Ο καθοριστικός ρόλος των μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAVs ή drones) στην έκβαση του πρόσφατου πολέμου στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μεταξύ Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας προκάλεσε, πέραν της εμφατικής νίκης των αζερικών ενόπλων δυνάμεων και των αλλαγών που επήλθαν στον χάρτη του Καυκάσου, μια ευρύτερη συζήτηση για τη χρήση των drones στο πεδίο της μάχης. Στη σύρραξη των 44 ημερών το Μπακού χρησιμοποίησε drones τουρκικής και, δευτερευόντως, ισραηλινής κατασκευής. Η επίδειξη ισχύος των τουρκικών ΤΒ2, στα οποία η Αγκυρα έχει επενδύσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο της ανάπτυξης της αμυντικής της βιομηχανίας, απασχόλησε σχεδόν όλα τα διεθνή μέσα ενημέρωσης και προβλημάτισε τους έλληνες αμυντικούς επιτελείς.

Τα drones προσφέρουν μια «οικονομική» διεξαγωγή πολέμου, χωρίς κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Χρησιμοποιώντας – κατά κύριο λόγο -drones, τόσο στο εσωτερικό για την αντιμετώπιση των Κούρδων στη Νοτιοανατολική Τουρκία όσο και στα μέτωπα της Συρίας και της Λιβύης, η Αγκυρα προώθησε τις επιδιώξεις της διά της σκληρής πολεμικής ισχύος. Παράλληλα, προμηθεύοντας με drones τρίτες χώρες, όπως το Αζερμπαϊτζάν, έχει δημιουργήσει μια πελατεία για την αμυντική της βιομηχανία, ενισχύοντας την καταπονημένη οικονομία της και κερδίζοντας σε πρεστίζ.

Προβληματισμοί

Οι προαναφερθείσες εξελίξεις αναδεικνύουν δύο ερωτήματα μείζονος σημασίας για την Αθήνα. Πρώτον, με ποιον τρόπο θα εξισορροπήσει το τουρκικό πλεονέκτημα στα drones; Δεύτερον, πώς θα ανασχέσει, αν χρειαστεί, τυχόν επιχείρηση με drones σε βάρος της; Το θέμα πραγματεύεται και πρόσφατο κείμενο πολιτικής του ΕΛΙΑΜΕΠ με τίτλο «Drones της Τουρκίας – Προκλήσεις για την Ελλάδα» το οποίο υπογράφει ο Αντώνης Καμάρας. Το κείμενο πολιτικής περιγράφει αναλυτικά τα δεδομένα του ζητήματος, καταθέτοντας προτάσεις για το πώς η Ελλάδα θα αποκτήσει την ισχύ που χρειάζεται στη χρήση και στην αντιμετώπιση drones.

Τι ακριβώς συνέβη όμως στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και προκάλεσε τέτοια ανησυχία στην ελληνική πλευρά; Πραγματοποιώντας βομβαρδισμούς ακριβείας, τα αζερικά drones κατέστρεφαν, μαζικά, αρμενικά άρματα μάχης και θέσεις του πυροβολικού. Αποδείχθηκε, στην πράξη, πόσο ευάλωτες είναι οι χερσαίες δυνάμεις όταν αντιμετωπίζουν drones. Τα γεγονότα στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήταν η αφορμή για τον κ. Καμάρα, όπως παραδέχεται στο «Βήμα», να ασχοληθεί με το ζήτημα των μη επανδρωμένων αεροσκαφών. «Υπήρξε διεθνώς μια εκθετική ανάπτυξη του προβληματισμού για το τι συνεπάγεται η χρήση drones στη σύγκρουση δύο συμβατικών στρατών» παρατηρεί.

Καίριο ρόλο, όπως εξηγεί, έχει ο βαθμός αφομοίωσης των drones στις χερσαίες επιχειρήσεις και «η ικανότητα να εξουδετερώσεις ή να μειώσεις την επίπτωση της χρήσης των drones από τον αντίπαλό σου». Ως απτό παράδειγμα,  περιγράφει τον δεύτερο πόλεμο του Λιβάνου και το πώς λειτούργησαν οι ισραηλινές Ενοπλες Δυνάμεις. «Δεν υπήρξε καμία εμπλοκή των μονάδων του ισραηλινού στρατού χωρίς την υποστήριξη drones. Tα drones τούς παρείχαν άμεση επίγνωση της κατάστασης (situation awareness). Οταν συγκρούονταν μονάδες του ισραηλινού στρατού με τη Χεζμπολάχ, στο πεδίο υπήρχαν drones που παρείχαν άμεση εποπτεία στους Ισραηλινούς για το τι συνέβαινε στον περιβάλλοντα χώρο» αναλύει ο κ. Καμάρας.

