Στα πρώτα δύο εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξης του ανθρώπινου γένους, η ιδέα του βιγκανισμού θα ήταν εντελώς εκτός πραγματικότητας: οι πρόγονοί μας ειδικεύονταν στο κυνήγι μεγάλων ζώων και δεν έβαλαν στο τραπέζι τα φρούτα και τα λαχανικά παρά μόνο όταν δεν είχαν άλλη επιλογή.

Αυτό τουλάχιστον είναι το συμπέρασμα μελέτης που επανεξέτασε τη διαθέσιμη βιβλιογραφία για να δείξει ότι το γένος Homo εξελίχθηκε ως κορυφαίος θηρευτής και παραμένει στην κορυφή του λεγόμενου τροφικού πλέγματος από την αρχή της εποχής του λίθου μέχρι και σήμερα.

Γενετικά, μεταβολικά και οικολογικά δεδομένα δείχνουν ότι, από την εποχή του Homo habilis και του Homo erectus, το ανθρώπινο γένος βασιζόταν στα γιγαντόσωμα ζώα της τελευταίας εποχής των παγετώνων, τα οποία εξαφανίστηκαν πιθανότατα λόγω του καταστροφικού συνδυασμού της ανόδου της θερμοκρασίας και του ανελέητου κυνηγιού από τους ανθρώπους. Τα τριχωτά μαμούθ της Αρκτικής και τα μεγαθήρια της Αυστραλίας είναι μερικά από τα ζώα που εξαφανίστηκαν με αυτόν τον τρόπο τα τελευταία 10.000 χρόνια.

Οι πρώτες ενδείξεις συστηματικής κατανάλωσης φυτικών τροφίμων χρονολογούνται σχετικά πρόσφατα, στα 85.000 χρόνια πριν στην Αφρική και τα 40.000 χρόνια πριν στην Ευρώπη και την Ασία, αναφέρουν οι ισραηλινοί και πορτογάλοι ερευνητές στο American Journal of Physical Anthropology.

«Μέχρι σήμερα, οι προσπάθειες προσδιορισμού της δίαιτας των ανθρώπων της εποχής του λίθου βασίζονταν κυρίως σε συγκρίσεις με κοινωνίες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών του 20ού αιώνα» λέει ο δρ Μίκι Μπεν-Ντορ του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης.

«Όμως η σύγκριση αυτή είναι μάταιη, δεδομένου ότι πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες μπορούσαν να κυνηγούν και να καταναλώνουν ελέφαντες και άλλα μεγάλα ζώα, κάτι που δεν ισχύει για τους σημερινούς κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες. Ολόκληρο το οικοσύστημα έχει αλλάξει και οι συνθήκες δεν είναι συγκρίσιμες».

»Αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε άλλες μεθόδους: να εξετάσουμε τη μνήμη που διατηρεί το σώμα μας, ο μεταβολισμός μας, η γενετική μας σύσταση και η σωματική διάπλασή μας. Η ανθρώπινη συμπεριφορά αλλάζει γρήγορα, η εξέλιξη όμως είναι αργή. Το σώμα θυμάται».

Ο Μπεν-Ντορ και οι συνεργάτες του άντλησαν στοιχεία από περίπου 400 δημοσιεύσεις διαφόρων επιστημονικών πεδίων, αναζητώντας απάντηση σε ένα βασικό ερώτημα –ήταν οι πρόγονοί μας παμφάγοι ή αποκλειστικά σαρκοφάγοι;

Γερό στομάχι

Οι πειστικότρες ενδείξεις έρχονται από τη γενετική, τον μεταβολισμό, τη φυσιολογία και τη μορφολογία του ανθρώπινου σώματος, λένε οι ερευνητές.

«Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η οξύτητα του ανθρώπινου στομάχου» λέει ο Μπεν-Ντορ. «Το στομάχι μας είναι πιο όξινο συγκριτικά με τα παμφάγα ήδη ή ακόμα και με άλλους θηρευτές. Η παραγωγή και διατήρηση υψηλών επιπέδων οξέος απαιτεί μεγάλα ποσά ενέργειας και αποτελεί ένδειξη κατανάλωσης ζωικών προϊόντων».

«Η υψηλή οξύτητα προσφέρει προστασία από επιβλαβή μικρόβια που υπάρχουν στο κρέας. Οι προϊστορικοί άνθρωποι, οι οποίοι κυνηγούσαν μεγάλα ζώα των οποίων το κρέας διαρκούσε για ημέρες ή και εβδομάδες, συχνά κατανάλωναν παλιό κρέας με μεγάλες ποσότητες βακτηρίων, και για τον λόγο αυτό χρειάζονταν υψηλά επίπεδα οξύτητας» υποστηρίζει ο ερευνητής.

Άλλες ενδείξεις που εντόπισε η έρευνα είναι ότι, σε αντίθεση με άλλα παμφάγα ζώα, τα οποία αποθηκεύουν λίπος σε έναν μικρό αριθμό από ογκώδη λιποκύτταρα, ο άνθρωπος φέρει περισσότερα αλλά μικρότερα λιποκύτταρα όπως τα σημερινά σαρκοφάγα. Στην υπόθεση της μελέτης συνηγορούν και γενετικά δεδομένα, τα οποία υποδεικνύουν ότι ο ανθρώπινος μεταβολισμός είναι προσαρμοσμένος σε μια διατροφή πλούσια σε λίπη, σε αντίθεση με τους χιμπατζήδες, οι οποίοι είναι καλύτερα προσαρμοσμένοι στους απλούς υδατάνθρακες των φρούτων.

Γεωργία και πολιτισμός

Η χορτοφαγία άρχισε να εξαπλώνεται μόνο στα τέλη της εποχής του λίθου, όπως μαρτυρά η εμφάνιση εργαλείων για την επεξεργασία φυτικών τροφίμων. Η δε επανάσταση της γεωργίας ήρθε σχετικά πολύ πρόσφατα, πριν από περίπου 11.000 χρόνια.

Ο εμπλουτισμός και η διεύρυνση του διαιτολογίου με φρούτα και λαχανικά συνοδεύτηκε από την πολιτιστική διαφοροποίηση των κοινωνιών ανάλογα με τις οικολογικές συνθήκες, σε αντίθεση με το πιο μακρινό παρελθόν, όταν όλοι οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τα ίδια εργαλεία ανεξάρτητα του τόπου ζωής τους.

Τα ευρήματα της μελέτης έχουν σημασία και για τη σημερινή εποχή, επισημαίνουν οι ερευνητές. «Για πολλούς σημερινούς ανθρώπους, η λεγόμενη παλαιολιθική δίαιτα είναι κρίσιμο ζήτημα, όχι μόνο σε σχέση με το παρελθόν αλλά και σε σχέση με το παρόν και το μέλλον» σχολιάζει ο Ραν Μπάρκαϊ, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Παραδέχεται ωστόσο ως «είναι δύσκολο να πείσεις έναν φανατικό χορτοφάγο ότι οι πρόγονοί του δεν ήταν χορτοφάγοι, και πολύς κόσμος τείνει να συγχέει τις προσωπικές απόψεις με την επιστημονική πραγματικότητα».