Ενώ διανύουμε παραπάνω από ένα έτος εν μέσω της πανδημίας του SARS-CoV-2 και παρότι διαθέτουμε προς το παρόν τουλάχιστον 4 αποτελεσματικά εμβόλια, έχουν ανακύψει σημαντικά προβλήματα αναφορικά με τη διαχείρισή της. Κατ’ αρχάς λόγω περιορισμένης διαθεσιμότητας των εμβολίων οι ρυθμοί εμβολιασμού κινούνται αργά, γεγονός που συνεπάγεται ότι ακόμα και ο ενδιάμεσος στόχος εμβολιασμού των ευπαθών ομάδων να μην μπορεί να επιτευχθεί πριν από τα μέσα Μαΐου. Δεύτερον, η σημαντική κόπωση της κοινωνίας μετά από παρατεταμένα και συνεχή περιοριστικά μέτρα τύπου απαγορευτικού (lockdown), καθώς και οι σημαντικές οικονομικές και ψυχολογικές επιπτώσεις από την αναστολή επαγγελματικών, αθλητικών, καλλιτεχνικών και κοινωνικών εκδηλώσεων. Παράλληλα η αναστολή εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων έχει επιδράσει αρνητικά στην ανάπτυξη μαθησιακών δεξιοτήτων καθώς και της κοινωνικοποίησης των παιδιών, των εφήβων ή των νεαρών ενηλίκων. Η αργή πορεία του εμβολιασμού σε συνδυασμό με την κόπωση της κοινωνίας, το αυξημένο φορτίο στην κοινότητα, καθώς και οι κλιματολογικές συνθήκες που δεν επιτρέπουν ακόμα τη συνεύρεσή μας στους εξωτερικούς χώρους συνιστούν συνιστώσες ενός δυσεπίλυτου προβλήματος, αυτού της διαχείρισης της πανδημίας.
Η κόπωση και τα μέτρα
Οι συνθήκες καθιστούν επιτακτική την ανάγκη άρσης, τουλάχιστον εν μέρει, των περιοριστικών μέτρων στο προσεχές μέλλον και ενώ ακόμα δεν έχουμε προσεγγίσει τον στόχο για τον εμβολιασμό των ευπαθών ομάδων ή τη βελτίωση των κλιματολογικών συνθηκών που θα μειώσει τη μολυσματικότητα του ιού. Δεδομένης και της κόπωσης του πληθυσμού, αναζητούνται συνθήκες που θα επιτρέψουν τη λειτουργία επαγγελματικών δραστηριοτήτων που θα τονώσουν την οικονομία, αλλά θα δώσουν απαραίτητες ανάσες στην κοινωνία. Μας είναι λοιπόν απαραίτητο το άνοιγμα του λιανεμπορίου και των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, αλλά με συνθήκες που δεν θα επιβαρύνουν ή ακόμα και θα περιορίσουν τη διασπορά του κορωνοϊού στην κοινότητα.
Ποιες είναι οι συνθήκες που θα καταστήσουν εφικτό τον διττό μας στόχο; Τα γνωστά μέτρα μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων, όπως η εφαρμογή της προστατευτικής μάσκας, η τήρηση του μέτρου της φυσικής απόστασης και η αποφυγή συγχρωτισμού, ενώ μπορούν να μας προστατεύσουν σημαντικά από έκθεση στον ιό, τηρούνται εν μέρει από την κοινότητα. Αυτό συνεπάγεται μερική αποτελεσματικότητα των μέτρων που ναι μεν περιορίζει τη μολυσματικότητα του ιού, αλλά δεν μπορεί να αποτρέψει την αυξημένη διασπορά στην κοινότητα σε περιόδους έξαρσης. Συνεπώς χρειαζόμαστε επιπλέον μέτρα που θα επιτρέπουν το άνοιγμα δραστηριοτήτων με ασφάλεια.
Προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί να λειτουργήσει το μέτρο του μαζικού διαγνωστικού ελέγχου (massive diagnostic testing) στην κοινότητα. Αξίζει να σημειώσουμε ότι περίπου το ένα τρίτο των περιστατικών που έχουν μολυνθεί με SARS-CoV-2 παραμένουν ασυμπτωματικοί και συνεπώς μπορεί να μεταδίδουν, εν αγνοία τους, τον ιό στα άτομα του στενού τους περιβάλλοντος. Ο εκτενής έλεγχος μπορεί να συμβάλει στην έγκαιρη διάγνωση των ασυμπτωματικών ατόμων, την απομόνωσή τους, την ιχνηλάτηση επαφών τους και συνεπώς τον περιορισμό διασποράς του κορωνοϊού. Με την εφαρμογή των επαναλαμβανόμενων ελέγχων σε διαφορετικούς χώρους μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος της άρσης περιορισμών διαφορετικών δραστηριοτήτων χωρίς παράλληλη επιβάρυνση του φορτίου στην κοινότητα.
Με ποιους τρόπους θα μπορούσε να εφαρμοστεί ένα τέτοιο μέτρο; Η εφαρμογή εκτεταμένου testing έχει γίνει ευκολότερη τους τελευταίους μήνες λόγω της ανάπτυξης των δοκιμασιών ταχείας διάγνωσης (rapid tests) καθώς και της δυνατότητας διεξαγωγής του ελέγχου από τον μη ειδικό με τη διαδικασία της αυτοδειγματοληψίας με σάλιο ή ρινικό επίχρισμα. Από την άλλη σκοπιά όμως, η εφαρμογή εκτεταμένων επαναλαμβανόμενων ελέγχων απαιτεί οργάνωση υποδομών για αξιόπιστες διεργασίες δειγματοληψίας, ελέγχου καθώς και καταχώρισης των αποτελεσμάτων αλλά και μεγάλη διαθεσιμότητα σε αριθμό δοκιμασιών.
