Οπως ανακοίνωσε ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, οι ΗΠΑ αποστασιοποιούνται τώρα από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), αναστέλλοντας, μεταξύ άλλων, τις πωλήσεις όπλων λόγω της παραβίασης των ατομικών δικαιωμάτων (δολοφονία Τζ. Κασόγκι με ευθύνη του Ριάντ κ.λπ.) αλλά και του ρόλου των χωρών αυτών στη εμφύλια σύρραξη στην Υεμένη, σύρραξη που συνιστά τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή των ημερών (μετά ίσως την πανδημία). Και υπάρχουν ισχυρές πιέσεις και σε άλλες χώρες (π.χ. Ην. Βασίλειο και ΕΕ) να κάνουν το ίδιο. Οι χώρες περιγράφονται ως «deeply flawed and deeply unreliable». Η χώρα μας όμως φαίνεται να βρίσκεται μάλλον στη λάθος πλευρά της γεωγραφίας, σε άλλο μήκος κύματος. Η Ελλάδα δικαίως επικρίνει την Τουρκία, καθώς εκτός από το διεθνές δίκαιο παραβιάζει βάναυσα και το κράτος δικαίου, τα ατομικά δικαιώματα, τους βασικούς κανόνες της δημοκρατικής τάξης στο εσωτερικό της χώρας. Είναι ένα αυταρχικό καθεστώς και γίνεται ακόμη πιο καταπιεστικό με την τελευταία νομοθεσία για τον έλεγχο (και ενδεχομένως απαγόρευση) των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (ΜΚΟ κ.λπ.). Για τον λόγο αυτόν άλλωστε δεν τίθεται και θέμα προώθησης της ενταξιακής διαδικασίας της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ), αλλά η σύναψη μιας ειδικής σχέσης και αυτή υπό προϋποθέσεις.
Αλλά ενώ η Ελλάδα ορθώς κατακεραυνώνει την Τουρκία, παράλληλα αναπτύσσει σχέσεις σε επίπεδο συμμαχιών με μια σειρά από χώρες που από πλευράς τήρησης του κράτους δικαίου, θεμελιωδών δικαιωμάτων, δημοκρατίας κ.λπ. βρίσκονται σε ακόμη χειρότερη κατάσταση από αυτή της Τουρκίας! Πρόκειται για χώρες όπως οι Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), Σαουδική Αραβία. Στην περίπτωση των κρατών αυτών, με τη μεγαλύτερη δυνατή ευκολία ξεχνάμε τις δημοκρατικές ευαισθησίες και όλα τα άλλα ηχηρά παρόμοια. Δεν υποστηρίζω βεβαίως καθόλου ότι η Ελλάδα δεν θα έπρεπε να έχει εξόχως ισχυρές διμερείς σχέσεις με τις χώρες αυτές. Θα έπρεπε και για πολλούς λόγους. Αλλά όχι στο επίπεδο οιονεί «συμμαχιών κοινών στόχων και αξιών», σε σημείο που ο πρόεδρος της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι να υποστηρίζει ότι Ελλάδα και Αίγυπτος «επικεντρωνόμαστε στην προώθηση των αξιών της μετριοπάθειας και του διαλόγου και στην αποδοχή του άλλου και στην καταπολέμηση του ρατσισμού, του εξτρεμισμού και του μίσους» (sic – βλέπε σχετικό άρθρο του στο «Βήμα», 11 Νοεμβρίου 2020). Ας σημειωθεί ότι, όπως γράφει ο καθηγητής R. Guolo, η Αίγυπτος είναι μια στρατιωτική δικτατορία που παραβιάζει βάναυσα τα ατομικά δικαιώματα και δεν ανέχεται καμίας μορφής διαφωνία, απ’ όπου κι αν προέρχεται. Βεβαίως οι πολιτικές σκοπιμότητες ή ανάγκες για την Ελλάδα είναι γνωστές, αλλά υπάρχουν και κάποια όρια.
