Ο κόσμος είναι παράξενος. Από τη μια περνάμε το χρόνο μας για τη λήψη μικρών και μεγάλων αποφάσεων. Αυτές αποτελούν έργο Κρατών, οικονομικών και χρηματοοικονομικών ομάδων, ενώσεων ή οργανισμών… Επιπλέον αναπτύσσεται ένας διάλογος στον οποίο μας εξηγούν ότι οι δημόσιες αρχές είναι οι μόνες που μπορούν να αποφασίσουν μακροπρόθεσμα, με τον ιδιωτικό τομέα να ενδιαφέρεται μόνο για τη βραχυπρόθεσμη αποδοτικότητα. Οι κοινωνικοί παράγοντες θα ήταν καταδικασμένοι να λάβουν ένα τύπο απόφασης ή κάποιο άλλον, η αξία των οποίων θα μπορούσε να κριθεί αποκλειστικά βάσει της θέσης τους σε μια δεδομένη ταξινόμηση.
Σύμφωνα με τον Γουίνστον Τσόρτσιλ, το πιο δύσκολο είναι να παίρνουμε αποφάσεις όταν το ένα τρίτο των πληροφοριών που διαθέτουμε είναι ελλιπείς, το ένα τρίτο αντιφατικές και το ένα τρίτο λανθασμένες. Να προσθέσουμε σε αυτό τις αβεβαιότητες της επιστήμης και το απρόβλεπτο που συνδέεται με την πονηρή φύση αυτού του ιού, ο οποίος εξακολουθεί να κρατά πολλές εκπλήξεις για εμάς. Η ένταση της κρίσης του Covid επιβάλλει πολλαπλές επιλογές. Εμβολιασμός σε όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο με μια δόση για να εξοικονομηθούν χρήματα, με κίνδυνο μειωμένης αποτελεσματικότητας για όσους το χρειάζονται περισσότερο; Κλείσιμο σχολείων ή όχι; Περισσότερα τεστ ή καλύτερη πρόγνωση; Περιορισμός των ατομικών ελευθεριών για να σωθούν οι ηλικιωμένοι ή να διατηρηθεί η ποιότητα ζωής των νεότερων; Η λίστα συνεχίζει χωρίς τέλος. Το επόμενο ερώτημα είναι σχετικό με την προβληματική του lockdown. Πρέπει να είναι σκληρό ή στοχευμένο;
Διαδικασία απόφασης
Από τις αρχές Μαρτίου 2020, ο κόσμος μέσα στον οποίο ζούμε είναι πιο περίπλοκος. Όχι ότι ήταν απλός πριν. Μεγάλο μέρος αυτής της πολυπλοκότητας βασίζεται στην αβεβαιότητα που συνδέεται με ένα προηγουμένως άγνωστο φαινόμενο, τον Covid 19.
Η απόφαση είναι η εξισορρόπηση των επιτακτικών για την υγεία (αριθμός ζωών που σώζονται από το lockdown, αποφεύγοντας νέες μολύνσεις από τον Covid και διασφαλίζοντας την πρόσβαση σε περίθαλψη για ασθενείς που πάσχουν από άλλα νοσήματα) με την ψυχολογική και οικονομική ζημιά (πώς να μην παραλύσουμε περαιτέρω τη ζωή των επιχειρήσεων) ή κοινωνικά (συμπεριλαμβανομένης της βίας, που είναι πάντα ένας κίνδυνος).
Κάθε απόφαση είναι εξ ορισμού δύσκολη. Αλλά το να «μην αποφασίσουμε» είναι μερικές φορές εξίσου γεμάτο με συνέπειες όπως όταν «αποφασίσουμε». Δεν είναι μια δυαδική διαδικασία (επιλογή μεταξύ Α ή Β), αλλά σε τέσσερις φάσεις, θεωρώντας τα υπέρ και τα κατά της Α έναντι της Β. Εάν προσθέσουμε ότι η ανάλυση των αναμενόμενων πλεονεκτημάτων μιας πρότασης μπορεί να περιλαμβάνει πολλούς παράγοντες, που προέρχονται από πολύ διαφορετικά πεδία που εκφράζονται μερικές φορές με διάφορους τρόπους και με πολλαπλές γνώμες, κατανοούμε τη δυσκολία μερικές φορές εκθετική για να αποφασίσουμε (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Η Απόφαση, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2021).
