Ο όρος «ετέρωση» (στα αγγλικά «heterosis») πιθανώς δεν είναι γνωστός στο ευρύ κοινό. Η ετέρωση ως όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη σύγχρονη επιστήμη το 1914 στον τομέα της γενετικής φυτών από τον George Harrison Shull. O Shull δανείστηκε την ελληνική λέξη ετέρωση για να τη χρησιμοποιήσει στην παραγωγή φυτικών υβρίδιων.
Ο συγγραφέας παρουσίασε τον νεο-προτεινόμενο όρο σε συνέδριο γενετιστών στο Gottingen της Γερμανίας ώστε να περιγράψει την αυξημένη ρώμη φυτών που προέρχονται από κατάλληλες διασταυρώσεις. Ετέρωση είναι η ευρωστία, το σθένος, η δύναμη ενός υβρίδιου, είτε ζώου είτε φυτού. Έκτοτε, ο όρος χρησιμοποιείται εώς σήμερα στη γενετική.
Αρκετά χρόνια αργότερα οι φυσικοί δανείστηκαν την έννοια της ετέρωσης και τη χρησιμοποίησαν στη Θεωρία Χορδών και τις ετεροτικές χορδές. Το επίθετο «ετεροτικές» σχηματίζεται από την ελληνική λέξη «ετέρωση». Στις ετεροτικές χορδές παρουσιάζεται μια σύζευξη χαρακτηριστικών και μια αυξημένη θεωρητική αποτελεσματικότητα. Η ελληνική γλώσσα όπως διαπιστώνουμε παραμένει γόνιμη και ζωντανή (το χρονικό του χρόνου Stephen Hawking, Εκδόσεις Κάτοπτρο 1988).
Στον τομέα της γενετικής, όπως αυτή εφαρμόζεται στην κτηνοτροφία και στη γεωπονία, η ετέρωση ενός υβρίδιου (Γ) το οποίο προέρχεται από δύο γονείς (Α και Β) είναι μετρήσιμο μέγεθος και σχετίζεται μαθηματικά με την τιμή ενός δείκτη των δύο γονέων (π.χ. βάρος σε κιλά εάν πρόκειται για ζώο) και την προκύψασα τιμή του ίδιου δείκτη του απόγονου υβρίδιου. Στη γενετική, τα υβρίδια (δηλαδή τα «παιδιά») μιας διασταύρωσης υπερέχουν συγκριτικά σε διάφορα χαρακτηριστικά από τους «γονείς».
Για παράδειγμα, εάν διασταυρωθεί μία αγελάδα Α η οποία έχει ρυθμό ανάπτυξης 100 gr/ημέρα με μία αγελάδα Β η οποία έχει ρυθμό ανάπτυξης 150 gr/ημέρα, αυτό που θα περίμενε κανείς είναι ότι ο αναμενόμενος ρυθμός ανάπτυξης του «παιδιού» που προκύπτει θα είναι 125 gr/ημέρα, ήτοι ο μέσος όρος του ρυθμού ανάπτυξης των δύο αγελάδων. Ωστόσο, στα υβρίδια, λόγω της ετέρωσης οι αναμενόμενες αποδόσεις από τη διασταύρωση δύο φυλών υφίστανται γενετικές επιδράσεις με αποτέλεσμα οι αποδόσεις των απογόνων να υπερβαίνουν το μέσο όρο των γονέων (mid-parent heterosis).
Στην περίπτωση της διασταύρωσης των αγελάδων του παραδείγματος που αναφέρθηκε, το «υβρίδιο-αγελαδάκι» (Γ) μπορεί να έχει ρυθμό ανάπτυξης 140 gr/ημέρα. Σε αυτή την περίπτωση η εκτιμούμενη ετέρωση θα είναι 140-125 = 15 gr/ημέρα ή σε ποσοστό 12%. Η ετέρωση του υβρίδιου (Γ) θα μπορεί να εκφρασθεί και ως ποσοστό του καλύτερου εκ των δύο γονέων (best parent heterosis).
Εφαρμογή στη Χρηματοοικονομική
Το μοντέλο της γενετικής «ετέρωσης» μπορεί το 1914 να αποτελούσε νεολογισμό, ωστόσο τίποτε δεν το εμπόδισε να αποδειχθεί εφαρμόσιμο και παραγωγικό τα τελευταία 107 χρόνια. Παρατηρώντας τη φύση και μελετώντας τα φαινόμενα οι επιστήμονες προσπαθούν διαρκώς να ανακαλύψουν νέες θεωρίες τις οποίες ευελπιστούν να προσαρμόσουν και εφαρμόσουν πρακτικά σε διάφορους τομείς των επιστημών. Ο δανεισμός μιας έννοιας από κάποιον επιστημονικό τομέα – ειδικά από τη Φυσική – και η χρήση του στη χρηματοοικονομική επιστήμη δεν είναι κάτι καινούριο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η θεωρία του Gravity Model. Ας πάμε λοιπόν από τη φύση (και τη γενετική) προς την οικονομία και ας φανταστούμε αντί για φυτά ή ζώα δύο επιχειρήσεις-γονείς, την Α και την Β, οι οποίες θέλουν να συγχωνευθούν. Η επιχείρηση που θα προκύψει (Γ, το «παιδί») θα είναι μια νέα επιχείρηση. Θα είναι η εταιρεία υβρίδιο.
Συνεπώς, από οικονομικής άποψης θα είχε ίσως σημασία ο καθορισμός της δύναμης, της ευρωστίας της νέας εταιρείας που θα προκύψει. Βεβαίως, στη χρηματοοικονομική όλα πρέπει να είναι μετρήσιμα. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, ακόμη μεγαλύτερη σημασία θα είχε η μέτρηση, μέσω ενός δείκτη, της ευρωστίας, της δύναμης, της νέας εταιρείας (του υβρίδιου) που θα προκύψει.
Δηλαδή, η μέτρηση της οικονομικής ετέρωσης της νέας εταιρείας. Στην περίπτωση δύο εταιρειών Α και Β οι οποίες θέλουν να συγχωνευθούν προκειμένου για τον υπολογισμό της οικονομικής ετέρωσης της νέας εταιρείας (Γ), σημαντικό ρόλο θα έχουν οι τιμές δεικτών-χαρακτηριστικών όπως οι πωλήσεις, τα μερίδια αγοράς ή οποιοσδήποτε άλλος χρηματοοικονομικός δείκτης ή ομάδες δεικτών (π.χ. Κέρδη προ Τόκων & Φόρων/Σύνολο Ενεργητικού, Κυκλοφορούν Ενεργητικό /Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις, Σύνολο Υποχρεώσεων/Ίδια Κεφάλαια, κλπ., βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Βασικές Αρχές Χρηματοοικονομικού Μάνατζμεντ, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2013).
Αντιστοίχως, η οικονομική ετέρωση της νέας επιχείρησης (του υβριδίου) θα σχετίζεται μαθηματικά με την προκύψασα τιμή του αντίστοιχου δείκτη του απόγονου υβρίδιου. Ως εκ τούτου θα μπορούσε να προκύψει ένας νέος οικονομικός δείκτης για τις συγχωνεύσεις επιχειρήσεων ο οποίος θα χαρακτηρίζει τη δύναμη, την ευρωστία συγχωνευμένων επιχειρήσεων.
Ο νέος δείκτης («οικονομική ετέρωση») θα μπορούσε να φανεί ίσως χρήσιμος σε εταιρείες για αποφάσεις τύπου «Go-No-Go» πριν τη συγχώνευσή τους προ-εκτιμώντας την «ετέρωση» της νέας επιχείρησης ή ακόμη να εφαρμοσθεί σε θέματα ανταγωνισμού πέραν ή μαζί με τα μερίδια αγοράς: π.χ αν η προκύψασα «οικονομική ετέρωση» είναι πολύ μεγάλη σημαίνει ότι η νέα επιχείρηση (υβρίδιο) θα επικρατήσει όλων των υπόλοιπων στην αγορά (όπως συμβαίνει στη φύση με τα υβρίδια) και ίσως να μην επιτραπεί από τις Επιτροπές Ανταγωνισμού.
Συμπερασματικά, ο στόχος του παρόντος άρθρου είναι ακριβώς αυτός: να εισαχθεί για πρώτη φορά ο όρος της «ετέρωσης» στην χρηματοοικονομική επιστήμη. Ήδη το Εργαστήριο Financial Engineering του Πολυτεχνείου Κρήτης ξεκίνησε έρευνα με συγχωνεύσεις επιχειρήσεων σε Ελλάδα και στο εξωτερικό με στόχο την εφαρμογή της νέας θεωρίας. Στην επιστημονική αναζήτηση δεν υπάρχει μια και μοναδική Αλήθεια και ουδείς γνωρίζει εάν πραγματικά φτάσει στην Ιθάκη. Το ταξίδι όμως σίγουρα είναι πολύ όμορφο.
Δρ. Σωτήρης Καμενόπουλος
Επιστημονικός Συνεργάτης
Financial Engineering Laboratory
Πολυτεχνείο Κρήτης
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
