Κομβικές μετατοπίσεις στη σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου με έμφαση στην ενέργεια διεξάγονται το τελευταίο διάστημα και οι εξελίξεις των προσεχών μηνών θα είναι κρισιμότατες. Το αποκλειστικό δημοσίευμα του «Βήματος» την περασμένη Κυριακή 28 Φεβρουαρίου περί των σκέψεων για αλλαγή της όδευσης του αγωγού φυσικού αερίου East Med, ώστε αυτός να ακολουθήσει την πορεία Ισραήλ (κοίτασμα «Λεβιάθαν») – Αίγυπτο (στην ξηρά ως τη μεθόριο με τη Λιβύη) – Ελλάδα (Κρήτη), παρακάμπτοντας την Κύπρο και μεταφέροντας από εκεί με LNG το αέριο προς την ηπειρωτική Ελλάδα, προκάλεσε σοβαρές αναταράξεις.

Αυτές δεν περιορίστηκαν μόνο στην περιοχή μας, με έμφαση στη Λευκωσία, αλλά έφτασαν, όπως πληροφορείται «Το Βήμα», ως τις Βρυξέλλες. Οι σκέψεις αυτές, οι οποίες εκπορεύτηκαν αρχικώς από το Κάιρο και επικοινωνήθηκαν σε όλες τις πλευρές (Αθήνα, Λευκωσία, Τελ Αβίβ), βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο. Η κινητικότητα όμως είναι αδιαμφισβήτητη.

Οι αντιδράσεις και η πραγματικότητα

Οι σκέψεις για την αλλαγή της όδευσης του East Med προκάλεσαν τόσο ανησυχία όσο και προβληματισμό στη Λευκωσία. Ο δε Βίκτωρας Παπαδόπουλος, διευθυντής του Γραφείου Τύπου του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, θέλησε να διαψεύσει τις πληροφορίες λέγοντας ότι «δεν ισχύει κάτι τέτοιο», ενώ κυπριακά μέσα ενημέρωσης σημείωναν ότι ο Νίκος Αναστασιάδης δεν είχε καν ενημερωθεί για όσα είχαν ήδη συζητήσει οι Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, Κυριάκος Μητσοτάκης και Μπενιαμίν Νετανιάχου. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική και «ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες».

Από την πρώτη στιγμή που ο αιγύπτιος πρόεδρος παρουσίασε, κατά τη διήμερη επίσκεψή του στην Αθήνα τον περασμένο Νοέμβριο, στην οποία συνοδευόταν και από τον πανίσχυρο υπουργό Πετρελαίου και Ορυκτών Πόρων Ταρέκ ελ Μόλα, την ιδέα του για αλλαγή της όδευσης του East Med, ώστε, μεταξύ άλλων, να περιορίζεται ή και να αποτρέπεται η δυνατότητα της Τουρκίας να δημιουργήσει προσκόμματα στην κατασκευή του αγωγού, το πρώτο μέλημα της ελληνικής πλευράς ήταν να ενημερωθεί η κυπριακή ηγεσία.

Σε αυτό το πλαίσιο, η επίσκεψη του έλληνα υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια (που ήταν ενήμερος για την αιγυπτιακή πρόταση) στη Λευκωσία στις 4 Δεκεμβρίου δεν περιελάμβανε απλώς τον συντονισμό με την κυπριακή κυβέρνηση εν όψει της επικείμενης τότε Συνόδου Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, όπου και θα συζητούνταν η στάση που θα έπρεπε να τηρήσει η ΕΕ έναντι της Τουρκίας και το ενδεχόμενο κυρώσεων. Περιελάμβανε και την ενημέρωση για το σενάριο αλλαγής της όδευσης του East Med.

Η ενημέρωση σε Κύπρο – Ισραήλ

Στην αποστολή του κ. Δένδια βρίσκονταν και δύο πρόσωπα που διατηρούν άριστες σχέσεις με την κυπριακή πλευρά: ο γενικός γραμματέας του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, πρέσβης Θεμιστοκλής Δεμίρης, αλλά και η επικεφαλής του Διπλωματικού Γραφείου του κ. Μητσοτάκη, η πρέσβης Ελένη Σουρανή. Η ελληνική αποστολή φρόντισε να ενημερώσει μέσω των αρμόδιων διαύλων το διπλωματικό επιτελείο του κύπριου Προέδρου για την ιδέα του Καΐρου, ζητώντας τις απόψεις του.

Και όντως ο κ. Μητσοτάκης μετέφερε την ίδια ιδέα στον κ. Νετανιάχου όταν τον επισκέφθηκε πρόσφατα στο Ισραήλ όπου αμέσως μετά μετέβη και ο κ. Αναστασιάδης. Είναι δε σαφές ότι μετά την κρίση του περασμένου καλοκαιριού στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν αναφυεί – και σε τριμερές επίπεδο – σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλεια του East Med υπό τη σημερινή του χάραξη (λόγω της ακραία επιθετικής πολιτικής που ακολουθεί η Αγκυρα) που δεν μπορούν απλώς να αγνοηθούν – και για λόγους οικονομικής βιωσιμότητας του έργου. Μοιάζει λοιπόν δύσκολο να γίνει πιστευτή η κυπριακή διάψευση ότι η Λευκωσία δεν γνώριζε.

