Την ερχόμενη Παρασκευή, 26 Φεβρουαρίου, οι ηγέτες των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) θα έχουν μία εις βάθος συζήτηση για την ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική (ΚΕΠΠΑ) της Ευρώπης (περιλαμβανομένης και της ασφάλειας της Αν. Μεσογείου) υπό το φως και της πρόσφατης ρήξης στις σχέσεις ΕΕ – Ρωσίας μετά την ταπεινωτική μεταχείριση που επεφύλαξε η Μόσχα στον Υπατο Εκπρόσωπο της κοινής εξωτερικής πολιτικής Ζ. Μπορέλ.
Καθολική είναι σχεδόν η διαπίστωση ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση αδυνατεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις εξωτερικής πολιτικής και στις απειλές ασφάλειας που αντιμετωπίζει σήμερα είτε πρόκειται για αυτές του περιφερειακού της περιβάλλοντος (π.χ. Τουρκία) είτε του ευρύτερου παγκόσμιου συστήματος. Ετσι ο στόχος τη διαμόρφωσης της «ευρωπαϊκής κυριαρχίας» και επίτευξης της «στρατηγικής αυτονομίας» παραμένει ανεκπλήρωτος.
Πώς θα μπορούσαν όμως να ενισχυθούν ασφάλεια και κοινή εξωτερική πολιτική; Οι παρακάτω επτά προτάσεις ενισχύουν τόσο την ασφάλεια/ΚΕΠΑΑ της Ευρώπης όσο και της Αν. Μεσογείου και Ελλάδας.
1. Ειδική πλειοψηφία για ΚΕΠΠΑ
Είναι εντελώς αδύνατο να υπάρξει κοινή εξωτερική πολιτική ικανή να αντιδράσει γρήγορα και αποτελεσματικά με την ομοφωνία των 27 κρατών-μελών ως μέθοδο διαμόρφωσής της και λήψης αποφάσεων όπως προβλέπεται σήμερα από τη Συνθήκη (υπάρχουν ορισμένες οριακές εξαιρέσεις, όπως η ρύθμιση για την «εποικοδομητική αποχή» – constructive abstention -, που χρησιμοποιήθηκε μόνο μία φορά από την Κύπρο, και η χρήση ειδικής πλειοψηφίας σε εξαιρετικά περιορισμένες περιπτώσεις – άρθρο 31 ΣΕΕ). Είναι επιτακτικό επομένως εάν θέλουμε να έχουμε αποτελεσματική εξωτερική πολιτική να περάσουμε στην ειδική πλειοψηφία, αν όχι για το σύνολο των θεμάτων που εμπίπτουν στην ΚΕΠΠΑ, τουλάχιστον σε ορισμένα, και περιορισμό της ομοφωνίας μόνο στα κύρια θέματα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. Επίσης η διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ θα πρέπει στα ενδιάμεσα στάδιά της να αποφασίζεται με ειδική πλειοψηφία. Ας σημειωθεί ότι η Ελλάδα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης για την επεξεργασία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος (2002-2003) είχε υποστηρίξει τη θέσπιση της ειδικής πλειοψηφίας για το σύνολο της ΚΕΠΠΑ.
2. Θέσπιση Συμβουλίου Ασφαλείας ΕΕ
Η γρήγορη και αποτελεσματική αντίδραση της ΕΕ/ΚΕΠΠΑ στις διεθνείς προκλήσεις και απειλές δεν μπορεί να γίνει με τα σημερινά όργανα (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο Υπουργών/27, Υπατος Εκπρόσωπος, κ.λπ.) της Ενωσης. Χρειάζεται ένα μικρότερο, ευέλικτο και αποτελεσματικό όργανο. Ενα είδος Συμβουλίου Ασφαλείας για την ΕΕ. Μπορεί να αποτελείται από επτά μέλη, τρία μόνιμα (για μία πενταετία) και τρία εκ περιτροπής (λ.χ. οι τρεις διαδοχικές προεδρίες) και ο Υπατος Εκπρόσωπος. Τα τρία μόνιμα μέλη θα προέρχονται δύο από τις μεγαλύτερες χώρες και ένα από τις μικρότερες. Η λήψη αποφάσεων με πλειοψηφία τεσσάρων μελών θα ρυθμιστεί έτσι ώστε να απαιτείται η ψήφος δύο τουλάχιστον μόνιμων μελών και δύο εκ περιτροπής.
3. Ενίσχυση ρόλου ΕΕ σε Συμβούλιο Ασφαλείας ΟΗΕ
Η τελική επιδίωξη θα πρέπει να είναι η κατάληψη θέσης μόνιμου μέλους από την ΕΕ στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εφόσον προχωρήσει η διαδικασία αναμόρφωσης του Συμβουλίου ώστε να ανταποκριθεί στις σύγχρονες πραγματικότητες. Σε σημαντικό βαθμό αυτό εξαρτάται και από τη Γαλλία, εάν θα δεχθεί δηλαδή να εγκαταλείψει τη θέση της ως μόνιμου μέλους στο ΣΑΟΗΕ υπέρ της ΕΕ, η οποία τώρα, μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, διαθέτει νομική προσωπικότητα.
Στο μεταξύ διάστημα θα πρέπει να εφαρμοστούν πλήρως οι ρυθμίσεις της Συνθήκης (άρθρο 34 ΣΕΕ) που σήμερα δεν εφαρμόζονται για ενισχυμένο συντονισμό θέσεων των κρατών-μελών της ΕΕ που συμμετέχουν στο ΣΑΟΗΕ αλλά και για συχνή παρουσία του Υπατου Εκπροσώπου στο ΣΑΟΗΕ προκειμένου να παρουσιάσει τη θέση της ΕΕ στα θέματα για τα οποία έχει διαμορφωθεί.
4. Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) για Υποψήφιες Χώρες
Η Ενωση αποφάσισε πρόσφατα τις ρυθμίσεις για τη σύμπραξη «τρίτων χωρών» σε projects της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας στο πλαίσιο της αμυντικής πολιτικής (PESCO – άρθρα 42,6, 46 ΣΕΕ). Στη λογική αυτή όλες οι υποψήφιες για ένταξη χώρες θα πρέπει να κληθούν να συμμετάσχουν υπό προϋποθέσεις στις δράσεις PESCO. Μεταξύ αυτών και η Τουρκία, αλλά υπό συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις.
5. Ενίσχυση Ρήτρας Αμοιβαίας Συνδρομής
Μια από τις σημαντικές καινοτομίες της Συνθήκης της Λισαβόνας είναι η θέσπιση της ρήτρας αμοιβαίας συνδρομής (mutual assistance clause, άρθρο 42,7 ΣΕΕ) μετά από ελληνική πρόταση. Η διατύπωση της ρήτρας αυτής θα πρέπει να ενισχυθεί πρώτα απ’ όλα για να δεσμεύει όχι μόνο τα κράτη-μέλη της ΕΕ αλλά και την ίδια την Ενωση ως θεσμική οντότητα. Καθώς και μια σειρά άλλες διατυπώσεις για τη χρήση των μέσων στήριξης μιας χώρας.
6. Εγγύηση Εξωτερικών Συνόρων ΕΕ
Η Ενωση είναι σήμερα δεσμευμένη να προστατεύει τα εξωτερικά σύνορα αλλά και την ανεξαρτησία και ακεραιότητά της (άρθρο 21 ΣΕΕ). Καθώς και στη θέσπιση ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων (άρθρο 77 ΣΕΕ). Ωστόσο, και ιδιαίτερα σε μια Ενωση που αποβλέπει σε «στρατηγική αυτονομία» και ευρωπαϊκή κυριαρχία, ο στόχος θα πρέπει να είναι όχι απλά η προστασία αλλά η εγγύηση (guarantee) των εξωτερικών συνόρων με τη διάθεση για τον σκοπό αυτόν των κατάλληλων μέσων.
7. Σύσταση Δύναμης Ευρωπαϊκής Κυριαρχίας
Και ακριβώς για τον σκοπό αυτόν θα πρέπει να συσταθεί η Αποστολή / Δύναμη για την Προστασία της Ευρωπαϊκής Κυριαρχίας (Mission for Protecting European Sovereignty).
Ο κ. Παναγιώτης Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Από τις εκδόσεις Θεμέλιο κυκλοφορεί το νέο βιβλίο του «Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης».
