.
5. Τόσο απλά;
Οχι ακριβώς. Η δοσοληψία, για να είναι πλέον γεγονός, πρέπει να εμφανιστεί κάπου δημόσια, να ελεγχθεί για την εγκυρότητά της και να μείνει καταγεγραμμένη για πάντα. Χωρίς υπερβολή υπάρχουν καταχωρισμένες και προσβάσιμες (χωρίς τα προσωπικά στοιχεία αυτών που τις πραγματοποίησαν, αλλά μόνο με τις δημόσιες διευθύνσεις τους) όλες οι δοσοληψίες από την πρώτη που έγινε το 2009!
Η κάθε συναλλαγή, όπως είναι η μεταφορά χρημάτων από τον έναν στον άλλον, κρυπτογραφείται με μια μέθοδο κατακερματισμού (hashing), όπως λέγεται. Με αυτή παράγεται ένας πολυψήφιος αριθμός (hash) που ενσωματώνει τα δεδομένα της συναλλαγής. Μαζί είναι το ιδιωτικό και το δημόσιο κλειδί κάθε χρήστη. Το ίδιο συμβαίνει και με τις άλλες συναλλαγές, έως ότου συμπληρωθεί ένας αριθμός συναλλαγών, που εντάσσονται σε ένα μπλοκ του 1 Mbyte. Τα κρυπτογραφικά στοιχεία κάθε συναλλαγής που δημιουργούνται (δηλαδή οι αριθμοί που παράγονται μέσω της διαδικασίας hashing) κρυπτογραφούνται και άλλο. Ανά δύο ή περισσότερες συναλλαγές, επίσης με την ίδια μέθοδο, έως ότου δημιουργηθεί ένας τελικός «αριθμός hash», αντίστοιχος τελικά στο συγκεκριμένο μπλοκ.
6. Ποιος ελέγχει αν όλα έγιναν σωστά;
Υπάρχουν πλέον κάπου 12.000 σταθμοί ελέγχου, κόμβοι σε ένα παγκόσμιο δίκτυο και όλοι λαμβάνουν γνώση της (κάθε) δοσοληψίας σε bitcoin. Εκτελούν ο καθένας χωριστά έλεγχο για το αν από αυτή τη διεύθυνση που στάλθηκε η εντολή πληρωμής υπήρχε πραγματικά το συγκεκριμένο ποσό και στέλνεται ένα σήμα έγκρισης ή μη. Είναι σαν να παίζουν κάποιοι μπριτζ (ή και πρέφα) μέσω υπολογιστή. Ο καθένας χωριστά καταγράφει τους πόντους όλων ύστερα από κάθε παρτίδα και πριν ξεκινήσουν την επόμενη συγκρίνουν το τι έγραψαν για να είναι βέβαιοι πως όλοι έχουν καταχωρίσει τα ίδια.
Μπορεί σε ένα μπλοκ να υπάρχει μόνο μια δοσοληψία, αλλά μπορεί να είναι και χιλιάδες. Αυτοί που βρίσκονται πίσω από τα μηχανήματα πιστοποίησης είναι οι miners, οι άνθρωποι των εξορύξεων δηλαδή, που πρέπει πρώτα να πιστοποιήσουν τις συναλλαγές και να τις εντάξουν σε μπλοκ.
Οταν θα είναι έτοιμο το μπλοκ με τις εγκεκριμένες δοσοληψίες, πρέπει να καταχωριστεί σε ένα μεγάλο ηλεκτρονικό λογιστικό βιβλίο (ledger). Εκεί θα ενταχθεί (=συνδεθεί) ως άλλος ένας κρίκος στην αλυσίδα των προηγούμενων μπλοκ (blockchain). Εχει σημασία όμως το ποιος από όλους θα έχει το προνόμιο να το εντάξει στην αλυσίδα κερδίζοντας και την ανταμοιβή (6,25 bitcoin σήμερα). Το κυνήγι αρχίζει. Πρέπει λοιπόν να λυθεί ένας μαθηματικός «γρίφος», στην ουσία να μαντέψει το μηχάνημα κάποιου από τους εξορύκτες έναν αριθμό με 64 ψηφία που προκύπτει μέσω μιας εξαιρετικά περίπλοκης μαθηματικής εργασίας.
