Βαθιά δυσπιστία εξακολουθεί να διακατέχει τόσο τους κοινοτικούς θεσμούς όσο και την πλειονότητα των κρατών-μελών αναφορικά με το μέλλον των ευρωτουρκικών σχέσεων, λίγα 24ωρα πριν από τη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες (25-26 Μαρτίου), όπου το ζήτημα θα συζητηθεί εκτενώς επί τη βάσει και της εκθέσεως που συνέταξαν οι υπηρεσίες της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (EEAS).

Οπως «Το Βήμα» πληροφορείται, μικρή ομάδα χωρών με προεξάρχουσα, ως συνήθως, τη Γερμανία επιμένουν να υπάρξουν κάποια «δώρα» προς την Τουρκία στη συνάντηση των «27», με βασικότερο από αυτά τη χορήγηση νέων κονδυλίων για το Προσφυγικό και τη διαμόρφωση μιας ισχυρής «θετικής ατζέντας» με αιχμή την αναθεώρηση της Τελωνειακής Ενωσης. Ακόμη και αυτό όμως έμοιαζε ως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές αμφίβολο, ενώ σε ευρωπαϊκούς διπλωματικούς κύκλους έχει πλέον αρχίσει να διαμορφώνεται η αντίληψη ότι τα κονδύλια που ενδεχομένως χορηγηθούν δεν πρέπει να κατευθυνθούν αποκλειστικά προς την Τουρκία, αλλά και σε χώρες που επίσης φιλοξενούν πολλούς πρόσφυγες στο έδαφός τους, όπως ο Λίβανος και η Ιορδανία. Παράλληλα, οι πρόεδροι της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και Σαρλ Μισέλ, είχαν το μεσημέρι της Παρασκευής τηλεδιάσκεψη με τον τούρκο ηγέτη Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για την προετοιμασία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ενώ στη συζήτηση δόθηκε έμφαση και στην προσεχή άτυπη πενταμερή διάσκεψη για το Κυπριακό στη Γενεύη.

Τα 13 σημεία των τουρκικών αιτημάτων

Στις αρχές Φεβρουαρίου, ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου κατέθεσε στον ύπατο εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) για την εξωτερική πολιτική έγγραφο 13 σημείων με τις ιδέες της Αγκυρας για τα επόμενα βήματα των ευρωτουρκικών σχέσεων. Οπως «Το Βήμα» είναι σε θέση να γνωρίζει, ο τουρκικός κατάλογος αιτημάτων είναι τόσο ευρύς που έχει προκαλέσει απορία σε ευρωπαίους διπλωμάτες. «Μοιάζει σαν η Αγκυρα να νομίζει ότι δεν έχει συμβεί τίποτα αρνητικό στις σχέσεις με την ΕΕ την τελευταία διετία και μπορεί άνετα να ζητά όσα θέλει» σχολίασε χαρακτηριστικά κοινοτικός αξιωματούχος που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του.

Το τουρκικό έγγραφο είναι δομημένο γύρω από την ανανέωση της Δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016 για το Προσφυγικό, η οποία συμπλήρωσε μία πενταετία με ανάμεικτα αποτελέσματα. Η Αγκυρα ζητεί καταρχήν εκτεταμένη χρηματοδότηση για μία σειρά υπηρεσιών του τουρκικού κράτους, καθώς και μεταβολή του τρόπου χορήγησης των κονδυλίων που λαμβάνει από την ΕΕ. Δεν δέχεται επίσης καμία μεταβολή κρίσιμων σημείων της Δήλωσης, ενώ επιμένει στην ερμηνεία της ότι θα δέχεται επιστροφές (που προς το παρόν αρνείται αναμένοντας την έκβαση της Συνόδου Κορυφής) μόνο από τα ελληνικά νησιά.

