Τη στιγμή που δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως αναμένουν το ραντεβού τους (ή το διπλό ραντεβού τους) για το σωτήριο «τσίμπημα» ενάντια στην ιογενή απειλή των ημερών μας, τον νέο κορωνοϊό (που σε λίγο θα θεωρείται πλέον… παλιός, τόσον καιρό που συνεχίζει να μας ταλαιπωρεί), στα εργαστήρια ετοιμάζεται η επόμενη ημέρα στον τρόπο χορήγησης των εμβολίων ενάντια στον SARS-CoV-2, η οποία υπόσχεται να καταργήσει την ανάγκη για τσιμπήματα! Εμβόλια… να τα πιεις με το ποτήρι σε μορφή κάψουλας ή εμβόλια σε μορφή ρινικού σπρέι, τα οποία στοχεύουν στο να πούμε «αντίο» στις βελόνες.

Και όχι μόνο αυτό: οι επιστήμονες που βρίσκονται πίσω από την ανάπτυξη αυτών των… μη παρεμβατικών εμβολίων υποστηρίζουν ότι τα σκευάσματά τους εμφανίζουν πολλά και ουσιώδη πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τα υπάρχοντα ενέσιμα εμβόλια: εκτός του ότι δεν απαιτούν ειδικές συνθήκες φύλαξης (κοινώς, τέρμα στην ανάγκη για ψύξη ή βαθιά κατάψυξη – θυμάστε προφανώς τα ειδικά μηχανήματα που χρειαζόταν να προμηθευθεί και η χώρα μας για τη συντήρηση των ευαίσθητων mRNA εμβολίων σε θερμοκρασίες -70 βαθμών Κελσίου), ούτε εξειδικευμένο προσωπικό για τη χορήγησή τους, προσφέρουν και διαφορετικού τύπου, πρώτης γραμμής ανοσία, άκρως σημαντική για να μπει νωρίς «φρένο» στον ιό προτού επιτελέσει το καταστροφικό έργο του σε όργανα όπως οι πνεύμονες και το έντερο.

Μια από τις κύριες ομάδες που προσπαθούν να προσφέρουν στον παγκόσμιο πληθυσμό τα νέα πόσιμα εμβόλια είναι αυτή του καθηγητή Μικροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βίρτσμπουργκ στη Γερμανία Τόμας Ρούντελ, η οποία έχει ήδη ξεκινήσει την προκλινική ανάπτυξη εμβολίου για τον SARS-CoV-2 που θα λαμβάνεται σε μορφή κάψουλας.

Ο καθηγητής Ρούντελ μιλάει στο ΒΗΜΑ-Science για την έρευνά του που ελπίζει ότι θα οδηγήσει στα κορωνο-εμβόλια του μέλλοντος και δηλώνει ότι αν οι προκλινικές μελέτες στεφθούν με επιτυχία, τότε οι κλινικές μελέτες του εμβολίου του θα ξεκινήσουν τους επόμενους μήνες.

Εμπνευση και υπάρχουσα εμπειρία

Ποια είναι η σύλληψη πίσω από το εμβόλιο των ερευνητών του Πανεπιστημίου του Βίρτσμπουργκ οι οποίοι συνεργάζονται για την ανάπτυξή του με τη γερμανική βιοφαρμακευτική εταιρεία Aeterna Zentaris GmbH; Οπως εξηγεί ο δρ Ρούντελ, «εργαζόμαστε με την ομάδα μου εδώ και αρκετό καιρό επάνω σε από του στόματος εμβόλια ενάντια σε διαφορετικά παθογόνα. Η ιδέα σχετικά με ένα από του στόματος εμβόλιο για τον νέο κορωνοϊό μού ήλθε πριν από έναν χρόνο, στην αρχή της πανδημίας. Οταν μάλιστα συνειδητοποίησα ότι πολλές φτωχότερες χώρες που πλήττονται σοβαρά από την πανδημία πιθανώς δεν θα έχουν τόσο εύκολα πρόσβαση σε εμβόλια ούτε δυνατότητα για συντήρησή τους σε ειδικές συνθήκες, σκέφτηκα ότι μια πιθανή λύση στο πρόβλημα για τις χώρες αυτές – και όχι μόνο – θα ήταν το να προσφέρουμε ένα σταθερό και εύκολο στη χρήση εμβόλιο στον πληθυσμό».

