Η απόφαση της Αιγύπτου να αναπροσαρμόσει το επίμαχο οικόπεδο ερευνών που εφαπτόταν στη γραμμή των εξωτερικών ορίων της τουρκικής υφαλοκρηπίδας με βάση τη μονομερή «γραμμή Ερτζιγες», ώστε αυτό να μην εκτείνεται πέραν του 28ου μεσημβρινού, την οποία πρώτο αποκάλυψε «Το Βήμα» το βράδυ της περασμένης Δευτέρας 8 Μαρτίου, μετά το πέρας της επίσκεψης του έλληνα υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια στο Κάιρο, ήλθε με πολύ περισσότερο κόπο από αυτόν που θα ανέμενε κανείς.
Απαιτήθηκε σκληρή πολιτική διαπραγμάτευση σε δύο επίπεδα, καθώς, όπως πληροφορούμαστε, οι αρχικές συνομιλίες μεταξύ εμπειρογνωμόνων έβαιναν άκαρπες. Ωστόσο, οι εξελίξεις των τελευταίων δύο εβδομάδων έδειξαν ότι, παρά την προσέγγιση Αθήνας – Καΐρου και την υπογραφή της συμφωνίας μερικής οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) του περασμένου Αυγούστου, εξακολουθούν να υπάρχουν ευαίσθητες λεπτομέρειες που περιπλέκουν τις ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις.
Οι επιπλοκές λόγω Αγκυρας
Είναι επίσης σαφές ότι η Τουρκία παραμένει ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» και περιπλέκει τις ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις. Συγκεκριμένοι κύκλοι στο Κάιρο εξακολουθούν να μην επιθυμούν να δυσαρεστήσουν την Αγκυρα και κυρίως, όπως το εξηγεί έμπειρη διπλωματική πηγή, «δεν θέλουν να είναι η Αίγυπτος εκείνη που θα λύσει το πρόβλημα που έχει η Ελλάδα με την Τουρκία για το Καστελλόριζο». Αυτό υπήρξε το σταθερό «αγκάθι» στις πολυετείς διαπραγματεύσεις των δύο πλευρών για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, πριν εμφανιστεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο που μετέβαλε τις ελληνικές πολιτικές προτεραιότητες και οδήγησε στη μέχρι πρότινος μη αποδεκτή εκ μέρους των Αθηνών λύση της μερικής οριοθέτησης.
Η δε Αγκυρα επιδιώκει, όταν της δίνεται η ευκαιρία, να σπείρει «ζιζάνια» στις ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις και αυτό φάνηκε τις τελευταίες ημέρες με την επιθετική εκστρατεία δημόσιας διπλωματίας που σχεδόν εμφάνιζε την Τουρκία και το Κάιρο στα πρόθυρα υπογραφής συμφωνίας για την οριοθέτηση των μεταξύ τους θαλασσίων ζωνών – πριν το τελευταίο εμφατικά διαψεύσει αυτό το σενάριο. Η «επίθεση φιλίας» προς την Αίγυπτο από τον εξ απορρήτων σύμβουλο του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον Ιμπραχίμ Καλίν, τον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου και τον υπουργό Αμυνας Χουλουσί Ακάρ, εντασσόταν στο πλαίσιο αυτό. Με δεδομένη και τη μάλλον ψυχρή, προς το παρόν, στάση της νέας αμερικανικής κυβέρνησης, όπως φάνηκε και από την πιο πρόσφατη τοποθέτηση του υπουργού Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν στη Βουλή των Αντιπροσώπων – όπου κατονόμασε την Τουρκία ως «ταραξία» στην Ανατολική Μεσόγειο, με έμφαση ακόμη και στις παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου -, η Αγκυρα εστιάζει να σπάσει «τον κλοιό» που μοιάζει να διαμορφώνεται γύρω της.
Το παρασκήνιο της επίλυσης
Οταν τον Αύγουστο του 2016 η Αθήνα και το Κάιρο συμφώνησαν στην οριοθέτηση των ΑΟΖ τους, ένα από τα πλέον κρίσιμα σημεία εκείνης της συμφωνίας εντοπίζεται στο Αρθρο 1. Στην παράγραφο (α) του κειμένου σημειώνεται ότι «με την παρούσα Συμφωνία ορίζεται μερική θαλάσσια οριοθετική γραμμή μεταξύ των δύο Μερών. Η ολοκλήρωση της οριοθέτησης θα λάβει χώρα, όπου αρμόζει, μέσω διαβουλεύσεων μεταξύ των δύο Μερών πέραν του σημείου (Α) και του σημείου (Ε), σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο», όπου τα σημεία (Α) και (Ε) συνιστούν το ανατολικό και το δυτικό άκρο, αντιστοίχως, της σημερινής οριοθετικής γραμμής. Επιπλέον, στην παράγραφο (ε) του ίδιου Αρθρου προστίθεται ότι «εάν οιοδήποτε από τα δύο Μέρη διεξάγει διαπραγματεύσεις με σκοπό την οριοθέτηση της Αποκλειστικής του Οικονομικής Ζώνης με άλλο κράτος που μοιράζεται με τα δύο Μέρη τις θαλάσσιες ζώνες τους, το Μέρος αυτό, προτού καταλήξει σε τελική συμφωνία με το τρίτο κράτος, θα ενημερώσει και θα διαβουλευτεί με το άλλο Μέρος».
