Η μεγαλύτερη εκστρατεία εμβολιασμού στην ιστορία της ανθρωπότητας βρίσκεται σε εξέλιξη. Ηδη έχουν χορηγηθεί περίπου 700 εκατομμύρια δόσεις διεθνώς και μέσα στον Απρίλιο αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί η παραγωγή περίπου 1,5 δισ. δόσεων. Ο αριθμός φαντάζει ιλιγγιώδης, αλλά θα αυξηθεί εντυπωσιακά τους επόμενους μήνες, καθώς έως το τέλος του 2021 αναμένεται να παραχθούν περίπου 9,5 δισ. δόσεις.

Ακόμη και αυτές, όμως, δεν θα είναι αρκετές ώστε να καλυφθεί η παγκόσμια ζήτηση, η οποία εκτιμάται σε 11,5 δισ. – δεδομένου ότι η πλειονότητα των εμβολίων απαιτεί δύο δόσεις. Σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου Duke, η προσθήκη νέων εργοστασίων, σε συνδυασμό με τη βελτίωση της παραγωγικής ικανότητας εκατοντάδων μονάδων ανά τον κόσμο, θα έχει ως συνέπεια τη δυνητική αύξηση της ετήσιας παραγωγής σε 12 δισ. δόσεις.

Το μέγεθος του εγχειρήματος γίνεται πιο κατανοητό αν αναλογιστούμε ότι προ πανδημίας ο μέγιστος αριθμός εμβολίων που είχε παραχθεί παγκοσμίως μέσα σε ένα έτος δεν ξεπερνούσε τα 5 δισ. – και μάλιστα με δοκιμασμένα εμβόλια, όπως αυτά κατά της εποχικής γρίπης. Τα σκευάσματα κατά της COVID-19 παράγονται για πρώτη φορά – πολλά, δε, βασίζονται σε τεχνολογίες που ουδέποτε είχαν αξιοποιηθεί σε τόσο μαζική κλίμακα.

Το παγκόσμιο στοίχημα

Εκτός από τα 13 νέα εμβόλια κατά της COVID-19 που έχουν εγκριθεί, τουλάχιστον από μία εθνική αρχή, 21 ακόμη βρίσκονται στην τελευταία φάση των κλινικών δοκιμών, ενώ άλλα 60 έχουν φτάσει στις Φάσεις Ι & ΙΙ. Τα πρωτοφανούς ύψους χρηματοδοτικά προγράμματα κυβερνήσεων και μη κερδοσκοπικών οργανισμών υπερβαίνουν τα 10 δισ. δολάρια, αλλά είναι σαφές ότι θα απαιτηθούν επιπλέον πόροι. Παράλληλα, οι κατασκευαστές αντιμετωπίζουν περιορισμούς στην προμήθεια πρώτων υλών και ειδικού εξοπλισμού, δυσκολίες στην παραγωγή και στον ποιοτικό έλεγχο και βέβαια πρωτοφανείς προκλήσεις στη συσκευασία και στη διανομή των εμβολίων.

Εκτός από τα εργοστάσια, όμως, προαπαιτείται η ανάπτυξη μιας πολυπλόκαμης εφοδιαστικής αλυσίδας σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Υπολογίζεται ότι στην παραγωγή των εμβολίων χρησιμοποιούνται 200 διαφορετικά υλικά και πρώτες ύλες από δεκάδες διαφορετικές χώρες: από τα φιαλίδια, τα καπάκια και τα φίλτρα έως τα κουτιά, τις συσκευασίες και τις σακούλες μιας χρήσης και βέβαια τις σύριγγες. Δεν αρκεί βέβαια η προμήθεια και η αποστολή τους, αλλά απαιτείται και αυστηρός ποιοτικός έλεγχος.

Απότοκο όλων αυτών των δυσεπίλυτων ζητημάτων είναι οι καθυστερήσεις στις παραδόσεις που οδηγούν σε προστριβές πολλών χωρών με τις φαρμακοβιομηχανίες, αλλά επίσης και στην πρόκληση έντασης μεταξύ τους – όπως συμβαίνει με τις σχέσεις της ΕΕ με το Ην. Βασίλειο και την Αυστραλία λόγω του περιορισμού στις εξαγωγές.