Η Αγκυρα θα ήθελε επίσης στενότερη ευρωτουρκική συνεργασία στη Συρία – κάτι το οποίο για τη συντριπτική πλειονότητα των κρατών-μελών κινείται στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, από τη στιγμή μάλιστα που σε τουλάχιστον μία από τις περιοχές που είναι πηγή προσφύγων, το Ιντλιμπ, καλύπτει τη δράση εξτρεμιστικών οργανώσεων όπως η HTS. Παράλληλα, ζητεί τη σύσταση ομάδων εργασίας για διάφορα θέματα (μεταναστευτικό, εσωτερικές υποθέσεις, τρομοκρατία), αλλά ακόμα και συνεργασία σε θέματα αμυντικών προμηθειών. Υπάρχει επίσης το πάγιο αίτημα για συναντήσεις υψηλού επιπέδου, τις οποίες θεωρεί επιβεβαίωση του περιφερειακού της ρόλου.

Γερμανικές κινήσεις και επιφυλάξεις

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η έμφαση της Τουρκίας στο Προσφυγικό είχε διπλό στόχο. Σύμφωνα με άριστα ενημερωμένες πηγές, που μίλησαν στο «Βήμα», μια επικαιροποίηση της Δήλωσης του 2016 θα μπορούσε όχι μόνο να εγκολπώσει κέρδη για την Αγκυρα, αλλά και να παρακάμψει πιθανές επιπλοκές στη Σύνοδο Κορυφής. Οι ίδιες πηγές σημειώνουν ότι το Βερολίνο σκέφθηκε κάποια στιγμή να κινηθεί προς μια χωριστή κίνηση ανανέωσης της Δήλωσης στην οποία να συμπεριλάβει μια εντολή αναθεώρησης της Τελωνειακής Ενωσης πριν από τη Σύνοδο Κορυφής. Ωστόσο αυτή η απόπειρα ναυάγησε σχεδόν εν τη γενέσει της, με τις προαναφερθείσες πηγές να προσθέτουν ότι το πρόσφατο δημοσίευμα της εφημερίδας «Handelsblatt» περί παράλληλου, προς τον ευρωτουρκικό, διαύλου Αγκυρας – Βερολίνου για το Προσφυγικό έχει ισχυρότατη δόση αληθείας. Ενδεικτικό είναι ότι στο προσκήνιο επανήλθε πρόσφατα και ένας από τους εμπνευστές της Δήλωσης του 2016, ο Γκέραλντ Κνάους του European Stability Initiative (ESI), με πρότασή του για αναθεώρηση του αρχικού κειμένου.

Ωστόσο, ο πήχης των τουρκικών φιλοδοξιών έχει τεθεί πολύ ψηλά σε σχέση με όσα θα πρέπει να αναμένονται στη Σύνοδο Κορυφής. Αυτό έγινε αντιληπτό και από την υψηλόβαθμη αντιπροσωπεία των «sherpas» της Γερμανίας, Γιαν Χέκερ, της Γαλλίας, Εμανουέλ Μπον, αλλά και της κορυφαίας συμβούλου του Σαρλ Μισέλ, της Μάριεμ βαν ντεν Χέιβελ, κατά την πρόσφατη συνάντησή τους στην Κωνσταντινούπολη με τον Ιμπραχίμ Καλίν, εξ απορρήτων σύμβουλο του προέδρου Ερντογάν, παρουσία και του Φαρούκ Καϊμακτσί, υφυπουργού Εξωτερικών για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Η επίσκεψη των τριών φέρεται να πραγματοποιήθηκε καθώς η κυρία Φον ντερ Λάιεν και ο κ. Μισέλ δεν επιθυμούσαν να επισκεφθούν την Τουρκία πριν από τη Σύνοδο, παρά την πρόσκληση του κ. Ερντογάν. Αυτή η επίσκεψη λογικά θα λάβει χώρα μετά τη Σύνοδο, όπως προέκυψε μετά την τηλεδιάσκεψη των τριών την Παρασκευή, στην οποία ο τούρκος πρόεδρος επέμεινε (μάλλον ανεπιτυχώς) για σύγκληση διάσκεψης για την Ανατολική Μεσόγειο.

