Εκ παραδόσεως η Ιταλία αποτελεί μια χώρα με τις πλέον ασταθείς κυβερνήσεις στον κόσμο. Πρόσφατα βρέθηκε εξαίφνης στο απόλυτο χάος-ευτυχώς για λίγο. Η οικονομία της, είναι ελαφρώς καλύτερη από την οικτρή ελληνική οικονομία. Η COVID-19 σε έξαρση, με ένα μεγάλο αριθμό νεκρών που έχει φθάσει τους 90 χιλιάδες και πάει για τους εκατό και της προσφέρει μια πολύ ανεπιθύμητη πρωτιά.
Η δε πολιτική κατάσταση κρίνεται ως μη διαχειρίσιμη, λόγω του απρόβλεπτου Φλωρεντινού (συμπατριώτη και θαυμαστή του Νικολό Μακιαβέλι), Ματέο Ρέντσι, Κεντροαριστερού, «after a fashion», όπως το θέτουν οι Αγγλοσάξονες, που αποχώρησε από τον κυβερνώντα συνασπισμό (Δημοκρατικό Κόμμα – Πεντάστερο Κίνημα) για να ιδρύσει το δικό του κόμμα, το «Italia Viva» , αφήνοντας τον εξωκοινοβουλευτικό πρωθυπουργό Τζουζέπε Κόντε σύξυλο. H κρίση υπήρξε πολύ σοβαρή και προοιωνίζονταν άμεση προσφυγή στις κάλπες, μια όχι κα τόσο ιδανική λύση, λαμβανομένης υπόψη της δεινής θέσης που είχε περιέλθει η Ιταλία με το COVID 19 σε μεγάλη έξαρση και το υπέρογκο χρέος της να απειλεί με πολύ δυσάρεστες εξελίξεις.
Ο από μηχανής Θεός
Και ξαφνικά ένα σχεδόν ξεχασμένο πρόσωπο, ο μέγας τραπεζίτης, πρώην αφεντικό της ΕΚΤ και πρώην Διοικητής της Τράπεζας της Ιταλίας καθώς και ευρωσωτήρας το έτος 2012, όταν το ευρώ διέτρεξε μέγα κίνδυνο, κ. Μάριο Ντράγκι (γνωστός και ως σούπερ Μάριο, ύστερα από τα ευρω-κατορθώματά του), έκανε τη μεγαλοπρεπή εμφάνισή του στο ιταλικό πολιτικό προσκήνιο- αν και ποτέ δεν έπαψε να διακηρύσσει urbi et orbi πως δεν είναι πολιτικός. Εντυπωσίασε με τις τρεις αποφασιστικές λέξεις σχετικές με τη διάσωση του ευρώ: whatever it takes, «οτιδήποτε χρειαστεί» [θα κάνουμε για να σώσουμε το ευρώ]. Στα ελληνικά το μεταφραστικό ισοδύναμο αποδίδεται με δύο μόνο λέξεις λόγω μη υποχρεωτικής φυσικής παρουσίας του υποκειμένου, του αντίστοιχου του it.
Σε εμάς τους Ελληνες όμως είναι γνωστότερος από την απόφασή του να διακόψει την αποδοχή ελληνικών κρατικών ομολόγων ως ενεχύρων για δανεισμό από την ΕΚΤ. Ας είναι καλά όμως γιατί εδώ στην Ελλάδα έγινε δεκτός μετά φανών και λαμπάδων από την Ακαδημία, άμα τη αποχωρήσει του από την ΕΚΤ και τιμήθηκε δεόντως από μία Ελλάδα «ευγνωμονούσα» σε σεμνή τελετή για τις υπηρεσίες που «μας προσέφερε». (βλ. και Θάνου Κακουριώτη, άρθρο: «Στο καλό και να μας γράφεις κ. Ντράγκι» εις «Το Βήμα»).
