Κάθε δράση έχει και αντίδραση, κατά τον νόμο του Νεύτωνα, ο οποίος επιβεβαιώνεται περίτρανα και στην περίπτωση του mega project της απολιγνιτοποίησης. Το σβήσιμο των φουγάρων των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ θα επηρεάσει αρνητικά τόσο τις οικονομίες της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης, όσο και την απασχόληση στις δύο περιοχές. Γι’ αυτό, άλλωστε, δρομολογούνται επενδύσεις και προγράμματα στήριξης ύψους περίπου 5 δισ. ευρώ, μαζί με τη μόχλευση, σε βάθος δεκαετίας, προκειμένου η μετάβαση σε μια οικονομία κλιματικά ουδέτερη να είναι ομαλή και δίκαιη για τις τοπικές κοινωνίες.
Πόσο αποτιμούνται όμως οι επιπτώσεις στις δύpoο περιοχές; Συνολικά, η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) σε Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη εκτιμάται ότι θα συρρικνωθεί κατά 1,3 δισ. ευρώ κατά τη δεκαετία 2020-2029. Ειδικότερα, στις Περιφερειακές Ενότητες Κοζάνης και Φλώρινας θα υπάρξει συνολική μείωση 677 εκατ. ευρώ και 330 εκατ. ευρώ αντίστοιχα έως το 2029 (το 2028 σχεδιάζεται να ολοκληρωθεί η απεξάρτησή τους από το «κάρβουνο»). Οσο για τη Μεγαλόπολη, η μείωση της ΑΠΑ έως το 2024 (το 2023 θα έχει μπει λουκέτο στις λιγνιτικές μονάδες της Αρκαδίας) εκτιμάται στα 305 εκατ. ευρώ.
Το «κλειδί»
Οι συγκεκριμένες εκτιμήσεις περιλαμβάνονται στα προσχέδια των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ), τα οποία εστάλησαν, προ ημερών, για διαβούλευση στους φορείς των δύο περιοχών και το επόμενο διάστημα θα πάρουν τον δρόμο για τις Βρυξέλλες. Η έγκριση της Κομισιόν αποτελεί το «κλειδί» που θα ανοίξει το… σεντούκι με τα ευρωπαϊκά κονδύλια από τους τρεις πυλώνες του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, δηλαδή από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το Ειδικό Καθεστώς InvestEU για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων και τη Δανειακή Διευκόλυνση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για την υλοποίηση δημοσίων επενδύσεων.
Οσο πιο γρήγορα ολοκληρωθεί η διαδικασία, τόσο συντομότερα θα υλοποιηθούν οι σχεδιαζόμενες επενδύσεις και δράσεις που προβλέπει το εθνικό Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ) για την αναδιάρθρωση του παραγωγικού προτύπου των περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας και του Δήμου Μεγαλόπολης. Τα εδαφικά σχέδια υποδεικνύουν τις επιλέξιμες περιοχές για τις οποίες θα γίνει χρήση των πόρων και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τις εκτιμήσεις των οικονομικών, κοινωνικών και εδαφικών επιπτώσεων της μετάβασης προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία και τις ανάγκες και στόχους που συνδέονται με την ανάπτυξή τους έως το 2030. Γι’ αυτό τα μέλη της εξαμελούς γραμματείας του ΣΔΑΜ, με συντονιστή τον κ. Κωστή Μουσουρούλη, προχώρησαν με ταχύτητες… fast track τις μελέτες για τα εδαφικά σχέδια, καθώς στην προκειμένη περίπτωση ο χρόνος είναι χρήμα.
Οι επιπτώσεις
Οπως προέκυψε, οι πολλαπλασιαστικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της απολιγνιτοποίησης θα αποτυπωθούν στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις συγκεκριμένες περιοχές. Οπως αναφέρεται στα Εδαφικά Σχέδια, αναμένεται να επηρεαστούν 425 επιχειρήσεις στην Κοζάνη και 189 στη Φλώρινα, για τις οποίες πρέπει να ληφθούν εγκαίρως κατάλληλα μέτρα στήριξης, διαφορετικά θα δουν τον κύκλο εργασιών τους να περιορίζεται κατά 237 εκατ. ευρώ και 82 εκατ. ευρώ αντίστοιχα. Παρόμοια είναι τα νούμερα και για τη Μεγαλόπολη, όπου ο κύκλος εργασιών 315 επιχειρήσεων μπορεί να μειωθεί κατά 107 εκατ. ευρώ.
Ο περιορισμός των δραστηριοτήτων στον ενεργειακό τομέα θα έχει επιπτώσεις και στην απασχόληση. Σε Κοζάνη και Φλώρινα 7.500 και 2.900 εργαζόμενοι αντίστοιχα θα χάσουν τις δουλειές τους έως το 2029. Στη Μεγαλόπολη υπολογίζεται ότι θα χαθούν 3.000 θέσεις εργασίας έως το 2024, με την πλειονότητα να αφορά το εργατικό δυναμικό που απασχολεί η ΔΕΗ στις λιγνιτικές μονάδες.
Η απασχόληση
Αποτυπώνοντας τις επιπτώσεις από την απολιγνιτοποίηση σε ποσοστά, η απόσυρση των μονάδων παραγωγής ρεύματος με καύσιμο τον λιγνίτη θα επιφέρει μείωση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας σε Κοζάνη και Φλώρινα κατά 32% και 42% αντίστοιχα και της απασχόλησης κατά 17% και 18% αντίστοιχα. Από τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε Κοζάνη και Φλώρινα θα επηρεαστεί περίπου το 3% και ο κύκλος εργασιών τους θα πέσει κατά 15% στην πρώτη και 20% στη δεύτερη περιοχή. Στη Μεγαλόπολη, σε όρους ποσοστιαίας επιρροής, η απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων θα επιφέρει μείωση της ΑΠΑ κατά 24% και της απασχόλησης κατά 10%, ενώ θα επηρεαστεί το 3% των επιχειρήσεων και το 11% του κύκλου εργασιών τους.
Η κατάσταση δείχνει ακόμη πιο δραματική εάν ληφθούν υπ’ όψιν τα υψηλά ποσοστά ανεργίας. Στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας το 2020 έφτασε το 26%, ενώ στην Περιφέρεια Πελοποννήσου η ανεργία φτάνει το 13,17%.
Οι δύο περιοχές
Στα «δυνατά χαρτιά» για ανάπτυξη της Δυτικής Μακεδονίας περιλαμβάνονται ο ορυκτός της πλούτος και η εγγύτητα στις αγορές των βαλκανικών χωρών, όπως και της Μεγαλόπολης στα κοντινά λιμάνια. Επιπλέον, και οι δύο περιοχές διαθέτουν υποδομές μεταφορών, ηλιακό δυναμικό, παραγωγή τοπικών προϊόντων, πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, στα εδαφικά σχέδια απαριθμείται και μια σειρά από αδυναμίες, όπως το χαμηλό εκπαιδευτικό υπόβαθρο του εργατικού δυναμικού, οι περιορισμένες ψηφιακές υποδομές, η περιορισμένη κινητοποίηση τοπικών αρχών, η αναποτελεσματική συνεργασία εμπλεκόμενων μερών, η ανεπάρκεια της χρηματοδότησης κ.ά.
Οσον αφορά τα εδάφη, η αναγέννηση και απορρύπανση των εκτάσεων θα βελτιώσει το περιβάλλον και παράλληλα θα δημιουργήσει τις υποδομές για την προσέλκυση νέων οικονομικών δραστηριοτήτων. Στον ενεργειακό τομέα, ο σχεδιασμός περιλαμβάνει προώθηση της χρήσης εναλλακτικών μορφών ενέργειας και αποθήκευσης.
Χρηματοδότηση
Τα χρηματοδοτικά εργαλεία που αναμένεται να στηρίξουν την αναπτυξιακή μετάβαση των δύο περιοχών είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης και οι πυλώνες αυτού (Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, InvestEU Scheme, ΕΤΕπ – Δανειακή Διευκόλυνση Δημόσιου Τομέα), το Ταμείο Ανάκαμψης, οι Πόροι Εταιρικού Συμφώνου για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) περιόδου 2014-2020 και 2021-2027, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, τα Ανταγωνιστικά Προγράμματα της ΕΕ, εθνικοί πόροι (Πράσινο Ταμείο, Τέλος Ανάπτυξης Βιομηχανικών Περιοχών, Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων), ιδιωτικά και δανειακά κεφάλαια που συνδέονται με τις επενδύσεις που αναμένεται να υλοποιηθούν.