Η επόμενη σκέψη του δρος Ρούντελ, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ήταν να ακολουθήσει μια προσέγγιση που εφαρμόζεται ενάντια στον τυφοειδή πυρετό, για τον οποίο κυκλοφορούν από του στόματος εμβόλια εδώ και χρόνια. «Η συγκεκριμένη προσέγγιση έχει δοκιμαστεί εκατομμύρια φορές, όσα είναι και τα εκατομμύρια άτομα που έχουν λάβει επί δεκαετίες το από του στόματος εμβόλιο για τον τυφοειδή πυρετό, το οποίο βασίζεται σε ένα συγκεκριμένο βακτηριακό στέλεχος, το Salmonella Typhi Ty21a. Πρόκειται για ένα εμβόλιο ασφαλές και πολύ καλά ανεκτό».

Σχεδιασμός ακριβείας

Σε αυτό ακριβώς το βακτηριακό στέλεχος βασίστηκε και η ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Βίρτσμπουργκ προκειμένου να αναπτύξει το «πόσιμο εμβόλιο» ενάντια στον SARS-CoV-2. Με μια σημαντική τροποποίηση όμως, διευκρινίζει ο καθηγητής: «Εχουμε προγραμματίσει τα βακτήρια ώστε να παράγουν αντιγόνα του SARS-CoV-2». Τα βακτήρια κλείνονται μέσα σε μια ειδική κάψουλα, η οποία τα προστατεύει από την επίθεση που θα δεχθούν από τα γαστρικά οξέα όταν φθάσουν στο στομάχι. Στόχος είναι η κάψουλα να περνά άθικτη από τις «συμπληγάδες» του στομάχου και να ταξιδεύει ως το λεπτό έντερο, όπου, με βάση την επιστημονική προσέγγιση του δρος Ρούντελ και των συνεργατών του, τα βακτήρια παρουσιάζουν τα αντιγόνα στο ανοσοποιητικό σύστημα της περιοχής. «Εξειδικευμένα κύτταρα στα εντερικά τοιχώματα εξασφαλίζουν ότι τα ανοσοκύτταρα εγκολπώνουν τα βακτήρια και τα αντιγόνα και τα μεταφέρουν βαθιά στον λεμφικό ιστό» περιγράφει ο καθηγητής και προσθέτει ότι εκεί ενεργοποιούνται πλέον και άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα Β και Τ κύτταρα, τα οποία ξεκινούν την ανοσολογική απόκριση.

Θωράκιση βλεννογόνων

Ο καθηγητής ελπίζει ότι η ανοσολογική απόκριση που θα παράγεται θα είναι τόσο ισχυρή ώστε όλες οι βλεννώδεις μεμβράνες (ή αλλιώς βλεννογόνοι, οι στιβάδες ιστού που επενδύουν τα κοίλα όργανα αλλά και τις κοιλότητες του σώματος που έρχονται σε επαφή με το περιβάλλον) θα τίθενται σε συναγερμό. Με τον τρόπο αυτόν ο κορωνοϊός θα «συλλαμβάνεται» και θα εξολοθρεύεται σε αυτές τις «πύλες εισόδου» μην έχοντας το περιθώριο να διεισδύσει πιο βαθιά στα κύτταρα ευάλωτων απέναντί του οργάνων όπως ο πνεύμονας και το έντερο. Να εξηγήσουμε σε αυτό το σημείο ότι οι βλεννώδεις μεμβράνες περιέχουν υψηλά επίπεδα ανοσοσφαιρίνης Α, μιας πρωτεΐνης του ανοσοποιητικού συστήματος η οποία διαδραματίζει κομβικό ρόλο στην προστασία του οργανισμού από ιούς του αναπνευστικού.