Μία ιστορική αναδρομή
Στην Ιταλία έχει απονεμηθεί ο διόλου τιμητικός τίτλος του «Ασθενούς της Ευρώπης» για τον οποίο δεν αισθάνεται ιδιαίτερα κολακευμένη. Όμως για να καταλάβεις τι ακριβώς συμβαίνει σε αυτή τη χώρα πρέπει να ψάξεις λίγο την ταραχώδη Ιστορία της- τουλάχιστον την μεταπολεμική- αφότου ανακηρύχθηκε με δημοψήφισμα σε δημοκρατία το 1946.
Ως θρησκευόμενη χώρα, δεν είχε παρά να προσκολληθεί σε ένα κόμμα που επικαλείται κατά κόρον τη θρησκεία (και τον καθολικισμό) και αυτό δεν ήταν άλλο από το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα με ομάδες τόσο δεξιών όσο και αριστερών αποκλίσεων υπό την ηγεσία του ικανότατου πολιτικού Αλτσίντε ντε Γκάσπερι, γνωστού, άλλωστε, για τις αντιφασιστικές του περγαμηνές.
Tο Χριστιανοδημοκκρατικό Κόμμα ιδρύθηκε το 1943 όταν ήδη η Ιταλία τελούσε υπό γερμανική κατοχή και είχε οργανωθεί εθνική αντίσταση από κομουνιστές –κυρίως- παρτιζάνους. Με την απελευθέρωση διεξήχθησαν οι πρώτες ελεύθερες εκλογές τις οποίες κέρδισε το κόμμα του ντε Γκάσπερι αλλά αναδύθηκαν και δύο ισχυρά αριστερά κόμματα, αυτό του Παλμίρο Τολιάτι ,το Ιταλικό Κομουνιστικό Κόμμα(PCI) και το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSI) υπό τον Πιέτρο Νένι. Τα δύο αυτά κόμματα σχημάτισαν Λαϊκό Μέτωπο ΑΛΛΆ συμμετείχαν χωριστά και τα δύο στην πρώτη μετά την απελευθέρωση κυβέρνηση ντε Γκάσπερι, κάτι που δεν άρεσε καθόλου στον τότε Πρόεδρο των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν που διέταξε τον Ιταλό πρωθυπουργό να απομακρύνει πάραυτα
Σοσιαλιστές και Κομουνιστές
Βέβαια ο εκλογικός «θρίαμβος» του ντε Γκάσπερι στις επόμενες εκλογές του 1948 μπορεί να τεθεί εν αμφιβόλω, καθόσον οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ κίνησαν γην και ουρανόν βάσει του προδιαγεγραμμένου και μακρόπνοου σχεδίου , του περίφημου Gladio για να μην κερδίσει τις εκλογές ο Αριστερός Συνασπισμός- Λαϊκό- Μέτωπο: (Partito Communista – Partito Socialista :KKI και ΣΚΙ) που θεωρούνταν βέβαιοι νικητές γιατί τα ποσοστά που είχαν συγκεντρώσει στις εκλογές του 1945 υπερείχαν αθροιστικά αυτών της Χριστιανικής Δημοκρατίας του ντε Γκάσπερι . Από κοντά και ο ευσεβής Πάπας Πίος ο 12ος (που διατήρησε άριστες σχέσεις με τους Ναζί κατά τη διάρκεια του Β΄Π.Π. ) ο οποίος θα έδινε την κατάρα του σε όσους θεοσεβούμενους δεν υπερψήφιζαν τη Χριστιανική Δημοκρατία, κάτι που λίγοι Ιταλοί μπορούσαν να το αντέξουν.
Υστερα από την ωμή παρέμβαση Πάπα, τις επιστολές Ιταλοαμερικανών να μην ψηφίσουν PCI ή PSI , γιατί «τα παιδιά κατέδιδαν τους γονείς τους στην ασφάλεια ως κομουνιστές», η νίκη των Χριστιανοδημοκρατών είχε εξασφαλιστεί με το μεγάλο ποσοστό του 48%.
