Η επανάσταση του 1821 υπήρξε η αφετηρία για τη δημιουργία της σύγχρονης Ελλάδος. Για να πετύχει, όμως, η χώρα μας τη σημερινή της ολοκλήρωση συνέβαλαν με τη δράση και τη συνεισφορά τους εμπνευσμένοι πολιτικοί άνδρες. Οι τέσσερις (κατά χρονολογική σειρά) εμβληματικότερες προσωπικότητες από αυτούς ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Και οι τέσσερις αυτοί χαρισματικοί ηγέτες, κατά τον ορισμό του Μαξ Βέμπερ, είχαν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που τους βοήθησαν να οδηγήσουν την πατρίδα στη μεταμόρφωσή της.
Το πρώτο βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι όλοι διέθεταν οξύ διπλωματικό ταλέντο. Και στην περίπτωση της «μικρής» Ελλάδας ο χειρισμός της διπλωματίας αποδεικνύεται ιστορικά κομβικό στοιχείο για την πρόοδο της χώρας. Ο Καποδίστριας χρησιμοποίησε ευφυή διπλωματική στρατηγική για να ισορροπήσει τις σχέσεις των Ρώσων και με τους Ευρωπαίους προς όφελος της Ελλάδος. Ο Χαρίλαος Τρικούπης κατόρθωσε, με τη βοήθεια και του Γλάδστωνα, να αναστρέψει τους επαχθείς όρους που είχαν υπογράψει οι Μεγάλες Δυνάμεις για τα Ιόνια νησιά μας και κατόρθωσε να περιορίσει την ουδετερότητα μόνο στην Κέρκυρα και τους Παξούς. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατάφερε να διπλασιάσει την Ελλάδα στους Βαλκανικούς Πολέμους και να πετύχει τη σύναψη της Συνθήκης των Σεβρών που κατέστησε την Ελλάδα μεγάλη αλλά και, αργότερα, τη Συνθήκη της Λωζάννης, παρ’ όλο που η χώρα μας ήταν η ηττημένη του πολέμου. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, τέλος, με τη διπλωματική του δεινότητα και το βάρος της προσωπικότητάς του, κατέστησε την Ελλάδα ευρωπαϊκή χώρα.
Το δεύτερο βασικό στοιχείο ήταν η επιμονή τους στην καταπολέμηση της διχόνοιας που διαβρώνει την ψυχή του έθνους μας από τους αρχαιοτάτους χρόνους. Ο Καποδίστριας συγχώρεσε τους όψιμους πατριώτες που είχαν υποκαταστήσει τη νόμιμη εξουσία και αργότερα τον δολοφόνησαν (επιστολή του στις 12 Μαΐου 1830 προς τον Μαυρομάτη, επίτιμο επίτροπο των Δυτικών Σποράδων). Ο Τρικούπης εκφωνεί τον επικήδειο στον φανατικό του αντίπαλο Επαμεινώνδα Δεληγεώργη ο οποίος με τη σφοδρή πολεμική του τού στέρησε τη βουλευτική έδρα στις εκλογές του 1873. Ο Βενιζέλος που τόσο πολεμήθηκε από το παλάτι και τους βασιλικούς έδωσε άφεση αμαρτιών στον βασιλιά κατά τις τελευταίες στιγμές της ζωής του. Ο Καραμανλής συγχώρεσε την εχθρική συμπεριφορά στενών του συνεργατών (Ράλλης, Παπαληγούρας, Κανελλόπουλος, κ.λπ.) αλλά και αντιπάλων του που τον πολέμησαν με μανία. Αυτούς λίγο αργότερα τους επανένταξε στο κόμμα του και στη συνέχεια τους τίμησε με υπουργικά αξιώματα. Ολοι αυτοί οι ηγέτες εφάρμοσαν το αξίωμα, που διακήρυττε και ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ότι στην πολιτική δεν εκδικούμαστε αλλά συμπεριφερόμαστε με βάση το εθνικό συμφέρον.
Το τρίτο χαρακτηριστικό που τους διέκρινε ήταν το «στιβαρό τους χέρι» στην άσκηση εσωτερικής πολιτικής. Ο Καποδίστριας έθεσε τις βάσεις στην οικονομία, στη γεωργία, στην παιδεία, στον στρατό και τη δημόσια τάξη. Ο Τρικούπης υποδόμησε την Ελλάδα με μεγάλα έργα (π.χ. σιδηρόδρομος, διώρυγα της Κορίνθου, κ.τ.λ.). Ο Βενιζέλος έβαλε τις βάσεις για την ανόρθωση και την αναδημιουργία της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, έσπασε τον αποκλεισμό και έσωσε χιλιάδες Ελληνες που κινδύνευαν να πεθάνουν από την πείνα, απελευθέρωσε τους κολίγους, αφύπνισε το εργατικό κίνημα (νόμος 281/1914), πέτυχε μεγάλες εκπαιδευτικές αλλαγές (π.χ. εισαγωγή της δημοτικής στη στοιχειώδη εκπαίδευση), θωράκισε το κράτος με τη μονιμοποίηση των δημοσίων υπαλλήλων και με την ισοβιότητα των δικαστών, ίδρυσε το συμβούλιο επικρατείας, κ.λπ. Τέλος, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής παρέλαβε μια χώρα το 1956 με κατά κεφαλήν εισόδημα $155 για να την εντάξει στις πιο πλούσιες χώρες της Ευρώπης.
Τέλος, και οι τέσσερις διακρίνονταν για τη στήριξη των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Ο Καποδίστριας (σε επιστολή του «τω Ιππότη Εϋνάρδω εις Παρισίους, Ναυπλίω, 3/2/1830») τόνιζε πως «αν η κυβέρνηση των Ελλήνων τους αρνηθή τον άρτον και τον ολίγον μισθόν και πέσωσιν εξ ανάγκης εις ένοπλων πορισμόν βίου, ποίω λόγω δικαιοθήσεται τιμωρήσαι αυτούς;». Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εξέφραζε την ίδια αρχή με τη ρήση ότι δεν μπορεί να υπάρξει κράτος και δημόσια τάξη χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη, κάτι που το εφάρμοσε σε όλη του τη ζωή. Την ίδια πολιτική εξέφρασε και ο Τρικούπης δίνοντας δουλειά στους πολίτες με τα μεγάλα έργα υποδομής. Ο Βενιζέλος, τέλος, εφήρμοσε τον φιλελευθερισμό με κοινωνικό πρόσωπο (εργατική νομοθεσία, απαλλοτριώσεις, κ.λπ.).
Αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά είναι αναλλοίωτα στον χρόνο και η μελέτη αυτών των ηγετών μάς δίνει οπτική για το πώς και πού πρέπει να δώσουμε έμφαση σήμερα αλλά και στο μέλλον. Η Ιστορία, άλλωστε, πάντα αποτελούσε το μάτι της πολιτικής.
*Ο κ. Μικέλης Σ. Χατζηγάκης (Χάρβαρντ, Ταφτς) είναι COO της Cobblestone Energy.
