Γιάννης Κωστόπουλος : Το μεγάλο ταξίδι του Ωκύαλου

Ο Γιάννης Κωστόπουλος, ένας από τους πρωταγωνιστές της οικονομικής και επιχειρηματικής ζωής άφησε την τελευταία του πνοή  στα 83 του χρόνια.

Ο Ωκύαλος, το αγαπημένο ιστιοπλοϊκό σκάφος του Γιάννη Κωστόπουλου – του ναυπηγού από το King’s College του Πανεπιστημίου Durham της Αγγλίας που ακολούθησε την οικογενειακή τραπεζική παράδοση και αναδείχθηκε ως ένας εκ των βασικών πρωταγωνιστών της οικονομικής και επιχειρηματικής ζωής της χώρας – σήκωσε πανιά για το τελευταίο μεγάλο της ταξίδι, το ταξίδι της μη επιστροφής. Ο Γιάννης Κωστόπουλος έφυγε μαζί της να συναντήσει τις αιώνιες θάλασσες που τόσο αγάπησε στα ταξίδια του μαζί με την ομάδα που είχε δημιουργήσει.

Δύο πράγματα μου ήρθαν στο μυαλό όταν διάβασα στο κινητό την είδηση για το μεγάλο ταξίδι ως άλλος σεφερικός Στρατής Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους: “ Δεν έχει ασφοδίλια, μενεξέδες, μήτε υάκινθους· πώς να μιλήσεις με τους πεθαμένους.

Οι πεθαμένοι ξέρουν μονάχα τη γλώσσα των λουλουδιών· γι’ αυτό σωπαίνουν ταξιδεύουν και σωπαίνουν”.

Το πρώτο ήταν μια μικρή παλιά φωτογραφία. Είναι του 1965. Στην ιστορική διαδρομή της οικογενειακής τράπεζας μια αναφορά -«Η τρίτη γενιά της Οικογενείας Κωστοπούλου εισέρχεται στην Τράπεζα: o Γιάννης Σ. Κωστόπουλος στις Χορηγήσεις του Κεντρικού Καταστήματος και ο Φώτης Π. Κωστόπουλος στο Δικαστικό Τμήμα της Τραπέζης»- συνδέεται με την φωτογραφία.

Στη λεζάντα της, μαθαίνουμε ότι τα δύο ξαδέλφια, ο Γιάννης και ο Φώτης, μαζί με τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Σ.Μανουηλίδη βρίσκονται στα Γιάννενα στην εκδήλωση για τα εγκαίνια του τοπικού καταστήματος.

Αξίες και ευθύνη

Το δεύτερο πράγμα που ήρθε στο μυαλό μου -και δείχνει αξίες αλλά και ευθύνη- είναι από τον επετειακό απολογισμό του Ιδρύματος Κωστόπουλου ( Αθήνα 2010): «Δύσκολα µπορούσε να φανταστεί και ο πλέον αισιόδοξος παρατηρητής ότι η αρχική δωρεά 20.000 µετοχών της Τραπέζης Πίστεως το 1979 µετά και από άλλες δωρεές, αλλά κυρίως µε τη συµµετοχή του Ιδρύµατος σε όλες τις αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου, θα αντιπροσώπευε 6.620.000 σηµερινές µετοχές τηςAlpha Bank. Οµοίως ποιός µπορούσε να διανοηθεί µελετώντας τον Απολογισµό του 1980 ότι οι επτά δραστηριότητες που υποστηρίχθηκαν µε 2.000.000 δραχµές δηλαδή περίπου 110.000 σηµερινά ευρώ, θα πολλαπλασιάζοντο σε 273 δραστηριότητες που επιχορηγήθηκαν µε 3.550.000 Ευρώ το 2008; Επίσης, ότι το συνολικό ποσό που διατέθηκε σε πάνω από 3.500 διαφορετικές δραστηριότητες θα υπερέβαινε τα 46.000.000 Ευρώ;».

Στο αρχείο ενός προσωπικού blog βρήκα ένα κείμενο μου από το 2011 με τίτλο ο Καπετάνιος της …Πίστεως – δεν θέλησα να αλλάξω ούτε λέξη επί της ουσίας! Δεν έσβησα καν το κ. μπροστά από το επώνυμο. Άλλωστε, το κύριος ήταν πάντα συνώνυμο του καραβοκύρη και του καπετάνιου!