Οι ερευνητές θεωρούν λοιπόν ότι η ενεργοποίηση αυτού του ισχυρού «όπλου» του ανοσοποιητικού συστήματος θα σταματήσει τον ιό νωρίς, προτού «σπείρει» την καταστροφή στους πνεύμονες και σε άλλα όργανα.

Aυτή η «πρώτης γραμμής» ανοσία αποτελεί και το μεγάλο πλεονέκτημα του από του στόματος εμβολίου για τον SARS-CoV-2, σύμφωνα με τον δρα Ρούντελ: «Τα υπάρχοντα εμβόλια για τον νέο κορωνοϊό δεν προκαλούν αυτόν τον τύπο της ανοσολογικής απόκρισης. Το από του στόματος εμβόλιο εκτός του ότι είναι πολύ σταθερό προκαλεί ανοσολογική απόκριση τέτοια η οποία προστατεύει τις βλεννώδεις επιφάνειες στον πνεύμονα ή στο έντερο και έτσι πιθανώς θα μπορούσε να αποτρέψει τη μόλυνση αυτών των ιστών εξαρχής αντί να χρειάζεται η εξουδετέρωση του ιού μετά τη μόλυνση των ιστών πιο βαθιά στα όργανα και τον πολλαπλασιασμό του εντός τους».

Δικλίδα ασφαλείας για τις μεταλλάξεις

Μάλιστα η ερευνητική ομάδα έχει λάβει υπόψη της κατά την ανάπτυξη του πόσιμου εμβολίου της το μεγάλο «αγκάθι» των ημερών, που δεν είναι άλλο από τα μεταλλαγμένα στελέχη του νέου κορωνοϊού, τα οποία θέτουν σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Ετσι έχει δημιουργήσει μια «δικλίδα ασφαλείας»: τα βακτήρια που χρησιμοποιούνται στο εμβόλιο παράγουν όχι ένα αλλά δύο αντιγόνα. Αν το ένα αντιγόνο προσφέρει σχετικώς αδύναμη ανοσολογική απόκριση, το δεύτερο αντιγόνο το οποίο βασίζεται σε ένα γονίδιο που έχει φανεί ότι μεταλλάσσεται σπανίως, χρησιμεύει ως μια επιπλέον «άγκυρα» που εξασφαλίζει πιο ισχυρή, ευρεία ανοσοαπόκριση.

Ενα επίσης σημαντικό πλεονέκτημα του από του στόματος εμβολίου είναι ότι θα είναι φθηνότερο σε σύγκριση με τα υπάρχοντα, επισημαίνει ο δρ Ρούντελ. Διαβάζοντας βέβαια για τόσα πλεονεκτήματα, εύλογο είναι το ερώτημα σχετικά με το αν υπάρχουν και μειονεκτήματα ή προκλήσεις στην… πόσιμη διαδικασία εμβολιασμού. Σύμφωνα με τον καθηγητή, «το κύριο εμπόδιο στην ανάπτυξη από του στόματος εμβολίων είναι εν μέρει το ίδιο ακριβώς που ισχύει και σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη κάθε εμβολίου: πρόκειται για τη σωστή επιλογή του αντιγόνου για χρήση στο εμβόλιο. Η συνεχής ανάδυση νέων μεταλλαγμένων στελεχών του ιού καθιστά αυτή την επιλογή μια πραγματικά μεγάλη πρόκληση. Για τον λόγο αυτόν και στο εμβόλιό μας χρησιμοποιούμε περισσότερα από ένα αντιγόνα ώστε να υπάρχει εναλλακτική σε περίπτωση που ένα αντιγόνο δεν θα προκαλεί επαρκή ανοσολογική απόκριση εξαιτίας των μεταλλάξεων του ιού». Μια άλλη μεγάλη πρόκληση της προσέγγισης που… πίνεται είναι «το να προστατευθεί το εμβόλιο από το όξινο περιβάλλον του στομάχου έως ότου φθάσει στο έντερο. Αυτό επιτυγχάνεται με την τοποθέτησή του στην ειδική κάψουλα. Κατά τα άλλα, δεν θεωρώ ότι υπάρχουν μειονεκτήματα στο από του στόματος εμβόλιο σε σύγκριση με τα υπάρχοντα ενέσιμα εμβόλια».