7. Πώς γίνεται αυτό το κυνήγι;
Μπορούμε να φανταστούμε πως κάποιος από την παρέα σκέπτεται έναν αριθμό μεταξύ του 1 και του 100 και τον κλείνει μέσα σε έναν φάκελο. Οι υπόλοιποι καλούμαστε να μαντέψουμε τον αριθμό αυτόν. Μετά ανοίγουμε τον φάκελο και συγκρίνουμε. Νικητής είναι αυτός που έπεσε αν όχι ακριβώς, αλλά έστω πιο κοντά, χωρίς να ξεπεράσει τον ζητούμενο αριθμό. Αν δηλαδή ήταν ο 21 και οι άλλοι τρεις πρότειναν τους 22, 18 και 16, προτιμώνται αυτοί με τους αριθμούς 16 και 18.
8. Και με τους υπολογιστές;
Αρα οι υπολογιστές κάποιου από τους εξορύκτες πρέπει να πέσουν κοντά σε έναν αριθμό, χωρίς να τον ξεπεράσουν, που αποτελείται κάθε φορά από 64 ψηφία στο δεκαεξαδικό σύστημα (δηλαδή αυτό που χρησιμοποιεί τους αριθμούς από το 1 έως το 10 και τα γράμματα A, B, C, D, E, F). Ο βαθμός δυσκολίας ρυθμίζεται ξανά μετά τη διεκπεραίωση μιας ομάδας από 2.016 μπλοκ, προς τα επάνω ή προς τα κάτω, ανάλογα με το πλήθος των υπολογιστών που συμμετέχουν, για να τηρείται ο χρόνος της διεκπεραίωσης ενός μπλοκ ανά 10 λεπτά περίπου. Και αυτό χρονικά αντιστοιχεί σε διάστημα δύο εβδομάδων περίπου. Τον Απρίλιο του 2021 ο βαθμός δυσκολίας να πετύχεις τον αριθμό των 64 ψηφίων με τη μία αναλογούσε σε μια πιθανότητα 1 στα 23 τρισεκατομμύρια. Αλλά αν λάβουμε υπ’ όψιν πως οι κυνηγοί διαθέτουν εξαιρετικά γρήγορους υπολογιστές, ειδικά ρυθμισμένους για τη δουλειά αυτή, ώστε να κάνουν δισεκατομμύρια ή και χιλιάδες δισεκατομμύρια μαντεψιές ανά δευτερόλεπτο, κάποιος πέφτει όσο χρειάζεται κοντά περίπου κάθε 10 λεπτά. Ενας είναι πάντα ο νικητής.
9. Γιατί είναι γνωστοί ως εξορύκτες (miners) ή και χρυσωρύχοι;
Για όλη αυτή τη δουλειά που κάνουν, τον έλεγχο των δοσοληψιών και τον διαγ(κ)ωνισμό για τον 64ψήφιο αριθμό, όποιος έχει τακτοποιήσει ένα μπλοκ θα πάρει ως αμοιβή ένα ποσό σε (τι άλλο από) bitcoin. Είναι δηλαδή σαν να βρίσκει κοσκινίζοντας τους αριθμούς έναν μικρό βόλο από χρυσάφι.
10. Πόσο αξίζει αυτός;
Κάθε τέσσερα χρόνια είναι προσυμφωνημένο η τιμή για την οικειοποίηση ενός μπλοκ να πέφτει στο μισό. Ξεκίνησε από τα 50 bitcoin, το 2012 έγινε 25, από τον Μάιο του 2020 είναι στα 6,25. Βέβαια αυτή την εβδομάδα (στις 19/4) η ισοτιμία ήταν 1 bitcoin = 46.223 ευρώ, ενώ στις 11/4/2021 είχε σκαρφαλώσει στα 53.193 ευρώ. Μέχρι σήμερα έχουν εξορυχθεί περίπου 18,5 εκατομμύρια bitcoin και τελικά έχει οριστεί να μην ξεπεράσουν τα 21 εκατομμύρια, που υπολογίζουν πως θα τα φτάσουν περίπου το 2.140, αν «ζήσει» μέχρι τότε.
