Οι πρόσφατες περιπέτειες της μετοχής Gamestop στην Αμερική άνοιξαν συζητήσεις περί «ανταρσίας των μικροεπενδυτών» στο νέο τεχνολογικό περιβάλλον. Πρόκειται άραγε για σήμα αναδιάταξης δυνάμεων στις αγορές κεφαλαίου ή για ένα εντυπωσιακό αλλά παροδικό φαινόμενο που θα θεραπεύσει η ίδια η αγορά;

Περί τις 25/1/2021 σημειώθηκαν αθρόες αγορές της μετοχής της Gamestop από ιδιώτες, μέσω διαδικτυακών εφαρμογών. Σε λίγα εικοσιτετράωρα η τιμή δεκαπλασιάστηκε (από τα $40 περίπου στα $400). Η απίστευτη άνοδος δεν συνδυάστηκε με είδηση για την κατάσταση της εταιρείας. Η ανατίμηση, που εν τέλει ανατράπηκε σύντομα, φιγουράρισε σαν προσωρινή αποσύνδεση της τιμής από την πραγματικότητα.

O ταχύς δεκαπλασιασμός μιας τιμής χωρίς ουσιώδη θετική είδηση είναι κλασικό χαρακτηριστικό «φούσκας». Οι «φούσκες» προέρχονται ιστορικά από φήμες (ή μόδες) που υπόσχονται «χρυσά κέρδη» και παρασύρουν πρωτάρηδες στην κερδοσκοπία. Οι «φούσκες» σκάνε επειδή οι φήμες αποδεικνύονται αβάσιμες ή παραπλανητικές. Οι πρωτάρηδες ιδιώτες συνήθως μπαίνουν στο παιχνίδι αργά, βγαίνουν καθυστερημένα και κατά κανόνα ζημιώνονται. Ποιοι κερδίζουν; Οι πρωτεργάτες των φημών, οι «μπασμένοι» ή «τυχεροί», που αγοράζουν πριν η μετοχή φουσκώσει και πωλούν πριν ξεφουσκώσει. Παγκοσμίως η χρηματιστηριακή νομοθεσία απαγορεύει και τιμωρεί τη σκόπιμη χειραγώγηση τιμών μέσω παραπλανητικών πληροφοριών. Η προστασία που ευνοεί τους υπαιτίους είναι η δυνατότητα ανώνυμης και ελεύθερης μετάδοσης φημολογιών.

Το περιστατικό της Gamestop αντιπροσωπεύει παραλλαγή. Το έναυσμα της «φούσκας» δεν ήταν φημολογία για την εταιρεία αλλά προτροπή τιμωρίας «κακών κερδοσκόπων». Κατονομάστηκαν hedge funds που, με ανοικτές πωλήσεις, πόνταραν στην πτώση της τιμής της μετοχής. Η ενθουσιώδης ζήτηση ανέβασε την τιμή στα ύψη και ζημίωσε τα hedge funds. Αναδύθηκε μια «ηθική» κάλυψη: δράση επενδυτών για δικαιοσύνη, δηλαδή αυτοδικία κατά των καρχαριών της Wall Street. Βέβαια ο συντονισμός των εκδικητών απέβλεπε στη δημιουργία αγέλης ιδιωτικών ενεργειών, όχι σε κάποια συλλογική διαχείριση, π.χ. ενός ανοικτού φορέα επενδύσεων που θα δρούσε και θα μοίραζε τα κέρδη της νίκης αναλογικά! Και βέβαια το σκηνικό επεδίωκε την τιμωρία τρίτων, απέφευγε κάθε ουσιώδη είδηση για την εκδότρια εταιρεία. Τα κίνητρα και οι προθέσεις ήσαν διαφανείς. Η αυθόρμητη δράση είχε επίφαση νομιμότητας.

Στη διάδοση του μηνύματος έπαιξαν σαφή ρόλο ψηφιακά υποκείμενα (bots), δηλαδή ρομπότ! (Τα bots έχουν κατηγορηθεί και για επιδράσεις ψήφου στις εκλογές που κέρδισε ο Τραμπ!) Η συχνότητα και ένταση των μηνυμάτων δημιούργησε συρροή πλήθους και εθελοντικό συντονισμό χιλιάδων. Στις αγορές, η συντονισμένη δράση είναι πηγή μεγάλης δύναμης. Οποιος μπορεί να ενεργοποιεί αυτή τη δύναμη μπορεί πολλά να καταφέρει.