Τουρκία και Ελλάδα

Αναπόφευκτα, ο επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ αναφέρεται στην Τουρκία, την οποία χαρακτηρίζει «καινοτόμα σε διεθνές επίπεδο στην ενσωμάτωση των drones στις επιχειρήσεις των Ενόπλων Δυνάμεών της». Τα drones, εκτιμά, «έγιναν αναπόσπαστο στοιχείο και της αποτρεπτικής ισχύος και της επιθετικής ισχύος ενός στρατεύματος», εκτιμώντας ότι η Ελλάδα πρέπει πολύ γρήγορα να ισοσκελίσει το ισοζύγιο με την Τουρκία.

Ως εκ τούτου, προκρίνει την ανάπτυξη συστημάτων αντι-drones. «Το ζήτημα των dronesαφορά τον στρατιώτη, το υλικό και την πληροφορική. Χρειάζεται αναβαθμισμένη εκπαίδευση στη χρήση και στην προστασία από τα drones. Αυτό αφορά όχι μόνο την εκπαίδευση αξιωματικών και υπαξιωματικών, αλλά και των εφέδρων. Δηλαδή, τι αντίμετρα θα έχει ο στρατός ξηράς αλλά και το ναυτικό μας κατά των drones όπως τα χρησιμοποιεί η Τουρκία. Αφού καθυστερήσαμε στην ανάπτυξη των drones, πρέπει να πρωτοστατήσουμε στην ανάπτυξη των αντιμέτρων για τα drones» υποστηρίζει.

Εκσυγχρονισμός

Παράλληλα, ο κ. Καμάρας υπογραμμίζει την ανάγκη για εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων και της εν γένει κουλτούρας στα θέματα άμυνας εν Ελλάδι. «Το χάσμα που διαμορφώθηκε με την Τουρκία στα drones είναι η έλλειψη του εκσυγχρονιστικού προβληματισμού πέρα από τα όρια του υπουργείου Αμυνας, και αφορά και την επιστημονική κοινότητα, τον δημόσιο βίο, τους πολιτικούς μας» τονίζει. «Δεν μπορεί», υποστηρίζει, «ο κληρωτός να ασχολείται με την ασφάλεια στρατοπέδου. Πρέπει να εκσυγχρονιστεί ο θεσμός του κληρωτού. Δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε τη θητεία με παραδοσιακό μέτρο. Για να υιοθετήσει ο στρατός ξηράς τα αντίμετρα στα drones πρέπει να αναβαθμίσει ανάλογα την ποιότητα των κληρωτών στη χώρα».

Αναμονή για τα πρώτα Heron από το Ισραήλ

Σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, το ζήτημα των dronesπαρακολουθεί και το γραφείο του Σύμβουλου Εθνικής Ασφαλείας Θάνου Ντόκου, «στο πλαίσιο του ισχυρού ενδιαφέροντος για αξιοποίηση νέων τεχνολογιών με στόχο την αύξηση της αποτρεπτικής ισχύος της χώρας». Εως τώρα, οι ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις διαθέτουν γαλλικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη τύπου «Sperwer»αλλά και τα «Πήγασος». Οι δυνατότητες των συγκεκριμένων, αν και σημαντικές (παρέχουν εικόνα του θεάτρου των επιχειρήσεων μέρα και νύχτα), θεωρούνται παρωχημένες. Σε λίγες ημέρες εξάλλου αναμένεται να φθάσουν στην αεροπορική βάση της Σκύρου τα πρώτα ισραηλινά dronesτύπου Heron, τα οποία απέκτησε η Ελλάδα από το Ισραήλ με την μορφή leasing για τρία χρόνια.
Πηγές από τις Ενοπλες Δυνάμεις μιλώντας στο «Βήμα» υπογραμμίζουν ότι η ανάπτυξη και η χρήση προηγμένων drones θα είναι καταλυτική για το αξιόμαχο των ελληνικών όπλων. Και αυτό γιατί, όπως επισημαίνουν, τα drones θα συμβάλουν σε σειρά δραστηριοτήτων, όπως στον επιχειρησιακό τομέα, αλλά και στη συλλογή πληροφοριών, ενώ θα λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστής ισχύος της αποτρεπτικής ικανότητας της χώρας.

«Η τεχνολογία υπερβαίνει την ποιότητα των στρατευμάτων στο πεδίο»

Ο πόλεμος στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ άνοιξε ευρέως τη συζήτηση για το αν μεταβάλλεται η φύση του σύγχρονου πολέμου. «Στην πραγματικότητα, στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ συναντήθηκε μια άμυνα της σοβιετικής εποχής (Αρμενία) με μια επίθεση του 21ου αιώνα (Αζερμπαϊτζάν)» εκτιμά ο Αλεξάντερ Στόρνελ στην ανάλυσή του με τίτλο «Μαθήματα από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ», που δημοσιεύθηκε από το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών (IISS) του Λονδίνου. Οπως εξηγεί, η τεχνολογία «εξακολουθεί να υπερβαίνει την ποιότητα των στρατευμάτων στο πεδίο», δίχως ωστόσο να αναιρεί ότι «ο ικανός στρατιωτικός παραμένει ο κεντρικός καθοριστικός παράγοντας του αποτελέσματος των μελλοντικών πολέμων». Εξάλλου, και τα drones κατευθύνονται από έμπειρα και εκπαιδευμένα στελέχη.