Ούτε θα έπρεπε να μπούμε στη λογική των τριμερών συμπράξεων/συμμαχιών (ύστερα από ενθάρρυνση από την Κυπρο) με τον τρόπο που μπήκαμε. Θα έπρεπε να εργαστούμε για ένα πραγματικά γνήσιο περιφερειακό πλαίσιο συνεργασίας. Οι συμμαχίες αυτές είναι πέρα για πέρα λάθος και μη reliable, όπως προσπαθώ να δείξω στο νέο μου βιβλίο «Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (εκδόσεις Θεμέλιο). Οι χώρες αυτές είναι προσωποπαγή αυταρχικά, αντιδημοκρατικά καθεστώτα. Ο «Economist» δημοσίευσε πρόσφατα έναν ενδιαφέροντα πολιτικό χάρτη της περιοχής με κατάταξη των χωρών σύμφωνα με το πολιτικό τους καθεστώς. Με βαθμολόγηση 10 βρίσκονται οι πλήρως δημοκρατικές χώρες (καμία βεβαίως), με 0 οι πλήρως αυταρχικές. Απ’ όλες τις αραβικές χώρες μόνο η Τυνησία ταξινομείται ως κάπως δημοκρατική (βαθμός 6,72). Οι υπόλοιπες είναι αυταρχικά καθεστώτα (Αίγυπτος 3,06, ΗΑΕ 2,76, Σαουδική Αραβία 1,93). Η Τουρκία είναι σε καλύτερη σχετικά θέση (4,09), χωρίς καθόλου να σημαίνει ότι είναι δημοκρατία.
Η εκτίμηση είναι βεβαίως ότι η «στρατιωτική σχέση» με τις χώρες αυτές, ιδιαίτερα με τα ΗΑΕ (και μάλιστα με πρωτοφανή οιονεί ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής σε πρόσφατη συμφωνία που υπογράψαμε!), θα μας βοηθήσει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση (ή περικύκλωση;) της Τουρκίας. Φοβάμαι ότι καλλιεργούμε έναν άλλο μύθο, ότι μάλλον βρισκόμαστε σε λάθος στρατηγική κατεύθυνση και μακάρι αυτό να μην αποδειχτεί στην πράξη όταν, o μη γένοιτο, έλθει μια κακιά ώρα. Βεβαίως αυτή τη στιγμή τα ΗΑΕ είναι ο ορκισμένος εχθρός της Τουρκίας, αλλά και πάλι προσοχή, οι σχέσεις στην περιοχή είναι ρευστές και αλλάζουν πολύ εύκολα από μέρα σε μέρα, όπως π.χ. οι σχέσεις Ισραήλ – Τουρκίας ή Ισραήλ – ΗΑΕ ή ακόμη οι σχέσεις Τουρκίας – Αιγύπτου, αν και ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην ομαλοποίηση των σχέσεων του Κατάρ με Σ. Αραβία, ΗΑΕ και Μπαχρέιν ύστερα από μια τριετία έντασης. Το Κατάρ είναι, ως γνωστόν, βασικός σύμμαχος της Τουρκίας στην περιοχή και χρηματοδότης της τελευταίας. Ας μην οικοδομούμε πάνω στη ρευστότητα και στην αβεβαιότητα. Δεν αποκλείω πολύ σύντομα να δούμε μια ανακατάταξη στην Αν. Μεσόγειο με ισχυρή σχέση-σύμπραξη Τουρκίας, Ισραήλ, Αιγύπτου, που θα αφήνει την Ελλάδα στα κρύα του λουτρού. Η Τουρκία αντιπροσωπεύει το μείζον πρόβλημα ασφαλείας για την Ελλάδα. Και το κενό ασφαλείας στην Αν. Μεσόγειο θα πρέπει να καλυφτεί. Αλλά γι’ αυτό η Ελλάδα θα έπρεπε να εργαστεί για την αποφασιστική επέκταση του στρατιωτικού και πολιτικού ρόλου της Ενωσης στην περιοχή και όχι να βρεθεί στη μάλλον λάθος πλευρά της γεωγραφίας με τις συμμαχίες της. Μια στρατιωτική αποστολή της ΕΕ π.χ. στην Αν. Μεσόγειο θα ήταν αναγκαία ως βήμα για την κάλυψη του κενού ασφαλείας. Και, κυρίως, συλλογικές περιφερειακές λύσεις για την Αν. Μεσόγειο.
*Ο κ. Παναγιώτης Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ.