Σε κάθε περίπτωση, παρά την πίστη του στις δυνατότητες του από του στόματος εμβολίου, ο καθηγητής τονίζει ότι αυτή τη στιγμή η έρευνα σχετικά με αυτό βρίσκεται σε προκλινικό στάδιο – μετά την ολοκλήρωσή της η γερμανική βιοφαρμακευτική εταιρεία με την οποία συνεργάζεται το Πανεπιστήμιο του Βίρτσμπουργκ θα είναι η υπεύθυνη για τη διεξαγωγή των κλινικών δοκιμών που θα ακολουθήσουν. Η Aeterna Zentaris διαθέτει πάντως σημαντική εμπειρία σε από του στόματος εμβόλια καθώς έχει αναπτύξει με παρόμοια διαδικασία εμβόλιο για τον καρκίνο του προστάτη, το οποίο έχει ήδη λάβει έγκριση για κλινικές δοκιμές. Ο δρ Ρούντελ πιστεύει ότι οι σχετικές εγκρίσεις για έναρξη των δοκιμών του εμβολίου-κάψουλας ενάντια στον SARS-CoV-2 δεν θα καθυστερήσουν. «Εκτιμώ ότι οι κλινικές δοκιμές θα ξεκινήσουν τους επόμενους μήνες».

Κλείνοντας ο καθηγητής, υπογραμμίζει ότι είναι νωρίς να προβλέψουμε πότε θα μπορούσε να φθάσει η πολυπόθητη στιγμή κυκλοφορίας του πόσιμου εμβολίου για τον νέο κορωνοϊό καθώς πρέπει, όπως συμβαίνει πάντα, να προηγηθεί το καθοριστικό βήμα των κλινικών δοκιμών και του πόσο επιτυχημένες θα είναι αυτές. Οπως λέει (και) στην επιστήμη υπάρχει πάντα ρίσκο, το οποίο όμως πρέπει να παίρνει κάποιος για να καταφέρει να κάνει βήματα μπροστά. Ας ελπίσουμε ότι το ρίσκο στη συγκεκριμένη περίπτωση θα οδηγήσει όχι απλώς σε ένα βήμα αλλά σε ένα μεγάλο άλμα για την κορωνο-ταλανισμένη ανθρωπότητα.

«Ψεκάστε, εμβολιαστείτε, τελειώσατε»

Διαφορετικές ερευνητικές ομάδες και φαρμακευτικές εταιρείες επικεντρώνονται αυτή τη στιγμή και σε μιαν άλλη «πύλη εισόδου» του νέου κορωνοϊού στον ανθρώπινο οργανισμό εκτός από το στόμα: δεν είναι άλλη από τη μύτη. Αρκετές προσπάθειες ανάπτυξης εισπνεόμενου εμβολίου για τον SARS-CoV-2 βρίσκονται σε εξέλιξη, ορισμένες εκ των οποίων μάλιστα έχουν λάβει πρόσφατα πράσινο φως για έναρξη κλινικών δοκιμών.