Το ζήτημα της χρηματοδότησης

Οπως «Το Βήμα» πληροφορείται, ακόμη και στο ζήτημα της χρηματοδότησης δεν είναι σαφές ότι θα υπάρχει αριθμητική αναφορά στα Συμπεράσματα. Η ευρωπαϊκή πλευρά έχει επισημάνει στους συνομιλητές της ότι το σύνολο των 6 δισ. ευρώ που είχαν προβλεφθεί με τη Δήλωση του 2016 έχει συμβολαιοποιηθεί (contracted), εκ των οποίων έχουν εκταμιευθεί λίγο περισσότερα από 4 δισ. ευρώ. Τα εναπομείναντα προγράμματα αφορούν μια περίοδο ως το 2024-2025. Επιπλέον, η Τουρκία έχει λάβει και επιπλέον χρήματα από τον αναθεωρημένο κοινοτικό προϋπολογισμό μέχρι και για το τέλος του 2021, οπότε η συζήτηση θα αφορά πιθανότατα κονδύλια για την περίοδο μετά το 2022. Επομένως, δεν χρειάζεται βιασύνη. Μάλιστα, εξετάζεται το εν λόγω εργαλείο χρηματοδότησης (Facility for Refugees in Turkey – FRiT) να διευρυνθεί σε κλίμακα, ώστε να χορηγούνται χρήματα σε Λίβανο και Ιορδανία που φιλοξενούν στο έδαφός τους πρόσφυγες από τη Συρία, άσχετα αν η «μερίδα του λέοντος» κατευθυνθεί προς την Τουρκία. Δεν λείπουν επίσης εκείνα τα κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων και η Γαλλία, που θεωρούν ότι η συνεργασία στο Μεταναστευτικό δεν πρέπει να θεωρείται μέρος της θετικής ατζέντας.

Η έκθεση Μπορέλ και η διττή προσέγγιση

Η πολυαναμενόμενη Εκθεση του Ζοζέπ Μπορέλ  για τις ευρωτουρκικές σχέσεις ακολουθεί μια διττή (dual track) προσέγγιση, συνδυάζοντας ψήγματα θετικής ατζέντας και περιοριστικών μέτρων εφόσον η Τουρκία συνεχίσει τις επιθετικές κινήσεις. Η υπόθεση της απελευθέρωσης των θεωρήσεων είναι ένα ζήτημα που η «γαλαντόμα» Γερμανία δεν συζητά, καθώς θα προτιμούσε αναθεώρηση της Τελωνειακής Ενωσης. Το δε Παρίσι πάντως εκπέμπει μηνύματα ότι ίσως υπό όρους να μπορούσε να συζητήσει μια αναθεώρηση της Τελωνειακής Ενωσης, αρκεί να ληφθούν υπόψη τα τρέχοντα προβλήματα εφαρμογής της που είναι πολλά, με την Αγκυρα να προβαίνει σε πολλές διακρίσεις, μεταξύ άλλων και ελληνικών προϊόντων (π.χ. υψηλοί δασμοί). Υπάρχει επίσης το πάγιο «αγκάθι» της μη αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Και βέβαια δεν πρέπει να λησμονείται το βεβαρημένο τουρκικό ιστορικό σε θέματα κράτους δικαίου και ανθρωπίνων δικαιωμάτων που εγείρουν κράτη-μέλη όπως η Ολλανδία.

