H πανδημία διέκοψε την αταβιστική αντίληψη περί γραμμικότητας της εξέλιξης του μέλλοντος. Βεβαιότητες πλέον δεν υφίστανται. Υφίσταται η ανθρώπινη προσπάθεια και υπέρβαση απέναντι στο πιθανό, το οποίο όμως παραμένει άγνωστο μέχρι να προκύψει. Η ανθρώπινη πρόοδος στηρίχθηκε στην ανθρώπινη περιέργεια. Την ανάγκη γνώσης, κατανόησης και διερεύνησης. O κόσμος σήμερα είναι περισσότερο… ΜΑΠΑ (Μεταβαλλόμενος, Αβέβαιος, Πολύπλοκος και Ασαφής) από ποτέ και αντίστοιχα τα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις, οι οργανισμοί, οι επιχειρήσεις και συνολικά η κοινωνία απαιτούν μια νέα οπτική.
Η κρίση του κορωνοϊού αναπροσάρμοσε τις προτεραιότητες όλων. Η προτεραιότητα σήμερα είναι η αντιμετώπιση της παγκόσμιας πολλαπλής σοβαρής απειλής του ιού. Αλλά είναι και ευκαιρία να οργανώσουμε το αύριο. Και αυτό δεν αφορά μόνο την απαραίτητη οργάνωση της αντιμετώπισης της κρίσης. Υπάρχει και το μετά. Βέβαια, αυτό δεν θα συμβεί νομοτελειακά. Χρειάζεται όραμα, οργάνωση και πολιτική βούληση.
Οι αλλαγές και οι κρίσεις πλέον θα είναι παγκόσμιες, διάχυτες και ορμητικές. Ιοί, υπερθέρμανση του πλανήτη, διαρκείς συρράξεις, εμπορικοί ανταγωνισμοί, τεχνολογικές προκλήσεις κ.ά. Το πραγματικό δίλημμα είναι: θα μας ορίσουν ή θα τις ορίσουμε; Η επιστήμη του χάους μάς εγγυάται ότι ακόμα και εάν οραματιστούμε το μέλλον, το ορίσουμε και το οργανώσουμε, η εξέλιξη θα είναι απρόβλεπτη. Η θεωρία των σύνθετων συστημάτων και του μαύρου κύκνου είναι διαχρονικά επίκαιρη και σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ο τρόπος οργάνωσης της σκέψης του αύριο προϋποθέτει σύνθετες παραμέτρους ανίχνευσης όχι του μέλλοντος, αλλά των εναλλακτικών σεναρίων επί του μέλλοντος. Με άλλα λόγια, το μέλλον θα προκύψει μέσα από σύνθετες παραμέτρους που συνιστούν εν πολλοίς και εν δυνάμει αποφάσεις των ανθρώπινων κοινωνιών.
Απαιτείται αυξημένη ικανότητα κατανόησης «της μηχανικής του μέλλοντος» και άνεση στην τριβή με τη συνεχή αβεβαιότητα. Αυτός είναι ο αλφαβητισμός για το μέλλον (futures literacy), τον οποίο καλούνται, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον ΟΑΣΑ και την UNESCO, να αναπτύξουν και να εισαγάγουν οι εθνικές κυβερνήσεις.
Το «εγχειρίδιο» οργάνωσης της επόμενης ημέρας επιβάλλει την οργάνωση της σκέψης μας και των προτεραιοτήτων μας, συγκεράζοντας το «τυχαίο» και τον έμφυτο εγωισμό.
Ο συλλογισμός του μέλλοντος πάντα καθόριζε το παρόν, ωστόσο τώρα οι κυβερνήσεις καλούνται να αντιμετωπίσουν μεγαλύτερες προκλήσεις, και υποχρεώνονται να αναπτύξουν τεχνογνωσία και μηχανισμούς για τη χρησιμοποίηση του μέλλοντος τόσο για σχεδιασμό όσο και στην καθημερινή λειτουργία τους. Μια διαδικασία που είναι συμμετοχική και τελικά απαιτεί την αλλαγή παραδείγματος στη διακυβέρνηση.