Η αμφιθυμία της Λευκωσίας

Υπάρχει στο σημείο αυτό άλλη μία διάσταση. Στο πρόσφατο παρελθόν, επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ, έχουν υπάρξει φορές που η Λευκωσία είχε, με κινήσεις της, δείξει μια αμφιθυμία για τον East Med – προκαλώντας την αντίδραση ακόμη και της Αθήνας. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί το γεγονός ότι είχε σπεύσει τον Σεπτέμβριο του 2018 να υπογράψει διακρατική συμφωνία με το Κάιρο για την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού από το κοίτασμα «Αφροδίτη» του Οικοπέδου 12 με τον τερματικό σταθμό υγροποίησης φυσικού αερίου Ιντκου στην Αίγυπτο – όταν μάλιστα εκκρεμεί και διαφορά με το Ισραήλ για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος; Γνώστες του παρασκηνίου σημειώνουν εμφατικά ότι αν υπήρχε σαφής δέσμευση του κοιτάσματος «Αφροδίτη» στον East Med, αυτός «θα γέμιζε» με ασφάλεια – συμπεριλαμβανομένου του αερίου από το «Λεβιάθαν».

Η προκήρυξη ερευνών από την Αίγυπτο και ο 28ος μεσημβρινός

Η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο καθίσταται ακόμη πιο περίπλοκη κυρίως λόγω της δραστηριότητας της Αιγύπτου. Πέραν των σκέψεων για αλλαγή της όδευσης του East Med, το Κάιρο προέβη πρόσφατα σε μια κίνηση η οποία προκάλεσε τη δυσαρέσκεια της Αθήνας. Αυτή δεν ήταν άλλη από την προκήρυξη από την Εταιρεία Φυσικού Αερίου της Αιγύπτου (EGAS) τριών θαλασσίων περιοχών προς έρευνα σε μια περιοχή που εφάπτεται τόσο με την οριοθετική γραμμή των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) Ελλάδας – Αιγύπτου (με βάση τη συμφωνία που υπεγράφη στις 6 Αυγούστου 2020 στο Κάιρο) όσο και στην επονομαζόμενη «γραμμή Ερτζιγες» που έχει κατατεθεί στα Ηνωμένα Εθνη με ρηματική διακοίνωση ως το απώτερο όριο της τουρκικής υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η επίμαχη περιοχή (EGY-MED-W18) εκκινεί από το τελευταίο σημείο της ελληνοαιγυπτιακής οριοθετικής γραμμής και εκτείνεται ανατολικά πέραν του 28ου μεσημβρινού (σημείο-κλειδί για τις τουρκικές διεκδικήσεις), ακολουθώντας τη «γραμμή Ερτζιγες», που με τη σειρά της αγνοεί πλήρως τα όποια δικαιώματα του συμπλέγματος του Καστελλορίζου σε θαλάσσιες ζώνες και ουσιαστικά μοιράζει όλη την περιοχή μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου.

Η ελληνική αντίδραση

Εξαρχής η Αθήνα κινήθηκε σε όλα τα επίπεδα ζητώντας από την Αίγυπτο να αναθεωρήσει. Αρχικά, ο γενικός γραμματέας του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών ενημέρωσε τον αιγύπτιο πρεσβευτή στην Αθήνα, ακολούθως ο κ. Δένδιας επικοινώνησε με τον ομόλογό του Σαμέχ Σούκρι και, τέλος, ο κ. Μητσοτάκης συνομίλησε τηλεφωνικά με τον κ. Αλ Σίσι το βράδυ της περασμένης Τετάρτης. Σε αυτή τη συζήτηση αποφασίστηκε να μεταβεί σήμερα, Δευτέρα 8 Μαρτίου, στο Κάιρο ο κ. Δένδιας ώστε να βρεθεί λύση. Δεν αποκλείεται μάλιστα να σταλεί σχετική ελληνική ρηματική διακοίνωση επί του θέματος πριν ή έπειτα από το ταξίδι Δένδια, ο οποίος θα μεταβεί ακολούθως και στη Λευκωσία.

Η ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ του περασμένου Αυγούστου περιλαμβάνει στο Αρθρο 1(ε) μια ρήτρα ότι εφόσον η μία από τις δύο χώρες διεξάγει διαπραγματεύσεις για οριοθέτηση ΑΟΖ με άλλο μέρος που μοιράζεται θαλάσσιες ζώνες μαζί τους, τότε θα πρέπει να ενημερώσει την άλλη και να διαβουλευτεί μαζί της. Στο παρελθόν (2012) είχε συμβεί ξανά ανάλογο περιστατικό με «αμφισβητούμενο» οικόπεδο ερευνών, αλλά το ζήτημα επιλύθηκε με διαβούλευση.

Η προσέγγιση της Αγκυρας στο Κάιρο

Η Τουρκία έχει σπεύσει κατά την πάγια πρακτική της «να πουλήσει» προς την Αίγυπτο την προθυμία της να προχωρήσει μαζί της σε συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών. Μοιάζει όμως δύσκολο το Κάιρο «να τινάξει στον αέρα» όλο το πλέγμα περιφερειακών συνεργασιών που έχει δημιουργηθεί, όταν μάλιστα το ίδιο έχει κομβικό ρόλο στην ενεργειακή σκακιέρα.