Μετά τις διενέξεις και την επικίνδυνη επιθετικότητα της Τουρκίας πέρυσι, το 2021 έχει φέρει μια νέα ενεργητικότητα στα θέματα ενέργειας και ιδιαίτερα στην εκμετάλλευση και εξαγωγή αποθεμάτων φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο. Είναι όμως αργά; Υπάρχουν ακόμα πιθανότητες για εξαγωγές και ποιοι είναι οι γεωπολιτικοί αντίκτυποι στην περιοχή;

Ακούγονται πολλά για αγωγούς φυσικού αερίου με επίκεντρο τον EastMed. Διμερείς και τριμερείς συναντήσεις έρχονται και πάνε. Μετά από σχεδόν 10 χρόνια άκαρπες διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία συνεκμετάλλευσης για το κοίτασμα Αφροδίτη, η Κύπρος και το Ισραήλ τα βρήκαν – συμφώνησαν σε ένα κοινό πλαίσιο που ελπίζεται να οδηγήσει στη λύση του προβλήματος.

Σε μια περίοδο που ο υπόλοιπος κόσμος επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και στη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, γιατί τόσο ενδιαφέρον για φυσικό αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο; Αν χάθηκαν οι ευκαιρίες για εξαγωγές, γιατί οι πολιτικοί μας έχουν «κολλήσει» σε ξεπερασμένους ενεργειακούς σχεδιασμούς της περασμένης δεκαετίας;

Παγκόσμιες εξελίξεις

Δεν μπορείς να μιλάς για φυσικό αέριο απομονωμένα από τις παγκόσμιες αγορές, τιμές και εξελίξεις γενικά στον ενεργειακό τομέα.

Η Ευρώπη έχει προχωρήσει στην υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας και στην υιοθέτηση απαιτητικών στόχων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, όπως ο στόχος για μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 55% μέχρι το 2030 και επίτευξη μηδενικών εκπομπών μέχρι το 2050.

Για την επίτευξη αυτών των στόχων η Ευρώπη λαμβάνει μέτρα που μειώνουν τη χρήση φυσικού αερίου – περίπου κατά 20%-25% μέχρι το 2030 και σχεδόν 100% μέχρι το 2050. Αυτά περιλαμβάνουν νέους κανονισμούς που θα παρέχουν σαφήνεια και διαφάνεια σχετικά με την περιβαλλοντική αειφορία σε επενδυτές, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και εταιρείες, επιτρέποντας έτσι τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων προκειμένου να προωθηθούν οι επενδύσεις σε περιβαλλοντικά βιώσιμες δραστηριότητες. Αυτοί οι κανονισμοί δεν περιλαμβάνουν ορυκτά καύσιμα, όπως το φυσικό αέριο. Ταυτόχρονα η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB) δεν θα επενδύει σε έργα που περιλαμβάνουν ορυκτά καύσιμα μετά το τέλος του 2021.

Χωρίς επενδυτική υποστήριξη από ΕΕ και ΕΙΒ, αυτές οι αλλαγές θα κάνουν μελλοντικές επενδύσεις σε έργα για ορυκτά καύσιμα, όπως ο αγωγός EastMed, πάρα πολύ δύσκολες.

Ταυτόχρονα στην Ασία, που η ζήτηση φυσικού αερίου – μέσω αγωγών ή σε υγροποιημένη μορφή (ΥΦΑ) – αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται, υπάρχει τεράστιος ανταγωνισμός που κρατά τις τιμές χαμηλές.

Με τη ραγδαία και ασταμάτητη διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών (ΑΠΕ), παγκόσμια υπάρχει πληθώρα φυσικού αερίου και ΥΦΑ, που θα συνεχίσει στο μέλλον, κάτι που κρατά τις τιμές χαμηλές – $5-5.50/mmbtu (ανά χίλια κυβικά πόδια) στην Ευρώπη και $5.50-$6.50/mmbtu στη Νοτιοανατολική Ασία.

Σε τέτοιες τιμές το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου – εκτός από υφιστάμενες εξαγωγές ΥΦΑ από την Αίγυπτο – δεν μπορεί να βρει αγοραστές λόγω ψηλού κόστους. Για παράδειγμα, το φυσικό αέριο από τον αγωγό EastMed χρειάζεται τιμές στην Ευρώπη γύρω στα $8/mmbtu για να είναι εμπορικά βιώσιμο.

Κάτι άλλο που συχνά αγνοείται είναι ότι για να είναι ένα έργο φυσικού αερίου εμπορικά βιώσιμο, χρειάζεται κατά μέσο όρο οι τιμές και ποσότητες να είναι στο επίπεδο βάσει του οποίου πάρθηκε η επενδυτική απόφαση, για περίπου 20 χρόνια. Δηλαδή ο EastMed πρέπει να έχει σταθερές πωλήσεις 10bcm (δισ. κυβικών μέτρων) τον χρόνο – που είναι η χωρητικότητά του – σε $8/mmbtu μέχρι το 2045, κάτι που με τις ενεργειακές συνθήκες που διαμορφώνονται στην Ευρώπη γίνεται ολοένα και πιο αδιανόητο, είτε ο αγωγός πάει μέσω Κύπρου είτε μέσω Αιγύπτου.