Ποια χώρα παράγει τα περισσότερα

Προς το παρόν, ο μεγαλύτερος παραγωγός εμβολίων είναι η Κίνα, όπου παράγονται δεκάδες εκατομμύρια δόσεις τεσσάρων διαφορετικών εμβολίων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Airfinity, μέχρι το τέλος του 2021 θα κατασκευαστούν 2 δισ. δόσεις, αλλά οι επιτελείς των τοπικών εταιρειών ισχυρίζονται ότι η παραγωγή τους θα είναι πολλαπλάσια. Υπολογίζεται ότι μόνο η Sinopharm μπορεί να παράγει περίπου ένα δισεκατομμύριο δόσεις του εμβολίου της κάθε χρόνο. Εκτός από τα κινεζικά εμβόλια, σε τοπικές εγκαταστάσεις θα παράγονται και άλλα, όπως το Comirnaty της Pfizer/BioNTech στις εγκαταστάσεις της Fosun, για τις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού.

Εκτός από τα κινεζικά εργοστάσια, ρυθμούς ανεβάζουν και τα αμερικανικά ώστε να προσεγγίσουν την παραγωγή 4,6 δισ. δόσεων σε ετήσια βάση, ενώ ακολουθεί η Ινδία με στόχο 3,1 δισ. δόσεων. Στο Ην. Βασίλειο αναμένεται να παραχθούν αθροιστικά 950 εκατ. δόσεις.

Αν όμως επιβεβαιωθούν οι προσδοκίες της ΕΕ, σε ευρωπαϊκά εργοστάσια (στη Γερμανία, στο Βέλγιο, στην Ολλανδία, στη Γαλλία κ.α.) πρόκειται να παραχθούν έως το τέλος του έτους από 2 έως 3 δισ. δόσεις όλων των αδειοδοτημένων εμβολίων. Ο στόχος κρίνεται υπερφιλόδοξος, ειδικά αν αναλογιστούμε ότι έως σήμερα έχουν κατασκευαστεί συνολικά λιγότερες από 500 εκατ. δόσεις σε όλον τον κόσμο.

Βοήθεια από τους ανταγωνιστές

Αν και τα προβλήματα στην παραγωγική διαδικασία ήταν αναμενόμενα, οι κυβερνήσεις και οι υπερεθνικοί οργανισμοί δεν πίεσαν ιδιαίτερα προς αυτή την κατεύθυνση, ενώ και οι φαρμακοβιομηχανίες κράτησαν επιφυλακτική στάση υπό τον φόβο ότι αν τα υπό ανάπτυξη εμβόλια δεν εγκριθούν για χορήγηση στον γενικό πληθυσμό, οι επενδύσεις θα είναι μάταιες. Συνέπεια της ελλιπούς προετοιμασίας των εταιρειών και των αρμόδιων φορέων είναι τα προβλήματα παραγωγής και τροφοδοσίας που ανακύπτουν διεθνώς. Προκειμένου να τα αντιμετωπίσουν, οι φαρμακευτικές συνεργάζονται ακόμη και με ανταγωνιστές τους, ανταλλάσσοντας τεχνογνωσία και παρέχοντας πρόσβαση σε εγκαταστάσεις.

Η Sanofi, για παράδειγμα, θα κατασκευάσει στις εγκαταστάσεις της στη Φρανκφούρτη τουλάχιστον 125 εκατ. δόσεις του εμβολίου των Pfizer/BioNTech. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι η Sanofi αναπτύσσει ένα εμβόλιο αντίστοιχης τεχνολογίας (mRNA) σε συνεργασία με την Translate Bio. Σε άλλο εργοστάσιο της Sanofi, κοντά στη Λυών, θα ξεκινήσει σε λίγες ημέρες η μαζική παραγωγή του εμβολίου της Johnson & Johnson, που πρόκειται να συνεργαστεί και με τη Merck.

Η Novartis υπέγραψε αρχική συμφωνία για την παραγωγή του εμβολίου των Pfizer/BioNTech στις εγκαταστάσεις της στο Στάιν της Ελβετίας. Παράλληλα, το υπό κυλιόμενη αξιολόγηση από τον ΕΜΑ εμβόλιο της γερμανικής εταιρείας βιοτεχνολογίας CureVac θα παραχθεί μαζικά σε εγκαταστάσεις της Novartis. Αντίστοιχη συμφωνία έκλεισε η Curevac και με την Bayer.