Ας δούμε τις κυριότερες:

– Το πιο προχωρημένο σε κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους εισπνεόμενο εμβόλιο για τον νέο κορωνοϊό έχει μέχρι στιγμής αναπτυχθεί από ερευνητές του Πανεπιστημίου Xiamen και του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ σε συνεργασία με την κινεζική φαρμακευτική εταιρεία Wantai Biological Pharmacy Enterprise. Οι ερευνητές έχουν ξεκινήσει από τον περασμένο Νοέμβριο κλινική δοκιμή φάσης ΙΙ του εισπνεόμενου εμβολίου, η οποία περιλαμβάνει 720 συμμετέχοντες. Στο πλαίσιο της δοκιμής το εμβόλιο το οποίο βασίζεται σε έναν εξασθενημένο ιό της γρίπης ως όχημα μεταφοράς τμήματος της πρωτεΐνης-ακίδας του SARS-CoV-2 χορηγείται με μεσοδιάστημα δύο-τριών εβδομάδων και οι επιστήμονες ελέγχουν τόσο την ασφάλειά του όσο και την ικανότητα πρόκλησης επαρκούς ανοσολογικής απόκρισης ενάντια στον νέο κορωνοϊό. Προκλινικές μελέτες του εμβολίου έχουν δείξει ότι μπορεί να μειώσει σημαντικά τις βλάβες που ο νέος κορωνοϊός προκαλεί στους πνεύμονες σε ποντίκια και χάμστερ.

– Πριν από λίγες ημέρες το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ανακοίνωσε ότι ξεκινά μελέτη στην οποία θα διερευνήσει την ανοσολογική απόκριση ύστερα από εισπνεόμενη χορήγηση του εμβολίου που ανέπτυξε σε ενέσιμη μορφή με τη φαρμακευτική εταιρεία AstraZeneca ενάντια στον SARS-CoV-2 – στην πρώτη φάση της δοκιμής θα συμμετάσχουν 30 υγιείς εθελοντές ηλικίας 18-40 ετών. Στόχος των ερευνητών είναι να δουν αν η εισπνεόμενη έκδοση του εμβολίου μπορεί να προσφέρει τοπική ανοσολογική απόκριση στο αναπνευστικό σύστημα.

– Πριν από λίγες ημέρες και πάλι, η Εθνική Υπηρεσία Ιατρικών Προϊόντων της Κίνας ενέκρινε την έναρξη κλινικής δοκιμής εισπνεόμενου εμβολίου για τον νέο κορωνοϊό το οποίο έχει αναπτυχθεί από την κινεζική φαρμακευτική εταιρεία CanSino Biologics και το Ινστιτούτο Βιοτεχνολογίας του Πεκίνου. Το συγκεκριμένο εμβόλιο χρησιμοποιεί ως όχημα μεταφοράς τμήματος της πρωτεΐνης-ακίδας του SARS-CoV-2 εντός του οργανισμού έναν αδενοϊό. Πρόκειται για το ίδιο ακριβώς εμβόλιο το οποίο κυκλοφορεί ήδη στην Κίνα σε ενέσιμη μορφή και χορηγείται σε μία δόση – αλλάζει απλώς ο τρόπος χορήγησης, καθώς τα δραστικά συστατικά του μετατρέπονται σε μικροσκοπικά σωματίδια τα οποία και τοποθετούνται εντός μιας ειδικής συσκευής εισπνοής. Οι επιστήμονες πίσω από τη δημιουργία του εκτιμούν ότι το εισπνεόμενο εμβόλιο θα οδηγήσει σε πρόκληση ανοσολογικής απόκρισης στους βλεννογόνους του αναπνευστικού συστήματος.

– Ερευνητές του Τμήματος Μικροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ έχουν αναπτύξει ένα εισπνεόμενο εμβόλιο το οποίο προσφέρει ταυτόχρονη προστασία ενάντια στον ιό της γρίπης και στον νέο κορωνοϊό. Εχουν μάλιστα ξεκινήσει την πρώτη φάση κλινικών δοκιμών σε ανθρώπους. Η συγκεκριμένη προσπάθεια έχει λάβει χρηματοδότηση και από τον Συνασπισμό για τις Καινοτομίες Επιδημιολογικής Ετοιμότητας (CEPI), o οποίος αναζητά διακαώς «αντισυμβατικές» προσεγγίσεις ώστε να φθάσουν δισεκατομμύρια εμβόλια για τον SARS-CoV-2 σε κάθε γωνιά του πλανήτη.