Η περίοδος 1945 έως 1954 μπορεί να χαρακτηριστεί ως «περίοδος ντε Γκάσπερι» αφού κυβέρνησε με σύνεση και όραμα ο περί ου ο λόγος πολιτικός. Εφήρμοσε μια κοινωνική πολιτική με πολλές παροχές για την επίλυση του προβλήματος της υγείας, αλλά το σπουδαιότερο, υπήρξε μέγας ευρωπαϊστής και ιδρυτικό μέλος «Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα» πρόδρομο της ΕΟΚ και της ΕΕ.
Ο ντε Γκάσπερι υπήρξε υπόδειγμα πολιτικού ήθους και πέθανε φτωχός το 1954. Τα τελευταία χρόνια υποχρεώθηκε σε παραίτηση από την ηγεσία του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος όταν τη θέση του επήρε ο Κεντροαριστερός Αμιντόρε Φανφάνι το 1954. Το 1952 έλαβε ως τιμητική διάκριση το βραβείου Καρλομάγνου. Συνολικά υπήρξε πρωθυπουργός σε οχτώ διαδοχικές κυβερνήσεις συνασπισμών από το 1945 ως το 1953.
Η Μετά τον ντε Γκάσπερι εποχή : anni di piombo
Η μετά τον ντε Γκάσπερι εποχή (αρχές της δεκαετίας του 1960) σημαδεύεται από την εμφάνιση της (Ακρο) αριστερής τρομοκρατίας των Ερυθρών Ταξιαρχιών( Βrigate Rosse) : Τρομοκρατικά χτυπήματα, ληστείες Τραπεζών, απαγωγές, πολιτικές δολοφονίες κ. ά.. Aλλά δε λείπουν,, όπως θα δούμε παρακάτω, και οι τρομοκρατικές ενέργειες της Ακροδεξιάς.
Σύντομα οι Ερυθρές Ταξιαρχίες απέκτησαν τη φήμη μιας σταθερής και συνεπούς εξτρεμιστικής οργάνωσης που προκαλούσε δέος αλλά και σεβασμό. Οι ΕΤ θεωρούσαν εαυτές σημαιοφόρους ενός Μαρξιστικού Λενινιστικού Κινήματος και έβλεπαν τις ενέργειές τους ωσάν μία ένοπλη πρωτοποριακή ομάδα που δούλευε για την ίδρυση ενός πολιτικού κόμματος ακροαριστερής απόκλισης.
To Δεκέμβριο του 1969 «εγκαινιάζονται» τα anni piombo «τα μολυβένια χρόνια» μια περίοδος βίας και τρόμου που αλλάζει το πρόσωπο της μεταπολεμικής Ιταλίας και νοηματοδοτεί τη λεγόμενη «στρατηγική της έντασης».
To Δεκέμβριο του 1969 εκρήγνυται μια βόμβα σε μια τράπεζα στην piazza Fontana κοντά στον καθεδρικό ναό του Μιλάνου. Θλιβερός απολογισμός 17 νεκροί. Παρόμοια περιστατικά συνέβησαν επί σειράν ετών. Η ονομασία «μολυβένια « αναφέρεται στις σφαίρες των όπλων από τις οποίες μέχρι σήμερα οι Ιταλοί κατατρύχονται και έρχονται σε αντίθεση με το οικονομικό θαύμα που βίωνε εκείνη την εποχή η Ιταλία, βοηθούντος και του Σχεδίου Μάρσαλ , λόγω της ταχείας εκβιομηχάνισής της που έδινε τη δυνατότητα στον ιταλικό λαό να ευημερεί με τιθασυμένη την ανεργία.
Παράλληλα ήταν η εποχή των μεταρρυθμίσεων και των κοινωνικών αλλαγών όπου η νομοθεσία επέτρεπε την άμβλωση και το διαζύγιο .
Αλλά το μεγάλο μακελειό προερχόταν από την έκρηξη βόμβας στο σταθμό της Μπολόνια το 1980 με μεγάλη θυσία στο Μολώχ 85 ψυχών και τον τραυματισμό πάνω από διακοσίων ανθρώπων από τις τρομοκρατικές ενέργειες μιας νεοφασιστικής οργάνωσης ονόματι «Επαναστατικοί Ενοπλοι Πυρήνες».
