Το Πανεπιστήμιο Αθηνών (Οθώνειο Πανεπιστήμιο) ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα, σαν σήμερα στις 14.4.1837, ως υλοποίηση της αρχικής ιδέας του Ιωάννη Καποδίστρια, ενώ το 1932 ονομάστηκε προς τιμήν του Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών (ΕΚΠΑ).
Το ΠΑ εγκαινιάστηκε στις 3.5.1837 και αρχικά στεγάστηκε στην οικία του αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη, επί της οδού Θόλου, στην ΒΑ πλευρά της Ακρόπολης, όπου και λειτούργησε από το 1837 μέχρι το1842. Σήμερα, στο ανακαινισθέν αυτό κτίριο στεγάζεται το Μουσείο με την Ιστορία του Πανεπιστημίου.
Στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο λειτουργούσαν αρχικά τέσσερες Σχολές: Θεολογίας, Νομικής, Ιατρικής και Τεχνών (Γενικών Επιστημών, δηλ. Μαθηματικών, Φυσικών Επιστημών, Φιλοσοφίας και Φιλολογίας).
Πρώτος Πρύτανης διετέλεσε ο νομομαθής και πολιτικός Κωνσταντίνος Σχινάς (1801-1870), με επιτελείο 33 καθηγητών, οι οποίοι δίδασκαν 52 φοιτητές και 75 μη εγγεγραμμένους ακροατές (δημοσίους υπαλλήλους και αγωνιστές του 1821, μεταξύ των οποίων μάλιστα και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης).
Τον Νοέμβριο του 1841 ολοκληρώθηκε, από τον Δανό αρχιτέκτονα Κρίστιαν Χάνσεν, το κτίριο της Πανεπιστημίου, στην ομώνυμη οδό που τότε κατασκευάστηκε και η οποία στοίχισε συνολικά 176.000 δραχμές, οι οποίες συγκεντρώθηκαν από συνεισφορές συμπατριωτών μας.
Ανοίγοντας εδώ μια μικρή παρένθεση, αξίζει να προσδιορίσουμε το φυσικό περιβάλλον της πόλης μας, που απέκτησε τότε το πρώτο ανώτατο πνευματικό της ίδρυμα, κυριολεκτικά πρώτο όχι μόνο στη μικρή ελεύθερη Ελλάδα, αλλά και στο σύνολο της Βαλκανικής Χερσονήσου και της Ανατολικής Μεσογείου! Η μικρή πόλη των Αθηνών, των 15.000 κατοίκων περίπου, τέσσερα μόλις χρόνια προηγουμένως, δηλ. το 1833: 3 χρόνια μετά την ανεξαρτησία της χώρας μας, είχε γίνει Πρωτεύουσα του νεοσύστατου νεοελληνικού κράτους των 850.000 κατοίκων (Απογραφή του 1840).
Οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ ανέλαβαν την τοπογράφηση και το πρώτο σχέδιο πόλεως, με κύριους άξονες τις οδούς Σταδίου, Αθηνάς και Πειραιώς και δευτερεύοντες, τις οδούς Αιόλου, Ερμού και Αδριανού. Ο περίφημος Ελαιώνας, από το Μενίδι μέχρι το Μοσχάτο, ήταν κατάφυτος με 150.000 ελαιόδεντρα, μια ζηλευτή όαση πρασίνου, ενώ στα επόμενα 60 χρόνια μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, εκτός του Πανεπιστημίου, ανεγέρθηκαν διαδοχικά: τα Ανάκτορα (σημερινή Βουλή), το Αρσάκειο Μέγαρο, η Μητρόπολη, η Παλαιά Βουλή, το ΕΜΠ, το Αρχαιολογικό Μουσείο, η Ακαδημία, το Ζάππειο, τα Νέα Ανάκτορα (Προεδρικό Μέγαρο), το Παναθηναϊκό Στάδιο και η Βιβλιοθήκη.
Εν συνεχεία, λοιπόν, το 1904 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Σχολή Τεχνών διασπάται σε Τεχνών, καθώς και Επιστημών, που περιελάμβανε τη Φυσική, τα Μαθηματικά και τη Φαρμακευτική, ενώ το 1911 ιδρύεται η Οδοντιατρική Σχολή και το 1919, η Σχολή Χημείας.
Κατά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου εισήγοντο στο Πανεπιστήμιο ετησίως περί τους 2.000 φοιτητές, γεγονός που οδήγησε κατά το 1927/28 στην καθιέρωση του θεσμού των εισαγωγικών εξετάσεων. Μεταπολεμικά, κατά το 1954, ο αριθμός των εισακτέων φοιτητών καθορίζετο πλέον από το αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Περί τα μέσα της δεκαετίας του 60 κατασκευάστηκε η Πανεπιστημιούπολη του Ζωγράφου, που περιελάμβανε τα κτίρια της Φιλοσοφικής, της Θεολογικής, των Θετικών Επιστημών, καθώς και τις τέσσερις Φοιτητικές Εστίες.
