Στις 11 του περασμένου Αυγούστου, ο Βλαντίμιρ Πούτιν ανακοίνωσε ότι η Ρωσία έγινε η πρώτη χώρα που έδωσε επίσημη άδεια χρήσης σε ένα εμβόλιο κατά της νόσου Covid-19. Αφού διαβεβαίωσε ότι το εμβόλιο Sputnik V είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό αλλά και απολύτως ασφαλές, «αποκάλυψε» στους τηλεθεατές ότι η μία κόρη του είχε ήδη εμβολιαστεί.

Ακολούθησαν χιλιάδες υγειονομικοί και εθελοντές, αλλά παρά το ενθουσιώδες κλίμα στη Μόσχα, η διεθνής αντίδραση ήταν μάλλον «μουδιασμένη» και ο σκεπτικισμός εύλογος. Το εμβόλιο που αναπτύχθηκε στο ερευνητικό κέντρο Γκαμαλέγια άλλωστε ξεκίνησε να χορηγείται στο ευρύ κοινό προτού καν ολοκληρωθεί η Φάση ΙΙΙ των κλινικών δοκιμών και χωρίς να έχουν δημοσιευθεί τα αποτελέσματα των Φάσεων Ι και ΙΙ, από τα οποία στοιχειοθετούνται η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά του.

Η επικοινωνία και η επιβεβαίωση

Σε εκείνη τη φάση όμως προείχε η επικοινωνία. Η Ρωσία ήθελε με κάθε τρόπο να πιστοποιήσει ότι προηγείται στην άτυπη κούρσα ανάπτυξης του εμβολίου που ολόκληρος ο πλανήτης περιμένει προκειμένου να απεγκλωβιστεί από το πανδημικό αδιέξοδο. Την ίδια χρονική περίοδο, ο Ντόναλντ Τραμπ υποσχόταν στους Αμερικανούς τουλάχιστον ένα εμβόλιο διαθέσιμο στο ευρύ κοινό πριν από τις εκλογές του Νοεμβρίου.

Τρεις μήνες αργότερα, το Γκαμαλέγια ανακοίνωσε ότι η αποτελεσματικότητα του Sputnik V στην πρόληψη της νόσου Covid-19 υπερβαίνει το 92%. Το δελτίο Τύπου όμως δεν συνοδευόταν από αναλυτικά στοιχεία και δημοσίευση σε επιστημονικό περιοδικό, γεγονός που προκάλεσε σκωπτικά σχόλια στη Δύση. Tα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών δημοσιεύθηκαν τελικά τον Φεβρουάριο του 2021 στην έγκυρη επιθεώρηση Lancet, διαλύοντας τα όποια σύννεφα αμφιβολίας είχαν δημιουργηθεί. Το Sputnik V έχει ποσοστό αποτελεσματικότητας της τάξης του 91,6% σε όλο το ηλικιακό φάσμα, χωρίς σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες.

Στρατηγικό σχέδιο για πολιτική επιρροή

Η διεκδίκηση της πρωτιάς στην αδειοδότηση είναι μία μόνο πτυχή του στρατηγικού σχεδίου της Μόσχας. Πλέον εξελίσσεται η επικοινωνιακή απόπειρα ανάδειξης της Ρωσίας σε τεχνολογική και επιστημονική υπερδύναμη που είναι έτοιμη να προστρέξει όποιον έχει ανάγκη: «Ενα εμβόλιο για όλη την ανθρωπότητα» υποδεικνύει το κεντρικό μήνυμα στην επίσημη ιστοσελίδα του εμβολίου.

H Ρωσία, όπως και η Κίνα, αξιοποιεί τα εμβόλια που παράγονται σε κρατικά χρηματοδοτούμενα εργαστήρια, όχι μόνο για να αποκομίσει οικονομικό όφελος, αλλά και για να επεκτείνει την πολιτική επιρροή της διεθνώς. Ειδικά σε μια περίοδο που οι ΗΠΑ και η Ευρώπη έχουν πληγεί αισθητά από την πανδημική κρίση, σε βαθμό που όχι μόνο να μη μπορούν να προσφέρουν βοήθεια σε τρίτες χώρες, αλλά να ζητούν οι ίδιες βοήθεια. Κι αν οι Αμερικανοί μάλλον αποκλείεται να παραγγείλουν εμβόλια από τη Ρωσία, οι Ευρωπαίοι το σκέφτονται σοβαρά. Αφενός η δυστοκία των δυτικών φαρμακευτικών εταιρειών να παραδώσουν τις δόσεις που υποσχέθηκαν στην ΕΕ και αφετέρου η ενόχληση που εκφράζουν ανοιχτά αρκετά κράτη-μέλη για την αργοπορία των εμβολιασμών φέρνουν πιο κοντά μια συμφωνία με τη Ρωσία. Μια συμφωνία που μέχρι πριν από λίγους μήνες φάνταζε εξαιρετικά απίθανη.