Τρόποι για τη λήψη απόφασης
Τρεις τρόποι υπάρχουν για να παρθεί μια απόφαση είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο.
- Με βάση τη διαίσθηση
- Με δεδομένα, αλλά χωρίς μοντέλο
- Με δεδομένα και μοντέλο
Η κατάσταση του Covid 19 μας έχει φέρει σε επαφή με ένα πλήθος νέων δεδομένων, τα οποία όλοι ερμηνεύουν με το δικό τους τρόπο, με βάση τις γνώσεις τους. Αυτή η ερμηνεία είναι δύσκολη για τους απλούς ανθρώπους που δεν έχουν το μοντέλο εκτίμησης.
Από την πλευρά της, η κάθε κυβέρνηση καθοδηγείται στη διαχείριση της πανδημίας από μοντέλα δημόσιας υγείας που τροφοδοτούνται καθημερινά από δεδομένα. Χωρίς αυτά τα μοντέλα, θα ήταν πρακτικά αδύνατο να ληφθούν αποφάσεις σχετικά με την απόσυρση του lockdown. Το μοντέλο, αρκεί να είναι ευσταθές και έγκυρο, δίνει νόημα στα δεδομένα και έτσι ανοίγει το δρόμο για αποτελεσματική λήψη αποφάσεων.
Για παράδειγμα, ο έγκαιρος εμβολιασμός θα μπορούσε να είχε σώσει πολλές ζωές. Στο Ισραήλ, παρατηρήθηκε ότι όταν είχε εμβολιαστεί το 35% του πληθυσμού, συγκρίνοντας ένα σημαντικό αριθμό ατόμων άνω των 60 ετών με ή χωρίς εμβολιασμό, μια σημαντική πτώση των νοσηλευόμενων μετά τη δεύτερη δόση. Αλλά ο εμβολιασμός επιβραδύνεται σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και δεν μπορεί να είναι αρκετός για να αναβάλει τις απαραίτητες επιλογές.
Οι γιατροί είναι εδώ για να προειδοποιήσουν για τους υγειονομικούς κινδύνους, αλλά εναπόκειται στους εκλεγμένους της πολιτείας να αποφασίσουν. Εναπόκειται στον πολιτικό να δώσει την ψυχή και τη συνείδησή του και να πάρει τις λιγότερο χειρότερες αποφάσεις προς όφελος του έθνους. Η απόφαση είναι μοναχική και η επιτυχία συλλογική.
Ποιο θα ήταν το κέρδος στην αποφυγή του αναπόφευκτου; Δεν θα ξεφύγουμε από τις οικονομικές εντάσεις και τις κοινωνικές δυσκολίες, αλλά επιπλέον θα έχουμε και θανάτους. Ο υπεύθυνος λήψης αποφάσεων είναι υπόγολος για τις πράξεις του απέναντι στους ανθρώπους.
Συμπερασματικά, όλες οι αποφάσεις συνδέονται με ένα πλαίσιο. Όσο πιο αβέβαιο είναι το πλαίσιο (πχ. ο Covid), τόσο πιο περίπλοκη είναι η λήψη αποφάσεων. Στα επόμενα χρόνια και με βάση τα προβλήματα που θα προκύψουν, οικονομικά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά, πολιτικά, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα έχουν να λάβουν σημαντικές αποφάσεις. Το ότι η ανθρωπότητα χάνει κάποτε τον προσανατολισμό της, δεν σημαίνει ότι πρέπει να χάσει τα μέσα που διαθέτει.
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, Franc