Το επαναφέρω εδώ: «Αύγουστος του 1999. Ο “καύσωνας” της Σοφοκλέους έχει μεταφερθεί με απροσδιόριστη ταχύτητα χιλιόμετρα μακριά και δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστο και το γραφικό Φισκάρδο, το μικρό λιμανάκι στα βόρεια της Κεφαλονιάς. Εκεί, έχει “δέσει” με την άνεση του έμπειρου ιστιοπλόου ο κ. Γιάννης Κωστόπουλος που προσπαθεί να “επιβιώσει” με όσες αντοχές διακριτικότητας διαθέτει από την κατάληψη της προκυμαίας που έχουν πραγματοποιήσει οι νεόπλουτοι “σκαφάτοι”….

Ο ίδιος έχοντας στο πλευρό του, την σύντροφο του Ειρήνη Μολφέση , δίχως συνοδεία φουσκωτών και … αυλικών παντός είδους περνά σχεδόν απαρατήρητος ανάμεσα στο πλήθος. Άλλωστε, εκείνο το αυγουστιάτικο βράδυ όλοι, μόνιμοι κάτοικοι και επισκέπτες, ασχολούνται με τις παρέες των “επωνύμων αστέρων των limit up” που συναγωνίζονται η μια την άλλη σε …θόρυβο και οι αρχηγοί τους συμπεριφέρονται σαν κακομαθημένα πλουσιόπαιδα που αγωνιούν για να ξοδεύσουν και το τελευταίο κέρμα από το χαρτζιλίκι των γονιών τους…

Στάση ζωής

Από αυτήν την εικόνα της άσκοπης επίδειξης πλούτου και δύναμης ο κ. Κωστόπουλος εκείνη την αυγουστιάτικη βραδιά στάθηκε μακριά συνεπής με μια φιλοσοφία και στάση ζωής. Το μόνο που επέτρεψε στον εαυτόν του ήταν ένα σχόλιο: “Άλλα ήθη…”.

Ε, ναι “άλλα ήθη” από τα δικά του. Από εκείνα που επιτρέπουν να τιμάς (και δημοσίως) φιλίες , φίλους και συνεργάτες, να αναγνωρίζεις (και δημοσίως) “ανθρώπων έργων” και απονέμεις (και δημοσίως) εύσημα …

Δεν είναι τυχαίο που ο κ. Κωστόπουλος από το πάνελ της πρόσφατης συνέντευξης τύπου για την “αναγγελία του γάμου” μεταξύ Alpha και Eurobank (σ.σ η συγχώνευση δεν έγινε τελικά) δεν παρέλειψε να τιμήσει την συνεισφορά του “Νέστορα” της τραπεζικής επενδυτικής, του κ. Γιώργου Γόντικα αλλά και να αναφερθεί στην πολύχρονη –κοντά μισό αιώνα- φιλία του με τον μέχρι τούδε, πρόεδρο της Eurobank κ. Τίμο Χριστοδούλου.

Όπως επίσης δεν είναι καθόλου τυχαίο πως ο κ. Κωστόπουλος σήκωσε το τηλέφωνο και ενημέρωσε την σύζυγο του αείμνηστου Θόδωρου Καρατζά και προσωπική του φίλη, την κα Όλγα Καρατζά για το αίσιον τέλος των διαπραγματεύσεων και το ευτυχές γεγονός της επικείμενης συγχώνευσης. Άλλωστε, αρκετά στελέχη του τραπεζικού κλάδου αλλά και δημοσιογράφοι θυμούνται πως ο κ. Κωστόπουλος ήταν από τους πρώτους που έσπευσαν στα εγκαίνια του νέου διοικητικού μεγάρου της Εθνικής Τράπεζας επί της Οδού Αιόλου, δίπλα στο παραδοσιακό συγκρότημα, ασχέτως του αν την προηγουμένη κιόλας ημέρα είχε ανακοινωθεί η ματαίωση του σχεδίου της μεγάλης συγχώνευσης Εθνικής-Alpha. Ήταν εκεί για να συμμερισθεί και να συμμετάσχει στην χαρά του φίλου του, που παρέμεινε φίλος του και στα εύκολα και τα δύσκολα!!!