Η έγκριση και η παραγωγή

Πληροφορίες κάνουν λόγο για προχωρημένες επαφές, αλλά και για επίσπευση της έγκρισης του εμβολίου από τον ΕΜΑ (Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων). Την περασμένη Τετάρτη, o EMA μας ενημέρωσε ότι δεν έχουν ακόμη λάβει αίτηση για έγκριση του εμβολίου, «παρά τις περί του αντιθέτου αναφορές». Επιβεβαιώνουν πάντως ότι ο ΕΜΑ έχει συμβουλεύσει το Ινστιτούτο Γκαμαλέγια αναφορικά με τις κανονιστικές και επιστημονικές οδηγίες για την ανάπτυξη του εμβολίου του.

Ηδη όμως γίνονται συζητήσεις για την εξεύρεση ευρωπαίου εταίρου που θα αναλάβει την παραγωγή του εμβολίου. Ο γερμανός υπουργός Υγείας, Γενς Σπαν, δήλωσε ότι είναι πιθανό να αξιοποιηθεί παραγωγική μονάδα σε γερμανικό έδαφος. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι στις 4 Φεβρουαρίου η Κομισιόν άναψε το «πράσινο φως» για τη χορήγηση του εμβολίου στα μέλη της αντιπροσωπείας της ΕΕ στη Μόσχα.
Κύκλοι των Βρυξελλών πάντως διατηρούν τις επιφυλάξεις τους, διαβλέποντας ότι οι επαφές της Ρωσίας με ορισμένα κράτη-μέλη δεν εξαντλούνται στο εμβόλιο.

Είναι άλλωστε κοινό μυστικό ότι πρόκειται για μια άσκηση επιρροής που πιθανότατα έχει στόχο τον «διεμβολισμό» της συνοχής της ΕΕ και τη δημιουργία τριβών μεταξύ των κρατών-μελών. Τη στρατηγική αυτή ακολούθησε η Μόσχα και στο πρώτο πανδημικό κύμα, όταν αναδείκνυε τα διαχειριστικά και επικοινωνιακά λάθη των Βρυξελλών και επιχειρούσε να εμφανιστεί ως «από μηχανής θεός» μέσω της αποστολής ιατρικής βοήθειας και εξοπλισμού σε πληττόμενες χώρες όπως η Ιταλία.


Παραγγελίες σε όλο τον κόσμο

Στις 22 Δεκεμβρίου 2020 η Λευκορωσία έγινε η πρώτη χώρα εκτός Ρωσίας που ενέκρινε τη χρήση του Sputnik V. Ακολούθησαν 20 χώρες που έδωσαν άδεια και αρκετές ακόμη που το προπαρήγγειλαν, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ιράν, το Μεξικό κ.ά. Ορισμένες κυβερνήσεις έχουν κλείσει συμφωνίες με τους Ρώσους για τη συμπαραγωγή του Sputnik V σε τοπικές μονάδες, όπως η Ινδία (300 εκατομμύρια δόσεις), η Nότια Κορέα (150 εκατομμύρια δόσεις), η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία.

Η έμφαση της Ρωσίας δίνεται σε χώρες της Λατινικής Αμερικής (Βενεζουέλα, Αργεντινή, Βραζιλία) και της Αφρικής (Αίγυπτος) όπου ήδη προσπαθεί να επεκτείνει τη γεωπολιτική επιρροή της, χωρίς βέβαια να αγνοεί την Ευρώπη. Προς το παρόν, από τα κράτη-μέλη της ΕΕ συμβόλαιο έχει υπογράψει μόνο η Ουγγαρία για 2 εκατομμύρια δόσεις. Ακόμη όμως και αν το Sputnik V εγκριθεί από τον ΕΜΑ, είναι εξαιρετικά απίθανο να φτάσει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες πριν από το καλοκαίρι.

Πόσα θα παραχθούν και πόσο θα κοστίζουν

Συνολικά, οι συμφωνίες που είχαν κλείσει οι Ρώσοι έως το τέλος του 2021 ξεπερνούσαν αθροιστικά τις 1,2 δισεκατομμύρια δόσεις, χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι θα μπορεί να καλύψει τη ζήτηση. To κόστος του εμβολίου εκτιμάται σε 10 δολάρια ανά δόση – υποδιπλάσια των mRNA εμβολίων των Pfizer και Moderna, αλλά περίπου τριπλάσια του εμβολίου της AstraZeneca. Εντός της χώρας το εμβόλιο θα διατίθεται δωρεάν και όσοι Ρώσοι το επιθυμούν, θα καταφέρουν να εμβολιαστούν το αργότερο μέχρι τον Ιούνιο.

Οπως είπε o ρώσος πρόεδρος στη σύνοδο των G-20, τα εμβόλια θα πρέπει να αποτελούν δημόσια αγαθά και να διατίθενται ισότιμα σε όλες τις χώρες, πλούσιες ή φτωχές. Μέχρι σήμερα πάντως, δεν έχει γίνει οποιαδήποτε κίνηση για άρση της πατέντας του εμβολίου Sputnik V.