Ο συναγερμός και οι κόκκινες γραμμές
Επί τη βάσει αυτών των προβλέψεων, στην Αθήνα σήμανε συναγερμός. Εξαρχής, η προκήρυξη του οικοπέδου EGY-MED-W18 παραβίαζε δύο από τις κόκκινες γραμμές της ελληνικής πλευράς: η πρώτη ήταν ότι το οικόπεδο ερευνών υπερέβαινε τον 28ο μεσημβρινό και η δεύτερη ότι εφαπτόταν απόλυτα με τη γραμμή των εξωτερικών ορίων της τουρκικής υφαλοκρηπίδας, όπως αυτή έχει κατατεθεί στα Ηνωμένα Εθνη (γνωστή και ως «γραμμή Ερτζιγες»). Οι αρχικές επαφές του γενικού γραμματέα του υπουργείου Εξωτερικών, πρέσβη Θεμιστοκλή Δεμίρη, ώστε να λυθεί το ζήτημα σε καθαρά υπηρεσιακό επίπεδο, δεν απέδωσαν και ακολούθως η συζήτηση μεταφέρθηκε σε πολιτικό επίπεδο. Ο κ. Δένδιας σήκωσε το τηλέφωνο και συνομίλησε με τον αιγύπτιο ομόλογό του Σάμεχ Σούκρι και ακολούθως η δυσφορία της Αθήνας παρουσιάστηκε ακόμη ευκρινέστερα όταν ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης συνομίλησε με τον πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι.
Αρχικά ανένδοτοι οι Αιγύπτιοι
Καθώς δεν φαινόταν φως στο τούνελ, αποφασίστηκε η κάθοδος του κ. Δένδια στο Κάιρο. Ακόμη και εκεί, όμως, η τελική θετική έκβαση κάθε άλλο παρά εύκολη ήταν. Στο επιτελείο του υπουργού Εξωτερικών είχαν επίγνωση των δυσκολιών και για τον λόγο αυτόν ταξίδεψαν μαζί με τον κ. Δένδια ένα στέλεχος της Ειδικής Νομικής Υπηρεσίας του υπουργείου Εξωτερικών και ένα στέλεχος της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού που είχαν συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις της συμφωνίας οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδας – Αιγύπτου. Η ελληνική πλευρά είχε μια σειρά από εναλλακτικά σενάρια, αλλά, όπως «Το Βήμα» πληροφορείται, οι αιγύπτιοι εμπειρογνώμονες εμφανίζονταν ανένδοτοι και μια καθαρά τεχνική λύση έμοιαζε ανέφικτη. Κυριαρχούσαν, όπως σημειώνουν άριστα ενημερωμένες πηγές, οι μαξιμαλιστικές θέσεις, με δεδομένο επίσης το γεγονός ότι η Αίγυπτος, χώρα-παραγωγός φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν επιθυμεί να χάσει οποιαδήποτε πιθανότητα ανακάλυψης νέων κοιτασμάτων.
Για την Αθήνα, όμως, η έμμεση – έστω – αναγνώριση των εξωτερικών ορίων της τουρκικής υφαλοκρηπίδας δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτή, ούτε φυσικά η πραγματοποίηση μονομερών ερευνών σε μη οριοθετημένη περιοχή κατά παράβαση των προβλέψεων του Αρθρου 74(3) της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Σύμφωνα με πληροφορίες, η ελληνική αντιπροσωπεία πρότεινε, μεταξύ άλλων, η πάνω γραμμή του επίμαχου οικοπέδου να… κλίνει προς τα κάτω. Στο τέλος, όμως, η λύση βρέθηκε όταν οι κ.κ. Δένδιας και Σούκρι μίλησαν τετ α τετ. Η δε προσωπική τους σχέση βοήθησε να λυθούν οι παρεξηγήσεις και οι συντεταγμένες του οικοπέδου να αναπροσαρμοστούν με απόλυτο σεβασμό στο «ψυχολογικό», για όλες τις πλευρές, όριο του 28ου μεσημβρινού.