Η ευρωπαϊκή Task Force

Ο επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν χαιρέτισε τις πρωτοβουλίες των φαρμακευτικών εταιρειών να αναλάβουν την παραγωγή εμβολίων που αναπτύσσονται από ανταγωνιστές τους και άφησε να εννοηθεί ότι η ΕΕ θα ενθαρρύνει και άλλους κατασκευαστές να πράξουν αναλόγως, χωρίς όμως να τους υποχρεώνει. «Κερδίσαμε μαζί την επιστημονική μάχη. Πρέπει τώρα να αντιμετωπίσουμε τη βιομηχανική πρόκληση: την άνευ προηγουμένου αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής από άποψη ποιότητας, ταχύτητας και όγκου» δήλωσε ο αρμόδιος επίτροπος από την πόλη Σενόβ, όπου εδρεύει το εργοστάσιο παραγωγής της Corden Pharma, στο οποίο μόλις ξεκίνησε η παραγωγή λιπιδίων που θα χρησιμοποιηθούν για το εμβόλιο της Moderna.

Ο Μπρετόν, σε συνεργασία με την επίτροπο Υγείας Στέλλα Κυριακίδη, ηγείται της νέας ομάδας εργασίας της ΕΕ που καλείται να επιλύσει τα προβλήματα στην παραγωγική και εφοδιαστική αλυσίδα των εμβολίων στην Ευρώπη. Μεταξύ των φιλόδοξων στόχων που έχει θέσει η επιτροπή είναι και η επίτευξη της ευρωπαϊκής αυτονομίας στον κλάδο της υγείας εντός των επόμενων 18 έως 24 μηνών. «Αυτή η κρίση κατέδειξε ότι η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να εξαρτάται από μια «χούφτα» εξωτερικών προμηθευτών, ειδικά σε ευαίσθητους τομείς όπως ο υγειονομικός» δήλωσε ο Μπρετόν, που προσδιόρισε την 14η Ιουλίου ως το συμβολικό ορόσημο για την επίτευξη της ανοσίας της κοινότητας σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Πού κατασκευάζονται τα εμβόλια

H Πουρς ήταν μέχρι σήμερα γνωστή για την μπίρα Duvel. Πλέον η φήμη της επεκτείνεται διεθνώς, καθώς στις εγκαταστάσεις της Pfizer στη μικρή βελγική πόλη κατασκευάζονται όλες οι δόσεις του Comirnaty που χορηγούνται εκτός ΗΠΑ. Η δραστική ουσία και τα άλλα υλικά του εμβολίου βέβαια φτάνουν εκεί από 80 προμηθευτές σε 19 διαφορετικές χώρες. Πρόσφατα, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων ενέκρινε το εργοστάσιο στη γερμανική πόλη Μάρμπουργκ, όπου θα παραχθεί η δραστική ουσία και το εμβόλιο των BioNTech και Pfizer, με στόχο την αύξηση της ευρωπαϊκής παραγωγής σε άνω των 1,3 δισ. δόσεων.

Εγκριση από τον ΕΜΑ έλαβε και το εργοστάσιο Halix στο Λέιντεν της Ολλανδίας για την παρασκευή της δραστικής ουσίας που χρησιμοποιείται στο εμβόλιο της AstraZeneca. Συνολικά, το εμβόλιο της AstraZeneca, που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, παράγεται σε 25 διαφορετικές εγκαταστάσεις σε 15 χώρες. Δεδομένου ότι η βρετανοσουηδική εταιρεία έχει δεσμευτεί για την παραγωγή άνω των 3 δισ. δόσεων εντός του 2021, σημαντικό μέρος της παραγωγής έχει αναληφθεί από το Serum Institute στην Ινδία, τον μεγαλύτερο κατασκευαστή εμβολίων στον κόσμο. Στο ίδιο εργοστάσιο αναμένεται να ξεκινήσει σύντομα και η παραγωγή του εμβολίου της Novavax.