Καμία εταιρεία δεν πρόκειται να επενδύσει σε τέτοιο έργο – οι εταιρείες επενδύουν για κέρδος, όχι για πολιτικές σκοπιμότητες. Ούτε η Ευρώπη θα επέμβει, όχι μόνο γιατί δεν κάνει εμπορικές επενδύσεις, αλλά και επειδή δεν επεμβαίνει στην αγοραπωλησία φυσικού αερίου.

Οπως είπε η επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ, Κάντρι Σίμσον, «οι φιλόδοξοι στόχοι μας για το κλίμα απαιτούν μεγαλύτερη εστίαση στη βιωσιμότητα και τις νέες καθαρές τεχνολογίες». Η συνεχής υποστήριξη για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο έχει καταστεί ασυμβίβαστη με τους κλιματικούς στόχους που καθορίζονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις

Είναι γεγονός ότι την τελευταία δεκαετία η ανακάλυψη φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο έχει φέρει χώρες όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Κύπρος και η Ελλάδα σε στενή ενεργειακή, οικονομική, ακόμα και αμυντική συνεργασία. Κάτι που τώρα με την υποστήριξη των ΗΠΑ και της Γαλλίας θα συνεχίσει, ασχέτως οποιωνδήποτε εξελίξεων, ή όχι, με το φυσικό αέριο.

Ταυτόχρονα η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε αυτή την εμμονή στο φυσικό αέριο για δικούς της γεωπολιτικούς σκοπούς. Οι γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ και οι συνεχείς προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο είναι ένα πρόσχημα με έναν σκοπό – την επιβολή κάποιου είδους ηγεμονίας στην περιοχή. Εχει να κάνει με την κυριαρχία. Η εμμονή στο φυσικό αέριο επιδεινώνει αυτή τη θέση.

Στην Τουρκία η ζήτηση ενέργειας έχει διαφοροποιηθεί, με απεξάρτηση από το φυσικό αέριο και έμφαση σε εγχώριες πηγές ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των ΑΠΕ, τον υδροηλεκτρισμό, τον άνθρακα και την πυρηνική ενέργεια. Με την ανακάλυψη του κοιτάσματος Sakarya στη Μαύρη Θάλασσα και την άφθονη παροχή φθηνού αγωγού φυσικού αερίου και ΥΦΑ, το φυσικό αέριο δεν είναι πλέον κεντρικό στις ενεργειακές ανάγκες της χώρας. Χρησιμοποιείται όμως σαν πρόσχημα επιβολής των κυριαρχικών της επιδιώξεων.

Ελληνική γραμμή

Η γραμμή που έχει χαράξει η Ελλάδα στο «Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα» για την περίοδο 2021-2030 με έμφαση στις ΑΠΕ, σε συνδυασμό με φυσικό αέριο, είναι η ορθή γραμμή – ιδιαίτερα με την υποστήριξη από το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Ανάκαμψης.

Τα μεγαλεπήβολα σχέδια της Ανατολικής Μεσογείου βασισμένα στο φυσικό αέριο, σε υποθαλάσσιους αγωγούς και σε νέα έργα υγροποίησης για εξαγωγές έχουν ξεπεραστεί από τις παγκόσμιες εξελίξεις στον τομέα της ενέργειας. Ενεργειακές πολιτικές με αυτά σαν επίκεντρο μόνο σε περιττές περιπέτειες θα οδηγήσουν. Μια αναθεώρηση αυτών των πολιτικών ευθυγραμμισμένη με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία μόνο όφελος θα φέρει.

Μια τέτοια γραμμή δεν είναι σε βάρος της στενής συνεργασίας με φιλικές χώρες στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά αντίθετα η απαλλαγή από αμφίβολα ενεργειακά σχέδια ενδυναμώνει τη θέση της Ελλάδας ως πυρήνα συνεργασίας αυτών των χωρών με την Ευρώπη. Τα Abraham Accords έχουν ανοίξει τον δρόμο για έναν πολιτικά σημαντικό ρόλο της Ελλάδας στην περιοχή.

Στην ευρύτερη περιοχή το μέλλον του φυσικού αερίου είναι σε τοπική και περιφερειακή χρήση σε συνδυασμό και σε υποστήριξη ΑΠΕ.

Θα είναι και μια απάντηση στην τουρκική προκλητικότητα που με αυτόν τον τρόπο θα χάσει ένα από τα σημαντικά ατού της, αν το ενεργειακό κεντρί της – που μέχρι τώρα το εκμεταλλεύεται για δικά της γεωπολιτικά οφέλη – χάσει την αιχμή του.

Ο δόκτωρ Τσαρλς Ελληνας είναι Senior Fellow στο Global Energy Center του Atlantic Council.