Με άλλα λόγια, ο τρίτης γενιάς τραπεζίτης και σπουδαγμένος ναυπηγός ήταν, είναι και σε κάθε περίπτωση παραμένει αμετακίνητα σταθερός σε αρχές και σε αξίες – χαρακτηριστικός εκπρόσωπος μιας γενιάς επιχειρηματιών που ανδρώθηκε μέσα από τις περιπέτειες της μεταπολεμικής Ελλάδας και στάθηκε υπεράνω των κομματικών αντιπαραθέσεων επιλέγοντας να υπερασπισθεί με την στέρεα συνείδηση του θεσμικού της ρόλου την υιοθέτηση και την προώθηση ενός πλαισίου που συνδύαζε την οικονομική ανάπτυξη με την κοινωνική πρόοδο.

Μακριά από κόμματα

Ο ίδιος – όπως και άλλοι εκπρόσωποι της ίδιας γενιάς όπως ο κ. Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος και ο κ. Νίκος Στασινόπουλος- δεν ταυτίστηκε με κόμματα και δεν στρατεύθηκε στην υπηρεσία συγκυριακών πολιτικών επιδιώξεων και σχεδιασμών αλλά παρέμεινε πιστός στην αρχή της λαϊκής ετυμηγορίας και δημοκρατικής νομιμοποίησης ακόμα κι όταν φωνές από τον ευρύτερο φιλικό και κοινωνικό περίγυρο φιλοδοξούσαν να αναλάβει ο ίδιος και η τράπεζα που διεύθυνε την ηγεσία του αγώνα υπέρ των συμφερόντων της ιδιωτικής πρωτοβουλίας την εποχή του “βαθέος ΠΑΣΟΚ” τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’80.

Ο ίδιος σε κάθε περίπτωση παρέμεινε ψύχραιμος και πραγματιστής, ευγενής και προσηλωμένος σε σταθερές αρχές και αξίες που υπηρετούν την ενότητα και όχι την διαίρεση και τον κατακερματισμό. Ένας συνδυασμός κοσμοπολίτη με ελληνολάτρη που στέκεται πέρα από επιθετικούς χαρακτηρισμούς και στερεότυπα…

Ο 73χρονος σήμερα (σ.σ το κείμενο έχει γραφεί το 2011) Γιάννης Κωστόπουλος –γεννήθηκε στην Αθήνα το 1938- μεγάλωσε, δίχως άλλο, σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που “ζούσε” από την τραπεζική δραστηριότητα και “ανέπνεε” με την τέχνη της ζωγραφικής. Ένα οικογενειακό περιβάλλον ανάμεσα στο “εμπόριο του χρήματος” και την “ευαισθησία των χρωμάτων”. ‘Άλλωστε, η στενή σχέση αυτών των δύο οικογενειακών συστατικών αντανακλάται δίχως άλλο στην φυσιογνωμία και την δράση του κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου που ίδρυσαν στην επέτειο των 100 χρόνων ζωής της οικογενειακής τράπεζας οι γονείς του Γιάννη Κωστόπουλου, ο Σπύρος και η Ευρυδίκη.

Ο πατέρας του, ο Σπύρος Κωστόπουλος ήταν γιός του ιδρυτή της Τράπεζας Καλαμών- πρόγονος της σημερινής Alpha Bank- Ιωάννη Φ. Κωστόπουλου. Για την ακρίβεια του πράγματος, η τραπεζική δραστηριότητα της οικογένειας ξεκινά το 1879 στην Μεσσηνιακή πρωτεύουσα όταν ο καταγόμενος από το χωριό Σπερχογεία – 9 χιλιόμετρα απόσταση από την Καλαμάτα- Ιωάννης Φ. Κωστόπουλος ιδρύει την ομώνυμη εμπορική επιχείρηση, ενώ το 1918 το τραπεζικό τμήμα του οίκου «Ι. Φ. Κωστοπούλου» μετονομάζεται σε «Τράπεζα Καλαμών».

Το 1924 –την χρονιά που η μοναρχία δίδει την θέση της στο πολίτευμα της προεδρευομένης Δημοκρατίας και μόλις δύο χρόνια μετά την Μικρασιατική Καταστροφή- η έδρα της οικογενειακής τράπεζας μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Τότε, αποκτά το νέο της τίτλο –χωρίς γεωγραφική ή τοπική αναφορά. Με τον τίτλο «Τράπεζα Ελληνικής Εμπορικής Πίστεως», η τράπεζα κατάφερε να επιβιώσει από την ντόμινο της κατάρρευσης των μικρών ιδιωτικών τραπεζών της δεκαετίας του 30.