Τουρκικά τερτίπια στο ΝΑΤΟ

Ο κ. Δένδιας έκρινε άκαιρη μια συνάντησή του με τον κ. Τσαβούσογλου, αλλά και με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ στο πλαίσιο της συνόδου των υπουργών Εξωτερικών της Συμμαχίας την προσεχή εβδομάδα στις Βρυξέλλες. Οι κ.κ. Δένδιας και Στόλτενμπεργκ είχαν τηλεφωνική συνομιλία την Παρασκευή, παρουσία του υπουργού Εθνικής Αμυνας Νίκου Παναγιωτόπουλου, με αφορμή και την οριστικοποίηση (την προπερασμένη εβδομάδα) της λειτουργίας της 24ωρης γραμμής επικοινωνίας μεταξύ των Διακλαδικών Κέντρων Επιχειρήσεων των δύο υπουργείων Αμυνας στο πλαίσιο ενός μηχανισμού απεμπλοκής (deconfliction mechanism). Είναι σαφές ότι ο κ. Στόλτενμπεργκ ήθελε να κερδίσει επικοινωνιακούς πόντους από αυτή την εξέλιξη, αν και την ίδια στιγμή υπάρχουν πιέσεις τόσο από νατοϊκούς όσο και τούρκους αξιωματούχους για διεύρυνση του μηχανισμού με την επίκληση μοντέλων από περιοχές που ουδεμία σχέση έχουν με το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο (π.χ. Συρία). Παράλληλα η Αγκυρα, με αφορμή την επικαιροποίηση παλαιότερων εγγράφων του ΝΑΤΟ σχετικά με την περιοχή επιχειρήσεων του SACEUR, επιδιώκει, εργαλειοποιώντας αναφορές όπως π.χ. περί του «NATO airspace», να περάσει τις θέσεις της σχετικά με τον ελληνικό εναέριο χώρο.

ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ

Επιφυλάξεις για το «άνοιγμα» της Αγκυρας

Ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου με τον ύπατο εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ενωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής Ζοζέπ Μπορέλ

Αναμφίβολα, τόσο στις Βρυξέλλες όσο και σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες οι επιφυλάξεις για την ειλικρίνεια του όψιμου ανοίγματος της Αγκυρας κυριαρχούν. «Η Τουρκία θα πρέπει να κάνει ακόμη αρκετά βήματα προτού μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε μια πραγματικά θετική δέσμευση» δήλωσε την περασμένη Πέμπτη κοινοτικός αξιωματούχος. «Θα έλεγα ότι η επιθυμία της Τουρκίας για μια πιο θετική σχέση είναι αληθινή. Η έλλειψη αμοιβαίας εμπιστοσύνης όμως καθιστά πολύ δύσκολη την εξάρτηση από τις προθέσεις. Αυτός είναι ο λόγος που η ΕΕ ζητεί στέρεες πράξεις και δεν είναι απαραίτητα έτοιμη να αρκεστεί στα λόγια» τονίζει μιλώντας στο «Βήμα» η Ιλκε Τόιγκερ από το Κέντρο Εφαρμοσμένων Τουρκικών Σπουδών (CATS) του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και Ασφαλείας (SWP).

Για την ίδια, η θετική ατζέντα είναι αναγκαία για έναν βασικό λόγο, «την αλληλεξάρτηση των δύο πλευρών». Δεν μπορεί όμως αυτή η ατζέντα να αγνοήσει «τις θεμελιώδεις αρχές της ΕΕ, εκκινώντας από τον σεβασμό του κράτους δικαίου, των βασικών δικαιωμάτων και ελευθεριών». Η πρόσφατη παρουσίαση από τον πρόεδρο Ερντογάν του Σχεδίου Δράσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα έγινε δεκτή με μάλλον ανάμεικτα συναισθήματα στην ΕΕ. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι επρόκειτο απλώς για μια κίνηση τακτικής ώστε να κατευνάσει τα πνεύματα πριν από τη συζήτηση της προσεχούς εβδομάδος. Οι πρόσφατες κινήσεις για την αφαίρεση της έδρας από έναν βουλευτή του κουρδικού κόμματος HDP αλλά και η έναρξη διαδικασιών για την απαγόρευση του κόμματος αυξάνουν την επιφυλακτικότητα, όπως φάνηκε επίσης από την ανακοίνωση του, κατά τα λοιπά πολύ φιλικού προς την Αγκυρα, κ. Μπορέλ και του επιτρόπου Διεύρυνσης Ολιβερ Βαρχέλι.