Στο ρητορικό επίπεδο, και ενόσω η τιμή της Gamestop «φούσκωνε», πολλοί μίλησαν για αναδιανομή πλούτου υπέρ των μικρών επενδυτών. Επρόκειτο για μισή αλήθεια: Είδαν τα κέρδη της ανόδου (δεκαπλασιασμός) και αγνόησαν τις παρεπόμενες ζημιές της πτώσης (-90%). Κέρδισαν όσοι αγόρασαν στην απαρχή της «φούσκας» και πούλησαν στην κορυφή της. Μολονότι το ακριβές ισοζύγιο είναι άγνωστο, εμπειρικά οι ταχύτατες «φούσκες», όπως της Gamestop, παράγουν μεγάλη ανισότητα κερδών/ζημιών. Οι αναδιανομές μεταξύ επενδυτών ρυθμίζονται ανάλογα με τους χρόνους εισόδου και εξόδου του καθενός από την εξελισσόμενη «φούσκα».

Επιπλέον η ταχύτατη άνοδος της τιμής προοιωνιζόταν καθαρά τη μετέπειτα πτώση. Είμαι βέβαιος ότι οι κερδοσκόποι των ανοικτών πωλήσεων (οι «εχθροί» των επενδυτών) θα εκμεταλλεύθηκαν τους οιωνούς κατάλληλα, ανακτώντας με το παραπάνω όσα είχαν χάσει από την αρχική επίθεση. Η νίκη του Δαυίδ ήταν πιθανότατα προσωρινή διότι, όπως εικάζω, ο αντίπαλος ζημιώθηκε μεν στην άνοδο ωφελήθηκε δε από την πτώση. Ο Γολιάθ επανήλθε!

Η συνδυαστική δύναμη του Διαδικτύου είναι αναμφίβολα ικανότατη να δημιουργήσει πελώριες διακυμάνσεις. Αυτό σημαίνει αύξηση μεταβλητότητας στις αγορές και δυσχεραίνει την άντληση κεφαλαίων. Φυσικά, η δύναμη αυτή είναι αξιοποιήσιμη για «τεχνολογικά ευφυή» εγχειρήματα κερδοσκοπίας και χειραγώγησης. Αυτός είναι κίνδυνος για την ακεραιότητα της αγοράς.

Ασφαλώς, η άσχημη κοινωνική-οικονομική συγκυρία επιδρά στις καταστάσεις:

– Μηδενικά επιτόκια και επεκτατικές μακροοικονομικές πολιτικές σημαίνουν υπερβάλλουσα ρευστότητα σε αναζήτηση κερδοφόρων ευκαιριών.

– Ο εγκλεισμός ωθεί εκατομμύρια ανθρώπων σε διαδικτυακή ψυχαγωγία, συγχρωτισμό, και περιπέτεια, αν θέλετε. Ενισχύονται δηλαδή τα κίνητρα χρηματιστηριακού παιγνίου και διαδικτυακής αγελαίας συμπεριφοράς.

– Ο περιρρέων λαϊκισμός διαπλάθει ψυχολογία επίθεσης κατά των κυρίαρχων ελίτ.

– Οι συναλλαγές διευκολύνονται από την τεχνολογία: μηδενικοί χρόνοι ενημέρωσης, μηδενικά κόστη συναλλαγών.

Είναι πιθανό ότι η αλλαγή της συγκυρίας θα αλλάξει τις μορφολογίες των πραγμάτων. Δεν θα εξαφανιστούν όμως ούτε οι «φούσκες», ούτε οι χειραγωγήσεις γνώμης, ούτε οι ευσεβείς πόθοι γρήγορου πλουτισμού, ούτε οι ροπές για τυχερά και επικίνδυνα παίγνια.

Δεν αρκεί να θριαμβολογούμε για την επέκταση της «ελευθερίας των συναλλαγών» ως ευλογία της τεχνολογίας. Η άσκηση της ελευθερίας οφείλει να υπακούει σε θεμελιώδεις ηθικές επιταγές για επαγγελματίες της αγοράς αλλά ακόμα και για χρήστες-επενδυτές. Οσο διευρύνονται οι συναλλαγές τόσο χρειάζονται ανανεωμένες ρυθμίσεις πρόληψης και περιστολής καταχρηστικών συμπεριφορών στο νέο τεχνολογικό περιβάλλον. Ο αγώνας δρόμου της ρύθμισης των καταχρήσεων θα συνεχιστεί εντονότερος.

Παρατηρώ επί πολλά χρόνια τα δύο πρόσωπα της αγοράς: τον μηχανισμό άντλησης κεφαλαίων και την εμπορική (κερδοσκοπική) διακίνηση τίτλων. Τα δύο πρόσωπα συνυπάρχουν. Ωφελιμότατο είναι να λειτουργεί άριστα το δεύτερο, αλλά να επικυριαρχεί το πρώτο που συμβάλλει στην ανάκαμψη και ανάπτυξη. Και σε αυτά μπορούν πολύ να συμβάλουν οι νέες «τεχνολογίες της ευφυΐας»

*Ο κ. Σταύρος Θωμαδάκης είναι ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ, πρόεδρος International Ethics Standards Board for Accountants.