Ελεγχοι και self-testing
Αναφορικά με τους τρόπους εφαρμογής ενός μαζικού προγράμματος διαγνωστικών ελέγχων, κατ’ αρχάς σε επαγγελματικούς χώρους η συχνότητα των ελέγχων θα μπορούσε να πραγματοποιείται ανά μία εβδομάδα και να αφορά το σύνολο των εργαζομένων. Ο μεγάλος αριθμός διαγνωστικών ελέγχων σε «σταθερό» πληθυσμό, όπως στους επαγγελματικούς χώρους, θα περιορίσει σημαντικά τη διασπορά του ιού στην κοινότητα μέσω έγκαιρης διάγνωσης και απομόνωσης των θετικών περιστατικών. Ενα μεγάλο στοίχημα, επίσης, αποτελεί η ομαλή διεξαγωγή των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων όλων των βαθμίδων. Προς αυτή την κατεύθυνση οι τακτικοί διαγνωστικοί έλεγχοι σε εκπαιδευτικούς και σε τμήμα μαθητών θα βοηθούσε σημαντικά στην ασφαλή επαναλειτουργία των εκπαιδευτικών μονάδων της επικράτειας.
Η δυνατότητα της πραγματοποίησης του ελέγχου από τον μη ειδικό (self-testing) με συχνότητα μιας εβδομάδας και από το σύνολο του πληθυσμού αποτελεί ένα πρόγραμμα με πολλά πλεονεκτήματα για τη δυνατότητα διαχείρισης της πανδημίας. Κατ’ αρχάς η πραγματοποίηση του τεστ από τον μη ειδικό δίνει τη δυνατότητα σε όλους ή σε πολύ μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού να πραγματοποιεί τον διαγνωστικό έλεγχο σε εβδομαδιαία βάση χωρίς τον περιορισμό των ανθρώπινων ή υλικών πόρων που θα απαιτούνταν αν πραγματοποιούνταν από εξειδικευμένο προσωπικό. Το πρόγραμμα του μαζικού ελέγχου της κοινότητας σε εβδομαδιαία βάση αποτελεί μια καινοτόμο δράση που αν λειτουργήσει αποτελεσματικά, θα αποτελέσει σημαντική δράση για τον περιορισμό της διασποράς στην κοινότητα. Για την επιτυχή διεξαγωγή του προγράμματος απαιτείται συνεχής ενημέρωση και συμβουλευτική της κοινότητας, καθώς και η δυνατότητα υποστήριξης των ανθρώπων που δεν θα έχουν τη δυνατότητα αυτοδειγματοληψίας ή διεξαγωγής του ελέγχου. Παράλληλα είναι απαραίτητη η ενημέρωση για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων και ειδικά του «αρνητικού» αποτελέσματος που θα πρέπει να ερμηνεύεται όχι ως αρνητικό με απόλυτη βεβαιότητα.
Η πολυπόθητη ανοσία
Ενα άλλο μεγάλο στοίχημα για τη διεξαγωγή του ελέγχου από τον μη ειδικό είναι η δυνατότητα καταγραφής των θετικών αποτελεσμάτων. Αυτό θα ήταν απαραίτητο για να υπάρχει δυνατότητα αξιολόγησης του επιδημιολογικού φορτίου στην κοινότητα και ανάλογα η σωστή λήψη αποφάσεων για τα κατάλληλα μέτρα δημόσιας υγείας. Επίσης μια άλλη σημαντική παράμετρος είναι η συμμετοχή της κοινότητας και η διάθεση για αυτοδειγματοληψία και διεξαγωγή του τεστ. Μια επιπλέον βασική προϋπόθεση επιτυχίας του προγράμματος είναι η δυνατότητα απομόνωσης των θετικών κρουσμάτων, του ελέγχου επαφών αλλά και η εξάλειψη του στίγματος μόλυνσης με κορωνοϊό, ειδικότερα στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές.
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι για να είναι αποτελεσματικό το πρόγραμμα του μαζικού ελέγχου θα πρέπει να εφαρμόζεται συνεχώς και να συνδυάζεται με τα υπόλοιπα περιοριστικά μέτρα στην κοινότητα.
Στον δρόμο για την επιστροφή μας στην κανονικότητα έχουμε ανάγκη νέων προσεγγίσεων σε συνδυασμό με τις συμβατικές μεθόδους που θα μας βοηθήσουν μέχρι να επιτύχουμε την πολυπόθητη ανοσία αγέλης, να επαναδραστηριοποιήσουμε σημαντικούς τομείς της οικονομίας. Τα νέα «όπλα» προκειμένου να είναι αποτελεσματικά προϋποθέτουν την ενεργό συμμετοχή και την ευαισθητοποίηση της κοινότητας. Το νήμα του τερματισμού είναι σχεδόν ορατό αλλά απαιτεί υπομονή για να διαβούμε το πιο δύσκολο κομμάτι του τέλους.
*Ο κ. Δημήτρης Παρασκευής είναι αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών – Ο κ. Θάνος Δημόπουλος είναι καθηγητής Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρύτανης ΕΚΠΑ.
