Στο «Βήμα της Κυριακής» της προηγούμενης εβδομάδας (7.3.2021) ο καθηγητής κ. Σούρλας μου έκανε την τιμή μιας κριτικής επισκόπησης του κειμένου μου της 21.2.2021 όπου προσπάθησα να προσδιορίσω τη φύση της Ιατρικής και να αναλύσω την ιδιάζουσα και προβληματική σχέση της με το σύστημα λήψεως πολιτικών αποφάσεων στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της πανδημίας.
Η βασική κριτική του κ. Σούρλα είναι ότι η θέση μου ότι ο ορισμός της υγείας και της ασθένειας δεν είναι αμιγώς επιστημονικός αλλά πρωτίστως ηθικός εμπεριέχει τον κίνδυνο – ή ίσως είναι η έκφρασή της – μιας υφέρπουσας και επικίνδυνης τάσης δυσπιστίας απέναντι στην επιστήμη εν γένει. Η κριτική του αυτή συμπεριλαμβάνει και την αμφισβήτηση της θέσης μου ότι η Ιατρική δεν είναι επιστήμη, αλλά κάτι περισσότερο: η Ιατρική είναι ένα κοινωνικό λειτούργημα που έχει ως σκοπό την αποκατάσταση και διατήρηση της ανθρώπινης υγείας σε προσωπικό και σε κοινωνικό επίπεδο.
Σε ό,τι αφορά τη φύση της Ιατρικής, αυτή δεν είναι η μόνη συστηματικά οργανωμένη και επιστημονικά βασισμένη ανθρώπινη ενασχόληση που υπηρετεί κάτι διαφορετικό από την επιστημονική αλήθεια: η Νομική υπηρετεί με ανάλογο τρόπο το δίκαιο, η Τεχνολογία (με την ευρύτερη έννοια που συμπεριλαμβάνει την Αρχιτεκτονική, τις μηχανικές τέχνες και την παραγωγή τροφίμων) το ευ ζην, οι Εικαστικές Τέχνες το ωραίο και η Πολιτική την ευνομούμενη οργάνωση της ανθρώπινης ζωής.
Αυτό δεν καθιστά όλες αυτές τις θεσμικά διαμορφωμένες ενασχολήσεις υποδεέστερες της Επιστήμης. Χωρίς υγεία, δίκαιο, καλή ζωή, το ωραίο και χωρίς μια ευνομούμενη πολιτική οργάνωση η αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας θα ήταν αδύνατη και η ίδια η έννοια της αλήθειας θα ήταν κενή. Και χωρίς την έννοια της αλήθειας η προστασία της ζωής, η απονομή της δικαιοσύνης, η πραγμάτωση του ευ ζην, η υλοποίηση του ωραίου και η ευνομούμενη πολιτική διαβίωση θα ήταν ανέφικτες. Ιατρική και Επιστήμη είναι λοιπόν δυο αλληλεξαρτώμενες αλλά διακριτές ανθρώπινες ενασχολήσεις, όπως αλληλεξαρτώμενες και διακριτές είναι και όλες οι άλλες.
Σε ό,τι αφορά τώρα τη σχέση της υγείας με την Ιατρική, από τον προσδιορισμό της φύσης της Ιατρικής συνεπάγεται ότι η υγεία δεν μπορεί να καθορίζεται από την Ιατρική διότι τότε η Ιατρική δεν θα υπηρετούσε την υγεία – και κατ’ επέκτασιν τον άνθρωπο – αλλά τον εαυτό της. Και εδώ αυτή η σχέση της ιατρικής με τον σκοπό της δεν είναι κάτι που αφορά μόνο αυτήν. Η Επιστήμη προϋποθέτει την ύπαρξη του πεδίου έρευνάς της: τη φύση εάν πρόκειται για τις Φυσικές Επιστήμες, το ανθρώπινο πνεύμα εάν πρόκειται για τις Επιστήμες του Πνεύματος, τον αριθμό και τον λόγο για τα Μαθηματικά και τη Λογική. Η Νομική προϋποθέτει την αντίληψη του δικαίου, οι Εικαστικές Τέχνης την ύπαρξη του ωραίου, η Πολιτική την ιδιόμορφη οργάνωση της ανθρώπινης συλλογικότητας και την έννοια του νόμου και η Τεχνολογία τις ειδικές ανθρώπινες υλικές ανάγκες. Και η Ιστορία μάς διδάσκει ότι κάθε προσπάθεια της Επιστήμης να προσδιορίσει το τι είναι φύση, πνεύμα και λόγος καταλήγει σε πλάνη και δεισιδαιμονία, και κάθε προσπάθεια της Ιατρικής να προσδιορίσει την υγεία, της Νομικής να προσδιορίσει το δίκαιο, και της Πολιτικής τη μορφή της ανθρώπινης συλλογικότητας καταλήγει σε ολοκληρωτισμό, αδικία και ασθένεια.
Πώς όμως γνωρίζουμε τι σημαίνει φύση, αλήθεια, υγεία, δίκαιο, ευ ζην, ωραίο και ευνομούμενο; Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα μας τη δίνει ο αναστοχασμός επάνω στη λεγόμενη «ανθρώπινη κατάσταση», επάνω σε αυτό που παλιά ονομαζόταν «ήθος». Η απάντηση βρίσκεται στη διερεύνηση του «ήθους» και γι’ αυτό είναι βαθιά «ηθική». Και ως ηθική δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία μιας ειδικής «επιστήμης», αλλά ανήκει στα καθήκοντα του κάθε ανθρώπου. Είναι ένα καθήκον που δεν μπορεί να διεκπεραιώσει εργολαβικά ένας «φιλόσοφος» ή η «φιλοσοφία» – όπως φοβάται ο κ. Σούρλας.
Το μόνο που μπορεί να κάνει η φιλοσοφία είναι να το υπενθυμίζει.
*Ο κ. Νίκος Ψαρρός είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Λειψίας.