Το μακελειό της Μπολόνια συνεπιφέρει και την απώλεια της μέχρι τότε δημοτικότητας –ή ανοχής -των ΕΤ μολονότι αυτές δεν ευθύνονταν για τη μεγάλη αυτή ανθρωποσφαγή. Ο λαός, όμως, είχε πια κουραστεί από τη ρουτίνα βίας και ήθελε την ησυχία του. Οι ΕΤ άρχισαν να διαλύονται και να δίνουν τη θέση τους σε μικρότερες τρομοκρατικές ομάδες.
Ηδη η Ιταλία αντιμετώπιζε μεγάλη κρίση μετά το 1974 που οφειλόταν στην αλματώδη άνοδο της τιμής του πετρελαίου.
Το Ι. Κ. Κ. στο κατώφλι της εξουσίας μέσω «ιστορικού συμβιβασμού»
Το 1976 οι γενικές εκλογές έφεραν πρώτους τους Χριστιανοδημοκράτες με ποσοστό 38,72 % ΄(262 έδρες)και δεύτερους τους (ευρω)κομουνιστές με 34,37 % (228 έδρες). Ηταν η πρώτη φορά που η διαφορά τους είχε μειωθεί τόσο πολύ και οι ευρωκομουνιστές είχαν αύξηση 49 εδρών από τις προηγούμενες εκλογές.
Η ιδέα συμμετοχής του PCI (Partito Communista Italiano) είχε αρχίσει να ωριμάζει στο μυαλό των προοδευτικών Ιταλών Χριστιανοδημοκρατών και περισσότερο στον θεωρούμενο Αριστερό Χριστιανοδημοκράτη Αλντο Μόρο, πρωθυπουργό της Ιταλίας και ενός από τα επιφανέστερα στελέχη του κόμματος. Η προσέγγιση αυτή των άλλοτε μεγάλων αντιπάλων ονομάσθηκε «Ιστορικός συμβιβασμός» compromesso storico
Aυτός ο συμβιβασμός δεν άρεσε στις ΕΤ οι οποίες απήγαγαν το Μόρο και τον κράτησαν για να διαπραγματευθούν την απελευθέρωσή του με τη ανταλλαγή φυλακισμένου μέλους των ΕΤ .Η ιταλική κυβέρνηση διά του τότε πρωθυπουργού Τζούλιο Αντρεότι, γνωστού για τις «σχέσεις στοργής» που διατηρούσε με τη μαφία, απέρριψε κάθε διαπραγμάτευση με τους τρομοκράτες για την απελευθέρωση του Μόρο που οι ΕΤ τελικά τον εκτέλεσαν.
Ο ιστορικός συμβιβασμός δεν πραγματοποιήθηκε αλλά οι Χριστιανοδημοκράτες άρχισαν να παρουσιάζουν σημεία σήψης με σκάνδαλα επί σκανδάλων στα οποία είχαν εμπλακεί .
Η πτώση της Χριστιανικής Δημοκρατίας: εποχή σκανδάλων και πεντακομματικής
Από το 1946 έως το 1994 οι Χριστιανοδημοκράτες υπήρξαν το ισχυρότερο κόμμα του ιταλικού κοινοβουλίου. Οι πλέον γνωστοί ηγέτες του εκτός από τον ντε Γκάσπερι ήταν οι Αμιντόρε Φανφάνι, ο Αλντο Μόρο, ο Μαριάνο Ρούμορ, ο Φραντσέσκο Κοσίγκα και ο πολύς Τζούλιο Αντρεότι που χρημάτισε πολλάκις πρωθυπουργός, αλλά ποτέ Πρόεδρος Δημοκρατίας που ήταν η μεγάλη του επιθυμία.
Οι Χριστιανοδημοκράτες οργάνωσαν την μεταφασιστική Ιταλία συνεργαζόμενοι με συνασπισμούς με άλλα κόμματα όπως το Κομμουνιστικό (PCI), το Σοσιαλιστικό (PSI), το Ιταλικό Φιλελεύθερο Κόμμα(PLI), το Ιταλικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (PRI), το Κόμμα Δράσης (P d’A ) και το Δημοκρατικό Εργατικό Κόμμα ( PDL).
Με τα ανωτέρω κόμματα οι Χριστιανοδημοκράτες εγκαινίασαν τη συγκρότηση πεντακομματικών (pentapartito) κυβερνήσεων οι οποίες πρωτοεμφανίστηκαν τον Ιούνιο του 1981 ως συμμαχίες ανάμεσα σε Σοσιαλδημοκράτες, Φιλελεύθερους ,Ρεπoυμπλικάνους, Σοσιαλιστές και Χριστιανοδημοκράτες. Η περί ης ο λόγος συμμαχία διήρκεσε μια δεκαετία(1981-1991)και διαλύθηκε υπό το βάρος των μεγάλων σκανδάλων της Tangantopoli (πόλη της δωροδοκίας: Μιλάνο) , όπου βουλευτές χρηματίζονταν με τεράστια ποσά για να προωθήσουν συμβόλαια ιδιωτών με το κράτος
Το άδοξο τέλος της Χριστιανικής Δημοκρατίας
Αλλά ήλθε κάποτε και η παρακμή τόσο των Χριστιανοδημοκρατών, όσο και των Σοσιαλιστών, ύστερα από τα προαναφερθέντα οικονομικά σκάνδαλα που απομάκρυνε τους θρησκόληπτους Καθολικούς από τη Χριστιανοδημοκρατία. Το κόμμα ουσιαστικά διαλύθηκε αλλά του έμεινε το αρκτικόλεξο CAF από τα αρχικά των επωνύμων αυτών που ήταν οι πιο βαθιά μπλεγμένοι στα σκάνδαλα, C-raxi, A-ntreotti, F-orlani. Ο τελευταίος ο Χριστιανοδημοκράτης Αρλάντο Φορλάνι, ήταν εκείνος που συνυπέγραψε τη συμφωνία μαζί με τον Μπετίνο Κράξι, υπό τιε ευλογίες του «Βελζεβούλ» Τζούλιο Ανρεότι. Ειδικά ο τλευταίος συνήθιζε να λέει χαριτολογών :«Η εξουσία κουράζει αυτούς που δεν την έχουν».
Τελικά ένα μέρος του κόμματος στράφηκε προς το μεγιστάνα των μίντια Σίλβιο Μπερλουσκόνι (Forza Italia) ενώ ένα άλλο συντάχθηκε με την Κεντροαριστερά (Partito democratico), Δημοκρατικό Κόμμα, ονομασία που έδωσε ο Ακίλε Οκέτο Γ.Γ. του PCI το 1990.
Αλλά και ο Μπερλουσκόνι ενεπλάκη σε σκάνδαλο φοροδιαφυγής καθώς και σε μια υπόθεση ανήλικης πόρνης που φαίνεται ότι συνευρέθηκε μαζί της. Δικάστηκε και απαλλάχθηκε αλλά κατηγορήθηκε και για άλλα σκάνδαλα για τα οποία καταδικάσθηκε αλλά λόγω μεγάλης ηλικίας δεν φυλακίσθηκε αλλά υποχρεώθηκε να προσφέρει κοινωνικού έργου: να περιποιείται ασθενείς που έπασχαν από Αλτσχάιμερ.
M5S και Λέγκα
Μέσα σε αυτό το πολιτικό συγκείμενο δεν είναι απορίας άξιον πώς αναδύθηκαν, όχι μόνον ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι αλλά και το αντισυστημικό κόμμα του ηθοποιού-κλόουν Μπέπε Γκρίλο, Πεντάστερο Κίνημα ( M5S) καθώς και η φασίζουσα Λέγκα του Ματέο Σαλβίνι.