Τρία χρόνια μετά την Απελευθέρωση από τους Γερμανούς – το 1947- η επωνυμία άλλαζει και πάλι και καθιερώνεται ο τίτλος : «Τράπεζα Εμπορικής Πίστεως». Σε μια μονάδα, σε ένα πόστο αυτής της τράπεζας πρωτοδούλεψε ο κ. Γιάννης Κωστόπουλος το 1963. Είναι η εποχή που ο θείος του, Σταύρος Κωστόπουλος από την παλαιά φρουρά των πολιτευτών των βενιζελογενών Φιλελευθέρων φιγουράρει ανάμεσα στα προβεβλημένα στελέχη της Ενωσης Κέντρου.

Ο θείος του σημερινού προέδρου της Αlpha Bank και επικεφαλής της νεότευκτης Αlpha Eurobank πέραν όλων των άλλων ιδιοτήτων του είχε διατελέσει και διοικητής της Εθνικής Τράπεζας για ένα μικρό διάστημα, μεταξύ του 1951 και του 1953. Από την θέση του παραιτείται λόγω της διαφωνίας του με τον τρόπο που επιβλήθηκε από την κυβέρνηση Παπάγου –δια χειρός Μαρκεζίνη- η εξαγορά με συγχώνευση της Εθνικής Τράπεζας με την ιδιωτικών συμφερόντων Τράπεζα Αθηνών υπό τον Κωνσταντίνο Ηλιάσκο.

Το 1972 χρονιά μιας ακόμη μετονομασίας της τράπεζας ο 34χρονος τότε Γιάννης Κωστόπουλος εισέρχεται στα ενδότερα της διοίκησης και ένα χρόνο μετά –το 1973- αναλαμβάνει και επισήμως τα καθήκοντα του γενικού διευθυντή και του διευθύνοντος συμβούλου της «Τράπεζας Πίστεως». Με εκείνον στο τιμόνι της γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη και καθίσταται η πιο εμβληματική παρουσία του ιδιωτικού τομέα στο τραπεζικό χώρο –μετά και την κρατικοποίηση του συγκροτήματος της Εμπορικής Τράπεζας, τότε συμφερόντων του καθηγητή Στρατή Ανδρεάδη το 1975, ένα χρόνο μετά την μεταπολίτευση και την πανηγυρική εκλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή από τις πρώτες μετά από 7 χρόνια κάλπες.

Συμπτώσεις

Στο σημείο αυτό χρειάζεται μια παρένθεση προκειμένου να αναδειχθούν ορισμένες συμπτώσεις που δίνουν άλλο νόημα στα γεγονότα της οικονομικής και πολιτικής ζωής. Ο Σταύρος Κωστόπουλος, θείος του Γιάννη Κωστόπουλου, τα βροντάει και φεύγει από την Εθνική λόγω της σκανδαλώδους εύνοιας στο πρόσωπο του επικεφαλής της Τράπεζας Αθηνών Κωνσταντίνου Ηλιάσκου αλλά και στους όρους της συγχώνευσης Εθνικής – Αθηνών. Η Τράπεζα Αθηνών που ανασυστάθηκε την δεκαετία του ΄90 και δάνεισε το όνομα της σε μια άλλη μικρή τράπεζα – την Τράπεζα Επαγγελματικής Πίστεως- είναι το όχημα που χρησιμοποίησε η Eurobank για να εισέλθει στο Χρηματιστήριο, την τότε Σοφοκλέους. Η παραίτηση του θείου αλλά και η ανισότιμη εκείνη συγχώνευση των αρχών της δεκαετίας του ΄50 είχαν σε μεγάλο βαθμό καθορίσει και την προσέγγιση του ίδιου του επικεφαλής της Alpha Bank απέναντι στις προξενιά και τα λογοδοσίματα των τραπεζικών εξαγορών και συγχωνεύσεων του δεύτερου μισού της δεκαετίας του ΄90 όταν αναπτύχθηκε και τεκμηριώθηκε η θέση για τις “δυόμιση τράπεζες”…

Επιπλέον, η ανάπτυξη της τότε Τράπεζα Πίστεως βοηθήθηκε και από το “πέρασμα” του συγκροτήματος της Εμπορικής Τράπεζας από τον ιδιώτη Στρατή Ανδρεάδη στις αγκάλες του κράτους αλλά και από την εξαγορά ενός σημαντικού κομματιού αυτού του συγκροτήματος – της Ιονικής Τράπεζας. Η εξαγορά της –που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό και την κατανομή των μεριδίων του τραπεζικού χάρτη τα αμέσως επόμενα χρόνια- έγινε το 1999, ενώ προηγουμένως είχε εξαγοραστεί η εναπομείνασα τράπεζα των Ανδρεάδηδων στο Λονδίνο, η Bank of Near East.