«Πιεζόμενος σε διάφορα μέτωπα, τόσο στο εξωτερικό όσο και από το εξωτερικό, ο πρόεδρος Ερντογάν παρουσιάζεται με δύο ή και περισσότερα πρόσωπα. Η δημόσια διπλωματία της Τουρκίας θα εξακολουθήσει να χαρακτηρίζεται από συνεχείς συγκυριακές και προσχηματικές μεταλλάξεις. Το ζήτημα είναι να μην αποτελέσει το άλλοθι για όσους είναι πρόθυμοι να συνεχίσουν να ανέχονται ή και να επιβραβεύσουν αυτή τη συμπεριφορά» τονίζει μιλώντας στο «Βήμα» ο Παναγιώτης Τσάκωνας, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Αθηνών και επικεφαλής του Προγράμματος Ασφαλείας του ΕΛΙΑΜΕΠ. Ο ίδιος προσθέτει ότι «η ΕΕ εξακολουθεί να μη διαθέτει στρατηγική όσον αφορά την Τουρκία», καθώς επίσης ότι «η ενεργοποίηση του συνόλου της θετικής ατζέντας και όχι κάποιου μέρους της θα πρέπει να συνεχίσει να εξαρτάται από τη συμπεριφορά της Τουρκίας».

Μήπως όμως συνιστά υποκρισία να εξακολουθεί να υφίσταται η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας μέσα σε αυτό το «δύσκολο» περιβάλλον; «Η αποδοχή ενός οριστικού τέλους της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας δεν είναι προς το συμφέρον ούτε της ΕΕ ούτε της Τουρκίας, αλλά ούτε και της Ελλάδος. Το σημαντικότερο όλων είναι να τεθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε αυτή η πορεία όχι μόνο να συνεχιστεί αλλά και να αποδώσει» υπογραμμίζει ο κ. Τσάκωνας. Από την πλευρά της, η κυρία Τόιγκερ επισημαίνει ότι οι δύο πλευρές γνωρίζουν πως η ενταξιακή διαδικασία «δεν εξυπηρετεί απαραιτήτως μια εύρυθμη σχέση. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει αξιόπιστη και αποδεκτή από όλους εναλλακτική λύση που θα την αντικαταστήσει. Επείγει η οικοδόμηση εύρυθμης σχέσης και το μέλλον αυτής μπορεί να συζητηθεί όταν τα πράγματα είναι πιο σταθερά, όχι σε ιστορικό χαμηλό».

ΣΚΛΗΡΕΣ ΘΕΣΕΙΣ

Μπρα ντε φερ στις διερευνητικές επαφές

Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας αναμένεται να μεταβεί στις 14 Απριλίου στην Αγκυρα για να συναντηθεί με τον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου

Πρόσωπα με γνώση των διαμειφθέντων στις διερευνητικές επαφές έκαναν λόγο για μια πολύ δύσκολη συζήτηση στο πλαίσιο του 62ου γύρου που πραγματοποιήθηκε την περασμένη Τρίτη 16 Μαρτίου στην Αθήνα. Η τουρκική αντιπροσωπεία επέμεινε σε σκληρές θέσεις και διευρυμένη ατζέντα που δεν άφησε περιθώρια ουσιαστικής συζήτησης, ενώ όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο ότι έχει επιστρέψει στην κλασική μορφή των συνομιλιών που διαχωρίζει το Αιγαίο από την Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, η Αθήνα εμφανίζεται αποφασισμένη να μείνει στο τραπέζι των συνομιλιών σεβόμενη τα συμφωνηθέντα και απορρίπτοντας τις απόπειρες διεύρυνσης της ατζέντας ή αλλαγής της φύσης των συνομιλιών. Σε ανάλογο κλίμα κινήθηκαν και οι πολιτικές διαβουλεύσεις. Η ελληνική πλευρά εκτιμά ότι η ύπαρξη ανοικτών διαύλων είναι χρήσιμη παρά τις διαφορές και σε αυτό το πλαίσιο θα πραγματοποιηθεί, εφόσον δεν υπάρξουν εκπλήξεις, η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια στις 14 Απριλίου στην Αγκυρα για να συναντηθεί με τον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου.