Σε άλλο ένα πεδίο ανταγωνισμού ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία εξελίσσεται η Ουκρανία, παράλληλα με τη σχεδόν ψυχροπολεμική αναμέτρηση μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον για το αν η Ουκρανία θα κλίνει προς τη Δύση ή προς το Κρεμλίνο. Η Ρωσία έχει συγκεντρώσει στρατιωτικές δυνάμεις στα σύνορα με την Ουκρανία, το Κίεβο εξοπλίζεται με τουρκικά ντρόουν και ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι πολλαπλασιάζει τις εκκλήσεις να ενταχθεί η χώρα του συντομότερα στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ.
Ο αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε την Πέμπτη κυρώσεις κατά της Ρωσίας λόγω της ρωσικής ανάμειξης στις αμερικανικές εκλογές και της τεράστιας κυβερνοεπίθεσης ρώσων χάκερ στην αμερικανική SolarWinds. Αν και οι κυρώσεις δεν αφορούσαν την Ουκρανία, αναλυτές εκτιμούν ότι αυτές στέλνουν ένα αυστηρό μήνυμα στον Βλαντίμιρ Πούτιν. Απαγορεύουν στις αμερικανικές τράπεζες να αγοράζουν ρωσικά κρατικά ομόλογα, πράγμα που θα αυξήσει το κόστος δανεισμού για τη Μόσχα, πλήττοντάς την οικονομικά σε μια περίοδο που αγωνίζεται να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της πανδημίας και της χαμηλής τιμής του πετρελαίου. Και αφήνουν να αιωρείται η απειλή ότι αν το Κρεμλίνο κλιμακώσει την επιθετικότητα στην Ουκρανία, οι κυρώσεις θα επεκταθούν απειλώντας την πρόσβαση της Ρωσίας στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Αναμέτρηση δυνάμεων
Η Ρωσία, από την πλευρά της, διέκοψε τις πτήσεις προς την Αγκυρα μέχρι την 1η Ιουνίου, με τη δικαιολογία ότι αυξάνονται να κρούσματα του κορωνοϊού στους Τούρκους. Οι περισσότεροι αναλυτές πιστεύουν ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν προχώρησε σε αυτή την ενέργεια επειδή η Αγκυρα εξοπλίζει τους Ουκρανούς και εκφράζονται ανησυχίες ότι μπορεί να παρατείνει την απαγόρευση προκειμένου να πλήξει τον Ερντογάν εκεί που πονάει, δηλαδή στην οικονομία, στερώντας του τα έσοδα από τους εκατομμύρια ρώσους τουρίστες που θα επισκέπτονταν την Τουρκία.
Δημιουργείται δηλαδή γύρω από την Ουκρανία μια αναμέτρηση δυνάμεων και μια ευρύτερη αντιπαράθεση όπως εκείνες που προηγήθηκαν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στη Λιβύη και στη Συρία με την Τουρκία να παίζει πάλι τον ρόλο της στιβαρής περιφερειακής δύναμης απέναντι στη Ρωσία.
Το περασμένο Σαββατοκύριακο ο Ζελένσκι επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη για τη 10ετή επέτειο της στρατηγικής συνεργασίας των δύο χωρών. Ηταν η δεύτερη επίσημη συνάντηση των δύο ηγετών σε λιγότερους από έξι μήνες. Ο Ερντογάν είναι από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και το Κίεβο αγοράζει τουρκικά όπλα αλλά αποτελεί και εταίρο της Αγκυρας στους εξοπλισμούς: οι δύο χώρες συνεργάζονται στην ανάπτυξη στρατιωτικής τεχνολογίας και στην κατασκευή πολεμικών πλοίων. Το 2019 το Κίεβο αγόρασε τουρκικά πολεμικά ντρόουν, τα περίφημα Bayraktar TB2, που έχουν σημειώσει επιτυχίες στα πεδία μαχών της Συρίας, της Λιβύης και του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Στο Κίεβο υπάρχουν φωνές που ύστερα από επτά χρόνια αναμέτρησης με τους αυτονομιστές του Ντονμπάς και τους ρώσους υποστηρικτές τους ανυπομονούν να δοκιμάσουν τα τουρκικά ντρόουν στο πεδίο της μάχης. Οι φωνές αυτές ελπίζουν ότι με τη βοήθεια των Bayraktar θα ανακτήσουν τμήματα του Ντονμπάς, όπως έκαναν πρόσφατα οι Αζέροι στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Η Αγκυρα αντιμετωπίζει την Ουκρανία σαν μία από τις πλατφόρμες μέσω των οποίων προβάλλει την τουρκική ισχύ και αντιπαρατίθεται με τους περιφερειακούς ανταγωνιστές της. Επιπλέον, θεωρεί τους Τατάρους της Κριμαίας «αδερφούς» της λόγω των ιστορικών δεσμών τους με την Τουρκία.
Οι επιδιώξεις της Μόσχας
Πολλοί παρατηρητές προσπαθούν να καταλάβουν τον στόχο της ρωσικής στρατιωτικής κινητικότητας στα ουκρανικά σύνορα. Οι περισσότεροι εκτιμούν ότι δεν θα ακολουθήσει μεγάλης κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, όπως για την κατάκτηση των εδαφών ανατολικά του Δνείπερου, περιοχή που η ρωσική προπαγάνδα αποκαλεί «Νοβοροσίγια», δηλαδή Νέα Ρωσία. Σύμφωνα με ανάλυση του European Council on Foreign Relations, μια κλιμάκωση στην Ανατολική Ουκρανία θα δώσει τη δικαιολογία στη Μόσχα να αναπτύξει «ειρηνευτική δύναμη», δηλαδή να βάλει μεγαλύτερο πόδι στην περιοχή, όπως έκανε στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ή να πιέσει στρατιωτικά το Κίεβο ώστε να επανεντάξει στη χώρα το αποσχισθέν φιλορωσικό Ντονμπάς, το οποίο σημαίνει ότι η Μόσχα θα αποκτήσει λόγο, ενδεχομένως και βέτο, στην εσωτερική πολιτική ζωή της Ουκρανίας.
«Οι σφαίρες επιρροής επιβεβαιώνονται και ανταγωνίζονται μεταξύ τους στην Ευρώπη, όπως και στην Ασία, όπου η Κίνα εντείνει την πίεση στην Ταϊβάν, στις Φιλιππίνες και στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας» έγραψε στον «Monde» η Αλεξάντρα ντε Χουπ Σέφερ, διευθύντρια στο Παρίσι του θινκ τανκ German Marshall Fund of the United States. «Η λογική αυτή των σφαιρών επιρροής θα διαμορφώσει τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό τις επόμενες δεκαετίες και θα αποτελέσει παράγοντα αστάθειας».
«Ανευ όρων» απόσυρση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν
Ανευ όρων θα αποχωρήσουν οι αμερικανοί στρατιώτες από το Αφγανιστάν ως τις 11 Σεπτεμβρίου, την 20ή επέτειο από την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Ο Τζο Μπάιντεν είναι ο πρώτος πρόεδρος, από τους τέσσερις που έχουν περάσει από τον Λευκό Οίκο όσο διαρκεί ο πόλεμος στο Αφγανιστάν, ο οποίος απέρριψε την εισήγηση του Πενταγώνου να εκπληρωθούν ορισμένες προϋποθέσεις – κυρίως για να εξασφαλιστούν η ασφάλεια και η σταθερότητα – προτού αποσύρει τους αμερικανούς στρατιώτες από τη χώρα. Ο Μπάιντεν πήρε την απόφαση να βάλει τέλος στον «ατελείωτο αυτό πόλεμο» χωρίς προϋποθέσεις και χωρίς να κηρύξει νίκη ούτε ήττα.
Ο βασικότερος στόχος, να μην υποθάλπει το Αφγανιστάν τρομοκράτες που θα εξαπολύουν επιθέσεις εναντίον των ΗΠΑ, έχει επιτευχθεί. Ο κίνδυνος όμως να ξαναγίνει η χώρα βάση τρομοκρατών απασχολεί τους Αμερικανούς και τους συμμάχους τους – ιδίως μετά την εμπειρία του Ιράκ από το οποίο αποσύρθηκε ο Μπαράκ Ομπάμα το 2011, για να δει την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους τρία χρόνια αργότερα. Γι’ αυτό το Πεντάγωνο δρομολογεί διάφορες λύσεις, όπως να τοποθετήσει δυνάμεις σε γειτονικές χώρες, πιθανότατα στο Τατζικιστάν, στο Καζακστάν και στο Ουζμπεκιστάν.
Τα σχέδια της Ουάσιγκτον
Ανάμεσα στα σχέδια της Ουάσιγκτον είναι να παρακολουθεί την πιθανή τρομοκρατική δραστηριότητα από οπλισμένα κατασκοπικά ντρόουν και αν χρειαστεί, να εξαπολύσει επίθεση με αεροσκάφη που θα σηκωθούν από αεροπλανοφόρα ή βάσεις στον Περσικό Κόλπο, στον Ινδικό Ωκεανό, ακόμη και στις ΗΠΑ.
Μετά την ανακοίνωση της απόσυρσης των Αμερικανών, οι χώρες του ΝΑΤΟ, που διατηρούν συνολικά περισσότερες δυνάμεις από τις αμερικανικές στο Αφγανιστάν, αποφάσισαν την Τετάρτη ότι θα ακολουθήσουν το ίδιο χρονοδιάγραμμα απόσυρσης. Η Τουρκία, που έχει στενές σχέσεις με το Αφγανιστάν, είναι το μοναδικό από τα μέλη του ΝΑΤΟ που θα αφήσει δυνάμεις στη χώρα. Οι τουρκικές δυνάμεις μάλιστα θα μπορούσαν να βοηθούν τη CIA να συλλέγει πληροφορίες για τρομοκρατική δραστηριότητα από το πεδίο μετά την αποχώρηση των υπολοίπων.
Απόσυρση στρατιωτών
Ο Μπάιντεν ανακοίνωσε την απόσυρση των 2.500 αμερικανών στρατιωτών ως την 11η Σεπτεμβρίου. Αλλά δεν είναι σαφές πόσοι είναι συνολικά οι Αμερικανοί στο Αφγανιστάν. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν ακόμη 1.000 μέλη των ειδικών δυνάμεων που βρίσκονται στη χώρα υπό καθεστώς μυστικότητας διότι εργάζονται για το Πεντάγωνο και τη CIA – γεγονός που στηλιτεύει ο αμερικανικός Τύπος από την εποχή Ομπάμα, όταν πρωτοεφαρμόστηκε αυτός ο «δημιουργικός» υπολογισμός των στρατιωτικών δυνάμεων. Επίσης, Αμερικανοί είναι οι 6.000 από τους 16.000 πολίτες που προσφέρουν εργολαβικά υπηρεσίες στον αμερικανό στρατό στο Αφγανιστάν – ορισμένοι μπορεί να παραμείνουν για να εκπαιδεύουν τις αφγανικές δυνάμεις ασφαλείας, αν όχι και για να πολεμούν τρομοκράτες της Αλ Κάιντα.
Ο Λευκός Οίκος διαβεβαιώνει πως θα συνεχίσει να στηρίζει την κυβέρνηση του Ασράφ Γκάνι στην Καμπούλ. Οι αμερικανικές υπηρεσίες προειδοποίησαν όμως, με έκθεσή τους αυτή την εβδομάδα, ότι αμέσως μετά την απόσυρση των αμερικανών στρατιωτών τον Σεπτέμβριο, η αδύναμη αφγανική κυβέρνηση μπορεί να καταρρεύσει και να ενταθεί ο εμφύλιος με τους Ταλιμπάν, στον οποίο αναμένεται να μπουν και διάφορες πολιτοφυλακές του εμφυλίου των αρχών της δεκαετίας του ’90. Οι συνθήκες αυτές μπορεί να ευνοήσουν τελικά την ανάκαμψη της Αλ Κάιντα.
Ο Μπάιντεν ήταν εδώ και χρόνια από τους επικριτές του πολέμου στο Αφγανιστάν, που έχει στοιχίσει περισσότερες από 2.400 ζωές αμερικανών στρατιωτών και 2 τρισ. δολάρια. Ως αντιπρόεδρος όμως δεν είχε καταφέρει να περάσει την άποψή του.
«America First»
Η σημερινή πολιτική του Μπάιντεν στο Αφγανιστάν εντάσσεται από τους αναλυτές στο πλαίσιο μιας δικής του εκδοχής του «America First» (Η Αμερική Πρώτα): οι πόροι που αφιερώνονται σε έναν μάταιο πόλεμο θα διοχετευθούν στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων και στις δημόσιες επενδύσεις.
Στον αμερικανό Τύπο κυκλοφορούν διαρροές από πρώην αξιωματούχους της Κίνας ότι το Πεκίνο ήταν ενθουσιασμένο που οι ΗΠΑ σπαταλούσαν τόσους πόρους στο Αφγανιστάν ενώ την ίδια στιγμή, οι Κινέζοι επικεντρώνονταν στο να εξαπλώνουν την επιρροή τους στον κόσμο. Αλλοι παρατηρούν ότι στους Σοβιετικούς πήρε 10 χρόνια (1979-89) για να καταλάβουν ότι έπρεπε να αποσυρθούν άπραγοι από το Αφγανιστάν ενώ στους Αμερικανούς 20.
«Αν ο κ. Μπάιντεν κατορθώσει πραγματικά να επικεντρώσει τη χώρα σε πολύ μεγαλύτερες προκλήσεις – στο Διάστημα ή στον κυβερνοχώρο, κατά δυνάμεων που φθίνουν όπως η Ρωσία και άλλων ανερχόμενων όπως η Κίνα – θα έχει μετακινήσει τις ΗΠΑ μακριά από τη μετά την 11η Σεπτεμβρίου μονομανία της, κατά την οποία η αντιτρομοκρατία υπερτερούσε από κάθε άλλον στόχο στην αμερικανική εξωτερική και εσωτερική πολιτική» σχολίασαν οι «New York Times».