Εδώ κλείνει αυτή η απαραίτητη παρένθεση. Ας επιστρέψουμε στην σχέση του προσοδοφόρου “εμπορίου του χρήματος” με την “ευαισθησία των χρωμάτων”. Ο πατέρας φιλότεχνος και η μητέρα, η Ευρυδίκη ζωγράφος. Όπως και η αδελφή – η Άννη- παντρεμένη αρχικά με τον Νίκο Φιλάρετο, συνδέεται πολύ αργότερα με τον πρωτοποριακό Γιάννη Γαϊτη όταν εκείνος επιστρέφει από το Παρίσι στην Αθήνα. Ζωγράφος και η κόρη του, η Δάφνη… Με άλλα λόγια, “σοι το βασίλειο…”.

Και αν η κόρη –λίγο κάτω από τα 30 της γλυκειάς ωριμότητας (σ.σ το κείμενο είναι του 2011)- ακολουθεί το νήμα της γιαγιάς και της θείας στην ζωγραφική, ο κ. Γιάννης Κωστόπουλος μάλλον δεν μπορεί να έχει παράπονο και ο ίδιος… Η Δάφνη Κωστοπούλου φαίνεται να έχει επιλέξει να συνεχίσει και μια άλλη οικογενειακή παράδοση, την παράδοση του Ωκύαλου. Τα σκάφη αλλάζουν αλλά το όνομα παραμένει το ίδιο για να συμβολίζει την ίδια σταθερή αγάπη του τραπεζίτη αλλά και των απογόνων του για την θάλασσα και την ιστιοπλοΐα.

Η οικογένεια

Ο κ. Γιάννης Κωστόπουλος έχει δύο παιδιά: Εκτός από την Δάφνη υπάρχει και ο Φίλιππος. Η μητέρα της Δάφνης είναι κόρη του αείμνηστου Ελευθερίου Μουζάκη, ιδρυτή και βασικού μετόχου του ομώνυμου ομίλου που ταυτίσθηκε με το σήμα «Κλωσταί Πεταλούδας», ενώ η μητέρα του μικρού Φίλιππου – η Ειρήνη Μολφέση, η τωρινή σύντροφος του Γιάννη Κωστόπουλου- είναι κόρη του ζωγράφου και γλύπτη Ιάσονα Μολφέση και της Καλλιόπης Σμπαρούνη, αδελφή της Καλλισθένης, που δεν ήταν άλλη από την Καλή, την αγαπημένη σύντροφο του Λεωνίδα Κύρκου.

Δύο παιδιά από σχέσεις εκτός γάμου. Ένα γεγονός που θα μπορούσε να σχολιασθεί από ανθρώπους της γενιάς του ως η απόλυτη αντισυμβατική συμπεριφορά. Ένας καλός φίλος του Γιάννη Κωστόπουλου, σχεδόν συνομήλικος του αναλαμβάνει να απαντήσει χωρίς την άδεια του αλλά για λογαριασμό του: “Έτυχε…”, απαντά κοφτά αποστρέφοντας με μια χαρακτηριστική κίνηση το πρόσωπο του ως αντίδραση απέναντι σε κάθε ενδεχόμενη υπόνοια ιδεολογικής ή άλλης παρερμηνείας… Μάλιστα, ο ίδιος σπεύδει χωρίς χρονοτριβή να προσθέσει: “Άλλωστε, ποιος σου είπε πως ο Γιάννης Κωστόπουλος δεν έχει περάσει το κατώφλι της εκκλησίας με παπά και με κουμπάρο;”. Για του λόγου το αληθές, η Ντόλλυ-θυγατέρα του ναυάρχου Σαρρή- ήταν και παραμένει η μοναδική έως τώρα σύζυγος