Μετά οι εξορύκτες, όσοι θα έχουν μείνει, θα παίρνουν μόνο ένα ποσό επί των συναλλαγών που υπολογίζεται να είναι μερικές χιλιάδες δολάρια για κάθε μπλοκ, ενώ σήμερα αυτό είναι μερικές εκατοντάδες δολάρια. Κάπως μικρό σε σχέση με τα 6,25 bitcoin και την τωρινή ισοτιμία.
Επειδή πάντως κοστίζει πλέον πολύ αυτή η ενασχόληση (πριν από 10 χρόνια αρκούσε ένας δυνατός υπολογιστής στο σπίτι, σήμερα χρειάζονται υπολογιστικά τερατάκια ειδικά φτιαγμένα για να βγαίνουν κάποια bitcoin), πολλοί συνασπίζονται δημιουργώντας «αγέλες υπολογιστών» με σκοπό να μοιράζονται τα κέρδη, ενώ φτάνουν και στα βάθη της Ασίας, ακόμα και στη Μογγολία, για να βρουν φθηνή ηλεκτρική ενέργεια για τα αδηφάγα μηχανήματά τους!
11. Και με το τακτοποιημένο πλέον μπλοκ τι γίνεται;
Προσαρτάται στην αρχή του ο χαρακτηριστικός αριθμός από την κωδικοποίηση μέσω κατακερματισμού του προηγούμενου μπλοκ, επίσης ακριβής ώρα, λεπτό, δευτερόλεπτο και ημερομηνία δημιουργίας. Οποιος προσπαθήσει να αλλάξει κάτι σε προηγούμενα μπλοκ πρέπει μετά να αλλάξει όλους τους κωδικούς στους κρίκους της αλυσίδας και αυτό κάθε άλλο από εύκολο θα ήταν.
12. Πώς καθορίζεται η ισοτιμία του με τα άλλα νομίσματα;
Από την προσφορά, τη ζήτηση, τις συγκυρίες και αναταράξεις στην παγκόσμια οικονομία, τη συμπεριφορά διαφόρων κρατών. Η απόφαση της Τουρκίας πριν από λίγες ημέρες να απαγορεύσει τις συναλλαγές με κρυπτονομίσματα επέφερε πτώση στην τιμή. Λέγεται πως και στις Ηνωμένες Πολιτείες σκέπτονται να κάνουν πολύ πιο ασφυκτικούς τους ελέγχους. Το 2017, μέσα σε έναν χρόνο, η τιμή του από τα 19.000 δολάρια έπεσε στα 4.000 δολάρια.
13. Και πώς το αποκτά κανείς;
Υπάρχουν ανταλλακτήρια και στο Διαδίκτυο αλλά και κάποια σε πόλεις της Ελλάδας, αλλά θέλει μεγάλη προσοχή με ποιον συναλλάσσεται κάποιος. Αυτή την εβδομάδα η τιμή του κυμαινόταν γύρω στα 46.105 ευρώ.
14. Αλλά σήμερα το 2% των πορτοφολιών με bitcoin κατέχει το 95% του νομίσματος…
Αυτός είναι και ο λόγος που θεωρείται πλέον από τους ειδικούς το bitcoin κάτι σαν άδειο πουκάμισο. Οι λεγόμενες «φάλαινες» έχουν καταπιεί και κρατούν στην κοιλιά τους ένα μεγάλο μερίδιο και τα λεγόμενα «γουρουνάκια» που ξύπνησαν αργά και θέλουν να επωφεληθούν (δηλαδή «να οικονομήσουν») από τα αποφάγια πιστεύεται πως θα σφαχτούν εύκολα. Ή, αλλιώς, είναι πλέον ένας δεινόσαυρος που με δυσκολία κινείται σε χώρο όπου από τον Ιανουάριο του 2021 πρέπει να τον μοιράζεται με περίπου 4.000 άλλα κρυπτονομίσματα. Του οφείλουμε όμως την αρχική ιδέα και το ότι ήταν πηγή έμπνευσης.
Δεν χρειάζεται να αγοράσει πλέον κάποιος ένα ολόκληρο bitcoin. Η μικρότερη μονάδα του bitcoin είναι το 0,00000001 BTC, που λέγεται satoshi.l Αν τον Ιούλιο του 2013 κάποιος είχε αγοράσει 100 bitcoin, που τότε η τιμή τους ήταν 65,52 δολάρια, στις 13 Μαρτίου του 2021, στην ανώτερη τιμή που έφτασε ποτέ, στα 61.683 δολάρια, θα είχε στο ηλεκτρονικό του πορτοφόλι 6.168.300 δολάρια.l Τον Απρίλιο του 2021 η αλυσίδα των μπλοκ από την αρχή της δημιουργίας τους είχε φτάσει τον αριθμό των 677.350 με 144 μπλοκ να προστίθενται σε αυτήν κάθε ημέρα.
Πώς λειτουργεί μια μπλοκ-αλυσίδα (blockchain);
Εχουμε μια ομάδα ανθρώπων που πραγματοποιούν συναλλαγές μεταξύ τους και έναν υπάλληλο από Δευτέρα έως Παρασκευή να συγκεντρώνει τις αποδείξεις τις σχετικές με τις συναλλαγές. Στο τέλος της εβδομάδας όλες αυτές, πριν τις βάλει σε ένα κουτί, τις ζυγίζει σε έναν ζυγό μεγίστης ακριβείας που ζυγίζει ακόμη και το μελάνι επάνω στις αποδείξεις (να εξηγούμαστε, το παράδειγμα δεν είναι ρεαλιστικό). Σε ένα χαρτί γράφονται ο αύξων αριθμός του κουτιού και το βάρος που έδειξε ο ζυγός. Στο τέλος της δεύτερης εβδομάδας επαναλαμβάνεται η διαδικασία με το ζύγισμα, με τη διαφορά ότι μέσα στο επόμενο κουτί, πριν κλειστεί, μπαίνει και ένα χαρτί όπου επάνω έχουν γραφτεί ημερομηνία, ο αριθμός του προηγούμενου κουτιού και το βάρος του. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται κάθε εβδομάδα. Τι εξασφαλίζεται έτσι; Αν υποθέσουμε ότι κάποιος θελήσει να μπει και να προσθέσει μια συναλλαγή ή να αλλάξει κάποια, όταν έλθει ο έλεγχος, που θα ζυγίσει το κάθε κουτί, θα ανακαλύψει ότι υπάρχει διαφορά στο βάρος που βρίσκει και στο αναγραφόμενο. Αν ο παραβατικός τύπος το προβλέψει αυτό, μπορεί ίσως να θελήσει να κολλήσει απ’ έξω ένα νέο χαρτί με το καινούργιο βάρος. Και πάλι όμως ο ελεγκτής θα το καταλάβει μόλις ανοίξει το επόμενο κουτί. Διότι εκεί θα υπάρχει επάνω-επάνω το χαρτί με το παλιό βάρος του προηγούμενου κουτιού και αυτά τα δύο δεν θα συμφωνούν. Αρα αν θα ήθελε κάποιος να κάνει την τέλεια παράβαση, θα έπρεπε να αλλάξει όλα τα χαρτιά σε όλα τα επόμενα κουτιά. Ομως εδώ έχει μοιραστεί το πιο βασικό… αντίδοτο ακόμη και για αυτή την περίπτωση. Αν όλοι έχουν αντίγραφα των καταχωρίσεων και των βαρών στα κουτιά, εκείνοι θα κοιτάξουν τα δικά τους και θα γίνει φανερό ότι κάπου επιχειρήθηκε μια νοθεία.