Η αμερικανική εταιρεία βιοτεχνολογίας Moderna, που έχει υποσχεθεί ετήσια παραγωγή 1 δισ. δόσεων, συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής της στο Cambridge της Μασαχουσέτης, όπου άλλωστε εδρεύει. Πρόσφατα αδειοδοτήθηκε ένα νέο εργοστάσιο στο Βισπ της Ελβετίας, όπου θα παράγεται η δραστική ουσία για το εμβόλιο της Moderna.

Το ρωσικό αίνιγμα με το Sputnik V

Ακολουθώντας μία άκρως επιθετική επικοινωνιακή στρατηγική, η Ρωσία επιχειρεί να «πλασάρει» διεθνώς το Sputnik V. Πλέον, έχει εγκριθεί για χορήγηση σε δεκάδες χώρες, ενώ πάνω από 50 συμφωνίες έχουν κλειστεί διεθνώς. Ενα μείζον πρόβλημα βέβαια είναι η παραγωγή του εμβολίου, καθώς οι τέσσερις βιομηχανικές μονάδες παραγωγής στη Ρωσία μετά βίας θα καλύψουν την εγχώρια ζήτηση για το 2021.

Οι Ρώσοι επιδίωξαν και πέτυχαν συμφωνίες με τουλάχιστον 20 κατασκευαστές σε 10 χώρες, με στόχο να διασφαλίσουν την παραγωγή 700 εκατ. δόσεων για εφέτος

Ως εκ τούτου, οι Ρώσοι επιδίωξαν και πέτυχαν συμφωνίες με τουλάχιστον 20 κατασκευαστές σε 10 χώρες, με στόχο να διασφαλίσουν την παραγωγή 700 εκατ. δόσεων για εφέτος.

Στο πλαίσιο των επαφών των Ρώσων με την ΕΕ, φέρεται να έχει συμφωνηθεί η παραγωγή του Sputnik V και σε ευρωπαϊκές εγκαταστάσεις, όπως το εργοστάσιο της ρωσικής R-Pharm που εδρεύει στη Βαυαρία. Διόλου τυχαία, η τοπική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα συνάψει πρώτη συμφωνία για την αγορά δόσεων του Sputnik V, όταν εγκριθεί από τον ΕΜΑ.

ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Αν και μακρινό, το σχέδιο για εγχώρια παραγωγή εμβολίων κατά της COVID-19 δεν έχει φύγει από το τραπέζι, ειδικά αν αποδειχθεί επιστημονικά ότι απαιτείται χορήγηση σε ετήσια βάση. Οπως τονίζουν παράγοντες του κλάδου, πάντως, απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις, άνω των €100 εκατ., αλλά και αρκετός χρόνος (12-18 μήνες) προκειμένου να προσαρμοστούν οι εγχώριες μονάδες παραγωγής στις απαιτήσεις.

Το λάθος που στοίχισε 15 εκατ. δόσεις

Η Johnson & Johnson, που έχει δεσμευτεί για την παραγωγή ενός δισ. δόσεων εφέτος, επίσης παρασκευάζει το εμβόλιό της στις ΗΠΑ, σε ευρωπαϊκά εργοστάσια (σε Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία), αλλά και στη Ν. Αφρική. Σε μία μονάδα παραγωγής στο εργοστάσιο της Emergent BioSolutions στη Βαλτιμόρη καταγράφηκε και ένα ευτράπελο, που ενδέχεται όμως να οδηγήσει σε σοβαρές καθυστερήσεις. Μία απροσεξία εργαζομένου είχε ως συνέπεια να αχρηστευθούν έως και 15 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου. Στο ίδιο εργοστάσιο παραγόταν και το σκεύασμα της AstraZeneca και το πιθανότερο σενάριο είναι ότι αναμείχθηκαν κατά λάθος οι δραστικές ουσίες των δύο σκευασμάτων. Η εξέλιξη οδήγησε την κυβέρνηση Μπάιντεν να διακόψει την παραγωγή του εμβολίου της AstraZeneca στην εν λόγω μονάδα και να αναθέσει τη διαχείρισή της στην Johnson & Johnson. Οι αμερικανικές αρχές βρίσκονται ήδη σε αναζήτηση παραγωγικής μονάδας που θα αναλάβει την παραγωγή του εμβολίου της AstraZeneca.