Οι τουρκικές κινήσεις και η παρουσία του Καλίν
Επειτα από μια διελκυστίνδα που κράτησε αρκετό διάστημα, ο επόμενος (62ος) γύρος των διερευνητικών επαφών αναμένεται να πραγματοποιηθεί την προσεχή Τρίτη 16 Μαρτίου στην Αθήνα. Μία ημέρα αργότερα, στις 17 Μαρτίου, θα πραγματοποιηθούν για πρώτη φορά μετά τον Φεβρουάριο του 2020 και πολιτικές διαβουλεύσεις. Ωστόσο τα μηνύματα από την πλευρά της Αγκυρας δεν είναι επιβοηθητικά και συντηρούν την ατμόσφαιρα καχυποψίας για τις τουρκικές προθέσεις.
Το πρώτο στοιχείο που συγκρατείται από ελληνικής πλευράς είναι η επιμονή της Τουρκίας να μεταβάλει τη φύση των συνομιλιών, μετονομάζοντάς τες, αυθαίρετα και μονομερώς, από «διερευνητικές» (exploratory) σε «συμβουλευτικές» (consultative). Διακρίνεται με σαφήνεια εδώ η απόπειρα πολιτικοποίησης των καθ’ όλα τεχνικών επαφών – με προφανή στόχο είτε τη διεύρυνση της ατζέντας είτε την εξαγωγή δεσμεύσεων.
Το δεύτερο στοιχείο που υπάρχει στο παρασκήνιο είναι, όπως «Το Βήμα» πληροφορείται, η ενδεχόμενη έλευση στην Αθήνα του στενότατου συνεργάτη του προέδρου Ερντογάν, του Ιμπραχίμ Καλίν. Υπενθυμίζεται ότι κατά την πραγματοποίηση του προηγούμενου (61ου) γύρου στο Ντολμαμπαχτσέ της Κωνσταντινούπολης η εμφάνιση του κ. Καλίν (στο πλευρό της τριάδας Σεντάτ Ονάλ, Τσαγκαπτάι Ερτζιγες και Μπαρίς Καλκαβάν) μπορεί να ερμηνεύθηκε ως ένδειξη του ενδιαφέροντος του κ. Ερντογάν για τη διαδικασία των διερευνητικών επαφών ή και ως κίνηση αβρότητας, αλλά η Αθήνα δεν έκρυψε την ενόχλησή της.
Αναμφίβολα, η πιθανή παρουσία του στην ελληνική πρωτεύουσα θα δημιουργούσε επιπλοκές που σε συνδυασμό με την επίμονη προσπάθεια της Αγκυρας να αλλοιώσει τον χαρακτήρα των συνομιλιών δεν συνάδουν ούτε με το στοιχειώδες κλίμα που απαιτείται ώστε αυτές οι συνομιλίες τελικώς να ευδοκιμήσουν. Πάντως, το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών έχει ενημερώσει την Αγκυρα, μέσω της κλασικής ρηματικής διακοίνωσης που αποστέλλεται πριν από κάθε γύρο διερευνητικών επαφών, ότι η ελληνική ομάδα υπό τον πρέσβη ε.τ. Παύλο Αποστολίδη και τους Αλέξανδρο Κουγιού και Ιφιγένεια Καναρά παραμένει η ίδια.
Η πρόταση των Βρετανών για τις νέες φρεγάτες
Στον «χορό» της διεκδίκησης του επάθλου της ναυπήγησης της επόμενης γενιάς φρεγατών του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού εισέρχεται και το Ηνωμένο Βασίλειο. Σύμφωνα με πληροφορίες, στελέχη της βρετανικής εταιρείας που προωθεί τη φρεγάτα Arrowhead 140 (Type 31) επρόκειτο να επισκεφθούν χθες, Παρασκευή 12 Μαρτίου, τα γραφεία του Πολεμικού Ναυτικού ώστε να συζητήσουν την πρότασή τους. Οι ίδιες πληροφορίες αναφέρουν ότι η βρετανική πλευρά επιθυμεί τη ναυπήγηση και των τεσσάρων πλοίων στην Ελλάδα – είτε στην Ελευσίνα είτε στον Σκαραμαγκά – αν και οι χρηματοδοτικές και νομικές περιπλοκές των δύο περιπτώσεων δεν είναι ευκαταφρόνητες. Παράλληλα, προσφέρουν εκσυγχρονισμό των τεσσάρων φρεγατών ΜΕΚΟ, ενώ εξετάζονται και διάφορα σενάρια ενδιάμεσων λύσεων (π.χ. μέσω του leasing παλαιότερων φρεγατών Type 23) που δεν έχουν οριστικοποιηθεί. Δεν αποκλείεται την επόμενη εβδομάδα να παρουσιαστεί αναλυτικότερα στους επιτελείς του ΓΕΝ και η ιταλική πρόταση.