Σήμερα, το κεντρικό κτίριο του ΕΚΠΑ στεγάζει την Πρυτανεία, τη Σύγκλητο, τη Μεγάλη Αίθουσα Τελετών (για συνέδρια, χωρητικότητας 420 θέσεων), καθώς και τα μικρότερα Αμφιθέατρα Άλκη Αργυριάδη και Ιωάννη Δρακόπουλου.
Στις μέρες μας φοιτούν στο ΕΚΠΑ περί τους 40.000 προπτυχιακοί φοιτητές και 2.000 άτομα διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού. Το Πανεπιστήμιο προσφέρει επίσης μεγάλο αριθμό Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών, επί ποικίλων επιστημονικών και ερευνητικών πεδίων.
Σημειωτέον ότι το ΕΚΠΑ, σύμφωνα με την κρατούσα παγκόσμια αξιολόγηση Πανεπιστημίων του ‘Webometrics Ranking Web of Universities’, κατατάσσεται εφέτος στην 180η θέση, μεταξύ 12.000 Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων!
Αξίζει ακόμη να αναφερθούν ενδεικτικά μερικές μόνο προσωπικότητες που αποφοίτησαν από το ΕΚΠΑ. Μεταξύ αυτών, ο ιατρός Γεώργιος Παπανικολάου, οι φιλόσοφοι Κορνήλιος Καστοριάδης και Ελένη Αρβελέρ, εκ δε των πολιτικών, οι Χαρίλαος Τρικούπης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Δ. Γούναρης, Α. Παπαναστασίου, Κ. Καραμανλής, Κ. Τσάτσος, Γ.& Α. Παπανδρέου, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Γρ. Λαμπράκης, Ξ. Ζολώτας, κ.λπ.
Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι το ΕΚΠΑ, ακρογωνιαίος λίθος της ελληνικής εκπαίδευσής, και η παιδεία γενικότερα, προάγουν σημαντικά τη θέση και τη χειραφέτηση των γυναικών στην κοινωνία μας.
Πρωτοπόρος γυναίκα, φοιτήτρια στο ΕΚΠΑ, υπήρξε η Ελληνογαλλίδα Ιωάννα Στεφανόπολι (1875-1961), με καταγωγή από Μάνη και Κορσική, που σπούδασε πρώτη στη Φιλοσοφική Σχολή του ΠΑ, το 1890 και κατόπιν διακρίθηκε στη δημοσιογραφία και έκδοση εφημερίδας.
Αν η Στεφανόπολι, υπήρξε η πρώτη εν μέσω χιλίων περίπου συμφοιτητών της, (δηλ. το ένα τοις χιλίοις!), στις μέρες μας οι γυναίκες κατέκτησαν τα πρωτεία των σπουδών, δεδομένου ότι κατά μέσο όρο το ποσοστό των γυναικών που αποφοιτούν είναι της τάξης του 55% τουλάχιστον, δηλαδή κατά 20% μεγαλύτερο αυτού των ανδρών! Οι γυναίκες αγωνίζονται καθημερινά για να κατακτήσουν ίσες αμοιβές, καθώς και τη δίκαιη μεταχείριση και αναγνώριση που δικαιούνται!
Εν κατακλείδι, είθε η αίγλη και η ένδοξη ιστορία του ΕΚΠΑ και των λοιπών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, που προασπίζουν την ελευθερία έκφρασης ιδεών, γνώσης και έρευνας, να συνδυασθεί με την ασφαλή και απρόσκοπτη λειτουργία τους, την κατά το δυνατόν αρμονική συνεργασία καθηγητών και φοιτητών, και την προοπτική έγκαιρης επίλυσης των εκάστοτε ζητημάτων που απορρέουν από την έννοια του ακαδημαϊκού ασύλου, και της φύλαξης των κτιριακών εγκαταστάσεων και της δημόσιας περιουσίας.
Θεωρώ ότι προέχει να εστιάσουμε σήμερα στην κατεύθυνση επίλυσης του ζωτικού αυτού θέματος πρωτίστως εσωτερικά, δηλαδή μέσω της θέσπισης αυτοδιοικητικών αρχών για τη διαχείρισή του εκ μέρους των ίδιων των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και της Ακαδημαϊκής Κοινότητας!
Οι σοφοί μας πρόγονοι, άλλωστε, δίδασκαν ότι «τα εν οίκω μη εν Δήμω»!
Ο κ. Στάθης Καπογιαννόπουλος είναι Πολιτικός Μηχανικός, συγγραφέας.