Το πρόβλημα υπήρξε η συνύπαρξή τους. Στην (M5S) επακολούθησε αλλαγή ηγεσίας λόγω δικαστικών εκκρεμοτήτων του Γκρίλο και ανέλαβε ο τηλεγενής νεαρός, 33 μόλις ετών, Λουίτζι Ντι Μάιο, ο οποίος βελτίωσε αισθητά την εικόνα του κόμματός του σχεδόν απαλλάσσοντάς το από τον ρατσισμό που το διέκρινε, καθώς και την αντιμεταναστευτική του θέση.
Ο Ντι Μάιο είναι πιο συμπαθής από τον προκλητικό και επηρμένο Σαλβίνι, ο οποίος θέλει την πρωθυπουργία έστω και συνεργαζόμενος με Μπερλουσκόνι και το ακροδεξιό «Αδελφοί της Ιταλίας». Αντίθετα ο Ντι Μάιο δεν είχε κανένα πρόβλημα να συμπράξει με το Δημοκρατικό Κόμμα σχηματίζοντας κυβέρνηση υπό τον εξωκοινοβουλευτικό Τζουζέπε Κόντε.
Θα τα καταφέρει ο Ντράγκι;
Ο Ματέο Ρέντσι, ο και δικαίως καλούμενος Rottamatore, «κατεδαφιστής», «ισοπεδωτής», αποφάνθηκε ότι: « αφού ο Ντράγκι κατάφερε να σώσει την Ευρώπη, σίγουρα θα μπορέσει να σώσει και την Ιταλία». Πολύ αισιόδοξη πρόβλεψη, αλλά τα πράγματα κατά κανόνα δεν είναι τόσο απλά όσο φαίνονται.
Εν πρώτοις, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος της διάσπασης που ελλοχεύει, ως η κακή μοίρα των ιταλικών πολιτικών πραγμάτων, όσο κι αν ο Ντράγκι εμφανίζεται ενωτικός(«κυβέρνηση εθνικής ενότητας» κτλ). Το φάσμα της διάσπασης θα αιωρείται ως Δαμόκλεια Σπάθη, έτοιμη να πέσει στα κεφάλια του υπουργικού συμβουλίου, ανά πάσα στιγμή.
Εξάλλου υπάρχει η μεγάλη αντίφαση τού να είναι η τρίτη ισχυρότερη χώρα της ΕΕ, αλλά να παραμένει σταθερά «ο ασθενής της Ευρώπης», ως η χώρα με το μεγαλύτερο χρέος.Η πανδημία είναι ένα από τα πλέον οξέα προβλήματα τα οποία η Ιταλία αντιμετώπισε ανεπιτυχώς. Το πρόγραμμα εμβολιασμού υπήρξε μνημείο ανοργανωσιάς και προχειρότητας εξ ου και ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός νεκρών από το covid-19. Εδώ ο Ντράγκι οφείλει να καταβάλει ηράκλειες προσπάθειες να οργανώσει τον εμβολιασμό αποτελεσματικά, αφού πρόκειται για ζήτημα ζωής ή θανάτου και «οι καιροί ου μενετοί».
Aνοιχτό παραμένει και το ζήτημα διάθεσης των 200 δις που δόθηκαν στην Ιταλία από το ταμείο ανάκαμψης. Tα κόμματα προτάσσουν το συμφέρον τους και αγνοούν την κρισιμότητα της κατάστασης, όπως ήδη αποδείχθηκε από τον διαλυθέντα Συνασπισμό. Διόλου απίθανο να δούμε αποχωρήσεις κομμάτων από το Συνασπισμό Τεχνοκρατών-Πολιτικών που έχει σχηματίσει ο
Ντράγκ λόγω κακής μοιρασιάς των 200 δις.
Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο super Mario περπατάει σε ένα πολύ λεπτό στρώμα πάγου και μόνον ένα θαύμα τον σώζει που μπορεί να ακούει ίσως στο όνομα Σέρτζιο Ματαρέλα (ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας).
Ο χρόνος θα το δείξει αναμφίβολα.
*Ο κ. Θάνος Κακουριώτης είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ
