Τα στάδια των αρχαίων Ελλήνων και οι πυραμίδες των Μάγιας, οι πνιγμένοι στη βλάστηση της ζούγκλας ναοί των Χμερ και τα κατασκευασμένα από ασβεστόλιθο κτίρια των Περσών, το Τικάλ και η Εφεσος, το Μπαγκάν και η Γέρασα, η Αφροδισιάδα, το Ερκολάνο, το Δίον και η Αρχαία Μεσσήνη… Σπαρμένες σε όλον τον κόσμο, κάποιες φορές σε σημεία δυσπρόσιτα, οι πόλεις που αιώνες πριν απέκτησαν δύναμη και έλαμψαν με τη μεγαλοπρέπειά τους, εξακολουθούν να μας θαμπώνουν και να μας συγκινούν. Τώρα πια, με το μεγαλείο και με τη διαχρονική γοητεία των ερειπίων τους και των ευρημάτων (αγγείων, αγαλμάτων, επιτύμβιων στηλών, εργαλείων, κοσμημάτων, κεραμικών, ψηφιδωτών κ.λπ.) που έχουν βρει περίοπτη θέση στις προθήκες των μεγάλων μουσείων. Σε αυτές τις αρχαίες πρωτεύουσες, στα εμπορικά, πολιτιστικά και θρησκευτικά κέντρα των μεγάλων πολιτισμών, τα οποία στην εποχή μας, ακατοίκητα πλέον και ερειπωμένα, αποτελούν κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς, ταξιδεύουμε σήμερα. Αναζητώντας στους σιωπηλούς δρόμους, στις αγορές και στα ιερά τους την πολύτιμη γνώση του ιστορικού παρελθόντος.
Aνγκορ, Καμπότζη
Η πρώτη εμφάνιση της Αντζελίνα Τζολί στον ρόλο της Λάρα Κροφτ, στην παραγωγή του 2001 «Lara Croft: Tomb Raider», έφερε μεγάλη δημοτικότητα στην όμορφη ηθοποιό και τεράστια επισκεψιμότητα στην Καμπότζη. Τα γυρίσματα που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ άλλων στον ινδουιστικό ναό Ta Prohm έκαναν γνωστό στο διεθνές κοινό έναν από τους πιο εντυπωσιακούς αρχαιολογικούς χώρους της υφηλίου, την πόλη Ανγκορ, και οι τουρίστες έσπευσαν για να τη γνωρίσουν και από κοντά. Χτισμένη μέσα στη ζούγκλα η ιστορική πόλη, το όνομα της οποίας στη γλώσσα των Χμερ, που ήταν και οι ιδρυτές της, σημαίνει πρωτεύουσα, είναι κυρίως γνωστή για το Ανγκορ Βατ. Πρόκειται για έναν τεράστιο ταφικό ναό, για την ακρίβεια για μία πόλη μέσα στην πόλη, με δεκάδες χώρους θρησκευτικής λατρείας, ο οποίος σήμερα θεωρείται το μεγαλύτερο σύμπλεγμα ναών στον κόσμο. Ξεκίνησε να χτίζεται από τον βασιλιά Σουριαβαρμάν Β΄ τον 12ο αιώνα. Αρχικά εκεί λατρεύτηκε η ινδουιστική θρησκεία και στη συνέχεια ο βουδισμός. Η αρχιτεκτονική είναι εντυπωσιακή, όμως ο κύριος παράγοντας χάρη στον οποίο η εικόνα αποκτά εξωπραγματική ομορφιά είναι η οργιαστική φύση που κυκλώνει τα αρχαία ερείπια. (Παρόμοιας, παραμυθένιας αισθητικής, είναι και η ταϊλανδική Αγιουτάγια, η παλιά έδρα των βασιλέων του Σιάμ, με τα απομεινάρια της να βρίσκονται διάσπαρτα σε διάφορα σημεία της σύγχρονης κωμόπολης.)
Τικάλ, Γουατεμάλα
Μία ακόμα κρυμμένη μέσα στο πυκνό δάσος πόλη, η οποία αποτελεί λαμπρό δείγμα του πολιτισμού των Μάγιας και Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Χρονολογείται από τον 4ο αιώνα π.Χ., γνώρισε όμως τη μεγαλύτερη ανάπτυξή της μεταξύ 200-900 μ.Χ. Το Εθνικό Πάρκο Τικάλ δημιουργήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες για την τουριστική εκμετάλλευση αλλά και για την προστασία της πόλης και του μοναδικού φυσικού τοπίου που την περιβάλλει. Απλώνεται σε περισσότερα από 550 τετραγωνικά χιλιόμετρα ζούγκλας, με την αρχαία Τικάλ με τους ναούς-πυραμίδες και τα εκατοντάδες ερειπωμένα κτίριά της, γοητευτική, μελαγχολική και μυστηριώδης, να δεσπόζει στο κέντρο του. Οσοι την επισκεφθούν (στην πολυαναμενόμενη μετά COVID-19 εποχή) καλό είναι να φορούν μακριά παντελόνια, παπούτσια με κάλτσες και μπλουζάκια-πουκάμισα με μακριά μανίκια, γιατί τα κουνούπια της περιοχής δεν αστειεύονται.
Μάτσου Πίτσου, Περού
«Σηκώστε τον αρχαίο πόνο σας, θαμμένο μες στη γη,/ σε τούτης της ζωής της νέας την κούπα/ και δείξτε μου το αίμα σας, τ’ αυλάκι του αλετριού σας/ και πέστε μου: εδώ είναι που τόσο βασανίστηκα/ γιατί το τζοβαΐρι δε γυάλιζε όσο ήθελα,/ και πέστε μου, πως τούτη η γη που σήμερα πατώ/ πότε σιτάρι έδινε και πότε μόνο πέτρα». Αυτά γράφει μεταξύ άλλων ο Πάμπλο Νερούδα στη δεύτερη από τις 15 ωδές του περίφημου «Γενικού Ασματος». Τίτλος της «Υψώματα του Μάτσου Πίτσου». Πρόκειται για ένα συγκινητικό σχόλιο για τον δίχως τέλος πόνο των ανθρώπων, για τις αγωνίες και για τους αγώνες τους μέσα σε κοινωνίες καταπίεσης και βίας. Το δυσπρόσιτο, τραχύ μέρος όπου χτίστηκε το Μάτσου Πίτσου έγινε το ιδανικό σκηνικό για να ξεδιπλώσει τη σκέψη του ο ποιητής. Χτισμένο στις περουβιανές Ανδεις, σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 2.400 μέτρων, το μεγαλειώδες «Παλαιό Bουνό» (αυτό σημαίνει Μάτσου Πίτσου στη γλώσσα των ιθαγενών Κέτσουα) λέγεται πως χτίστηκε γύρω στο 1460 και χρησίμευε ως αστρονομικό παρατηρητήριο, λατρευτικό κέντρο και θερινό ανάκτορο. Φαίνεται πως εγκαταλείφθηκε όταν ξέσπασε εκεί μια μεταδοτική ασθένεια, την εποχή που ο τελευταίος αυτοκράτορας των Ινκας Τούπακ Αμάρου ξεκινούσε τον αγώνα ανεξαρτησίας από τους ισπανούς κατακτητές. Από τότε η πόλη ήταν άγνωστη, έως την επανανακάλυψή της, στις 24 Ιουλίου 1911 από τον αμερικανό αρχαιολόγο Χίραμ Μπίνγκαμ. Η πρόσβαση είναι ακόμα και σήμερα, που η ιστορική πόλη αποτελεί το μεγαλύτερο τουριστικό αξιοθέατο του Περού, δύσκολη, ενώ το υψόμετρο μπορεί να κάνει σχεδόν επώδυνη την περιήγηση στους ανηφορικούς δρόμους. Οπως όμως λένε όσοι το έχουν επισκεφθεί, η εμπειρία, παρά τις όποιες αντιξοότητες, είναι μοναδική.
Τεοτιουακάν, Μεξικό
Βρίσκεται πενήντα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πόλης του Μεξικού. Δεν θα μπορούσε να μην περιλαμβάνεται στον Κατάλογο Πολιτιστικών Μνημείων της UNESCO, δεδομένου ότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη προκολομβιανή πόλη του Μεξικού, η οποία μάλιστα υπήρχε ήδη από το 100 π.Χ. Η Πυραμίδα του Ηλίου και η Πυραμίδα της Σελήνης θεωρούνται τα δύο σημαντικότερα μνημεία της. Τα συνδέει η περίφημη Λεωφόρος των Νεκρών, μια μεγάλη οδός μήκους περίπου δύο χιλιομέτρων. Στην κορυφή της τεράστιας Πυραμίδας του Ηλίου υπάρχει το βάθρο-βωμός όπου γίνονταν ανθρωποθυσίες. Στον επίσης διάσημο Ναό του Κετζαλκοάτλ (αφιερωμένο στον θεό που είχε τη μορφή φτερωτού ερπετού), το 2013 αρχαιολόγοι ανακάλυψαν με τη βοήθεια της ρομποτικής τεχνολογίας υπόγειους μυστικούς θαλάμους. Λίγα χρόνια μετά ανακάλυψαν και μια μυστική σήραγγα, αυτή τη φορά κάτω από την Πυραμίδα της Σελήνης. Οι ανασκαφές συνεχίζονται, με τα μυστήρια της πόλης να αποκαλύπτονται το ένα μετά το άλλο. Στην Τεοτιουακάν άνθησε (και) ο πολιτισμός των Αζτέκων.
Μπαγκάν, Μιανμάρ (Βιρμανία)
Την περίοδο της ακμής της είχε περισσότερους από 10.000 βουδιστικούς ναούς και μοναστήρια. Από αυτούς σώζονται περίπου 2.200, αριθμός που παραμένει εντυπωσιακός. Η Μπαγκάν της Μιανμάρ από τον 9ο μέχρι τον 13ο αιώνα ήταν η πρωτεύουσα του Βασιλείου του Παγκάν. Ο ναός της Ανάντα, με τον επιχρυσωμένο πύργο στην κορυφή του, δεσπόζει ανάμεσα στα αξιοθέατά της. Κατασκευάστηκε το 1105, σύμφωνα μάλιστα με έναν θρύλο ο τότε βασιλιάς σκότωσε τους μάστορες-μοναχούς που εργάστηκαν για την ανέγερσή του ώστε να μην κατασκευαστεί πουθενά στον κόσμο άλλο κτίριο με τέτοια ομορφιά. Το 1975 υπέστη καταστροφές κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου σεισμού, αποκαταστάθηκε όμως πλήρως. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η θέα από την παγόδα Shwesandaw, ενώ καθένας από τους ναούς Dhammayangyi, Sulamani, Thatbyinnyu και Gubyaukgyi ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική και την ιδιαίτερη διακόσμησή του.
Πομπηία – Ερκολάνο, Ιταλία
Πρόσφατα, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ένα ταχυφαγείο, υπέροχα διακοσμημένο με πολύχρωμες παραστάσεις. Αυτό είναι ένα μόνο από τα μοναδικής αξίας ευρήματα που έρχονται κατά διαστήματα στο φως με τις διαδοχικές ανασκαφές που πραγματοποιούνται στην Πομπηία. Ο αρχαιολογικός χώρος της πόλης, που το 79 μ.Χ. θάφτηκε κάτω από τη λάβα και την ηφαιστειακή τέφρα του Βεζούβιου, είναι εκτεταμένος και επιφυλάσσει ως φαίνεται ακόμα πολλές εκπλήξεις στους ερευνητές. Και η περιήγηση στους καλοσυντηρημένους δρόμους και στα σπίτια με τις θαυμάσιες τοιχογραφίες είναι εμπειρία μοναδική για τον επισκέπτη. Από την Πύλη του Λιμανιού (Porta Marina) και την κεντρική Αγορά (Forum) έως το Αμφιθέατρο, την Οδό της Αφθονίας (τον δρόμο με τα καταστήματα), τους οίκους ανοχής και τις βίλες (Casa del Menandro, Casa della Venere in conchiglia, Casa dei Vettii, Casa del Fauno, Villa dei Misteri κ.ά.) το ιστορικό παρελθόν ζωντανεύει με τρόπο συγκλονιστικό. Ολα όσα έχεις διαβάσει για το πώς ήταν κάποτε τα σπίτια, για το πώς ζούσαν οι άνθρωποι στις πόλεις τους, τα βλέπεις γύρω σου, και στην Πομπηία και στο γειτονικό Ερκολάνο (Ηράκλειον), άλλη μια ρωμαϊκή πόλη που θάφτηκε μετά την ηφαιστειακή έκρηξη και που σήμερα αποτελεί φαντασμαγορικό αρχαιολογικό χώρο. Αν η Ρώμη, όπως εξάλλου και η Αθήνα, είναι μια πόλη που σε κάθε γωνιά της μας υπενθυμίζει τη μακραίωνη ιστορία της, η Πομπηία και το Ερκολάνο μοιάζουν δύο τεράστια, μασίφ κομμάτια αυτού του πολύτιμου παρελθόντος, που με μαγικό τρόπο έχουν μεταφερθεί αυτούσια στη σημερινή εποχή.
Πέτρα και Γέρασα, Ιορδανία
Η «ρόδινη», σκαλισμένη στα βράχια πόλη των Ναβαταίων που έγινε γνωστή ως Πέτρα (όνομα που της δόθηκε από έλληνες εμπόρους), είναι το πιο δημοφιλές αξιοθέατο της Ιορδανίας και ένας από τους διασημότερους αρχαιολογικούς χώρους διεθνώς. Πρόκειται για μια εκτεταμένη πόλη-γλυπτό όπου, από κτίριο σε κτίριο (με διασημότερο το Θησαυροφυλάκιο που κατασκευάστηκε στα 85 π.Χ.), η μία αρχιτεκτονική έκπληξη διαδέχεται την άλλη. Ανακαλύφθηκε το 1812 από τον ελβετό εξερευνητή Γιόχαν Λούντβιχ Μπούρκχαρντ. Βρίσκεται νοτίως του Αμμάν και για να φτάσεις μέχρι εκεί με αυτοκίνητο από την πρωτεύουσα της Ιορδανίας χρειάζεσαι τρεις ώρες. Ομως, πολύ πιο κοντά στο Αμμάν, πενήντα μόλις λεπτά με το αυτοκίνητο προς Βορρά, βρίσκεται ένα άλλο αρχαιολογικό διαμάντι. Πρόκειται για τη Γέρασα, πόλη η ίδρυση της οποίας συνδέεται και με τον Μέγα Αλέξανδρο (λέγεται πως πρώτοι κάτοικοί της ήταν ηλικιωμένοι Μακεδόνες). Ονομαζόταν Αντιόχεια η επί Χρυσορρόη ποταμώ, για να πάρει το όνομα Γέρασα όταν πέρασε στα χέρια των Ρωμαίων. Γνώρισε μεγάλη ακμή. Θεωρείται μία από τις πιο καλοδιατηρημένες αρχαίες πόλεις στον κόσμο. Η κεντρική λεωφόρος και η οβάλ πλατεία που περιβάλλεται από κίονες κορινθιακού ρυθμού αποτελούν δύο από τις πιο πολυφωτογραφημένες γωνιές της.
Εφεσος – Πέργαµος – Μίλητος – Αφροδισιάδα, Τουρκία
Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και η Εφεσος, στα παράλια της Μικράς Ασίας, είναι πόλη με ιδιαίτερη σημασία για εμάς τους Ελληνες. Ιδρύθηκε στα τέλη της 2ης π.Χ. χιλιετίας γύρω από ένα ιερό της Θεότητας της Ευφορίας, την οποία οι πρόγονοί μας ταύτισαν στη συνέχεια με την Αρτέμιδα. Ηταν φημισμένη για το Αρτεμίσιο (τον ναό της Αρτέμιδος) που κατασκευάστηκε περίπου το 550 π.Χ. και που περιλαμβάνεται στα θαύματα του αρχαίου κόσμου. Ενας άνδρας χαμηλής κοινωνικής καταγωγής, ο Ηρόστρατος, θέλοντας να γίνει διάσημος, πυρπόλησε τον ναό. Σύμφωνα με την παράδοση, εκείνη την ημέρα (20/21 Ιουλίου 356 μ.Χ.) η Ολυμπιάδα γέννησε τον Μέγα Αλέξανδρο. Ο οποίος, όταν απελευθέρωσε την πόλη από τον ζυγό των Περσών, ζήτησε να αναλάβει τα έξοδα για την εν νέου ανέγερση του ναού. Ελαβε απάντηση αρνητική, αλλά κολακευτική: Δεν πρέπει ένας θεός να χτίζει ναό για έναν άλλον θεό. Στο Μουσείο της Εφέσου εκτίθεται το άγαλμα της Εφέσιας Αρτέμιδος, με τις χαρακτηριστικές σειρές ωόσχημων αντικειμένων (συμβόλων γονιμότητας;) γύρω από το στήθος της – σύμφωνα με μία θεωρία είναι στήθη, σύμφωνα με μια άλλη είναι αβγά. Η Βιβλιοθήκη του Κέλσου, η μαρμαρόστρωτη κεντρική Οδός των Κουρητών, το Πρυτανείο, η Αγορά, το Ωδείο, η Κρήνη του Τραϊανού, το Μεγάλο Θέατρο (χωρητικότητας 24.000 θεατών), τα Θερμά Λουτρά της Σχολαστικίας, ο ναός του Αδριανού και οι κατοικίες των πατρικίων είναι τα κορυφαία αξιοθέατά της. Δύο ώρες με το αυτοκίνητο από την Εφεσο, και με κατεύθυνση προς τα βάθη της Τουρκίας, η Αφροδισιάδα (όπου όπως αποκαλύπτει και το όνομά της λατρευόταν η θεά Αφροδίτη) δεν είναι τόσο γνωστή, είναι όμως εκτεταμένη και διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα σωζόμενα αρχαία ελληνικά στάδια. Πρόσφατα περιλήφθηκε – δικαίως –
και αυτή στον κατάλογο με τα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Ανηφορίζοντας, προς Βορρά, έπειτα από δύο-δυόμισι ώρες, φτάνουμε στην Πέργαμο. Χτισμένη πάνω σε έναν μικρό λόφο, έχει δυστυχώς απογυμνωθεί από σημαντικότατες αρχαιότητές της: Στα τέλη του 19ου αιώνα γερμανοί αρχαιολόγοι, σε συνεννόηση με τους Οθωμανούς, μετέφεραν τον περίφημο βωμό, που ήταν αφιερωμένος στον Δία και στην Αθηνά, μαζί με άλλα σημαντικότατα ευρήματα στο Βερολίνο. Σήμερα εκτίθεται στο μουσείο που πήρε το όνομά του από τη λεηλατημένη πόλη, το Μουσείο της Περγάμου. Τέλος, περιδιαβαίνοντας πάντα στα παραλία της Μικράς Ασίας, ιδιαίτερα σημαντικά είναι και τα ευρήματα στην αρχαία Μίλητο, σημαντικότατη πόλη της Ιωνίας. Μεταξύ άλλων, το θέατρό της στην αρχική μορφή του οικοδομήθηκε στον 4ο αι. π.Χ. Κατά τη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων, η σκηνή έγινε διώροφη και το κοίλο επεκτάθηκε έτσι ώστε να μπορεί να φιλοξενήσει περί τους 5.300 θεατές.
Περσέπολη, Ιράν
Βρίσκεται στο Νοτιοδυτικό Ιράν, μεταξύ Σιράζ και Ισφαχάν. Τα παλαιότερα ευρήματά της χρονολογούνται γύρω στο 518 π.Χ. Υπήρξε πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, ανάμεσα στο 550 και το 330 π.Χ. Βασικό δομικό υλικό των κτιρίων της είναι ο ασβεστόλιθος. Ξεκίνησε να χτίζεται την εποχή του Δαρείου Α΄. Το 333 π.Χ. την κατέλαβε ο Μέγας Αλέξανδρος. Σύμφωνα με τον μύθο η ελληνίδα εταίρα Θαΐς, που είχε ακολουθήσει τον Αλέξανδρο στις εκστρατείες του στη Μικρά Ασία, τον έπεισε να πυρπολήσει την πόλη για να εκδικηθεί με αυτόν τον τρόπο τους Πέρσες, που είχαν πυρπολήσει την Αθήνα. «Δικά μας είναι τα Εκβάτανα, τα Σούσα και η Περσέπολις – οι πιο ωραίοι τόποι» γράφει ο Κωνσταντίνος Καβάφης στο ποίημά του «Η ναυμαχία».