Σήμερα, οι αποφάσεις λαμβάνονται από πολιτικούς, διευθυντές, επιστήμονες, επιχειρηματίες, ωστόσο αυτό δεν τους καθιστά όλους αυτόματα ειδικούς να συλλογίζονται τα διαφορετικά μέλλοντα που βρίσκονται μπροστά μας. Αντιθέτως, συχνά και καθώς η επιτυχία τους στηρίζεται στην εξαιρετική γνώση του παρόντος και του παρελθόντος, η σκέψη τους περιορίζεται σε ένα μέλλον αγκυρωμένο στο παρόν και στο παρελθόν.
Το ερώτημα λοιπόν παραμένει: Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη ΜΑΠΑ πραγματικότητα που μας περιβάλλει και δημιουργεί συνεχώς μεγαλύτερες προκλήσεις για τη χώρα και την ανθρωπότητα;
Ο αλφαβητισμός για το μέλλον παρέχει ακριβώς τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε τη ΜΑΠΑ πραγματικότητα, να κατανοήσουμε το σύστημα και τις αβεβαιότητές του, και τελικά να αναπτύξουμε μεγαλύτερη δημιουργικότητα και φαντασία στην αναζήτηση λύσεων. Πάνω από όλα ο αλφαβητισμός για το μέλλον μπορεί να προσφέρει μια εντελώς διαφορετική ματιά για την κατανόηση του συστήματος και τον ρόλο που μπορούμε να παίξουμε συλλογικά στη συνδιαμόρφωση του μέλλοντος.
Το 2021 αναμένεται να φέρει σημαντικές εξελίξεις στη χώρα και στην Ευρώπη, και με καταλύτη τη νέα διοίκηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου ο αντιπρόεδρος της ΕΕ Maros Sefcovic προωθεί σημαντικές σχετικές πρωτοβουλίες, όπως η ανάπτυξη μακροπρόθεσμων σεναρίων για το μέλλον της Ευρώπης και την παρακολούθηση τάσεων και δυνάμεων αλλαγής. Ωστόσο η σημαντικότερη πρωτοβουλία αφορά την ισχυρή σύσταση προς τα κράτη μέλη να συστήσουν «δομές για τη διερεύνηση του μέλλοντος» και να υιοθετήσουν εργαλεία προοπτικής διερεύνησης για τον στρατηγικό σχεδιασμό και την ανάπτυξη πολιτικών. Σημειώνεται ότι σήμερα ελάχιστες χώρες – κυρίως στον ευρωπαϊκό Βορρά και στην Ασία – διαθέτουν τέτοιες δομές και διαδικασίες στην κεντρική διακυβέρνηση. Οι κύριοι στόχοι της πρωτοβουλίας της ΕΕ είναι:
α) Η ανάπτυξη προορατικών ικανοτήτων στη διακυβέρνηση και η ευρεία χρήση της προοπτικής διερεύνησης για τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.
β) Η ευαισθητοποίηση για μελλοντικές προκλήσεις, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη, η κλιματική αλλαγή, ο ψηφιακός κόσμος, η βιοτεχνολογία.
γ) Η ανάπτυξη συνετών μακροπρόθεσμων πολιτικών.
δ) Η εισαγωγή επιστημονικής γνώσης στις πολιτικές.
Σε έναν εξαιρετικό συντονισμό, η ελληνική κυβέρνηση, υπό την επίνευση του Πρωθυπουργού, συνέστησε μια τεχνοκρατική Ομάδα Στρατηγικής Διερεύνησης, με στόχο όχι τις προβλέψεις (άλλωστε το μέλλον είναι απρόβλεπτο) αλλά την αλλαγή της νοοτροπίας συλλογισμού και διαμόρφωσης του μέλλοντος.
Η επόμενη δεκαετία θα φέρει εξελίξεις σημαντικότερες από εκείνες που έφεραν τα προηγούμενα 100 χρόνια. Αυτό που απαιτείται είναι να εξετάσουμε τι πραγματικά αξίζει. Τι πραγματικά θα έχει ουσία.
Γνώση και ιεράρχηση.
*Ο κ. Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι γενικός γραμματέας Επικοινωνίας, πρόεδρος Επιτροπής Στρατηγικών Προβλέψεων και Προοπτικής Διερεύνησης υπό τον Πρωθυπουργό. Ο κ. Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι αναπληρωτής πρόεδρος Επιτροπής Στρατηγικών Προβλέψεων και Προοπτικής Διερεύνησης υπό τον Πρωθυπουργό, επικεφαλής Εδρας UNESCO για την Προοπτική Διερεύνηση, Δίκτυο ΠΡΑΞΗ/Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας.
