Την αυξανόμενη ασυμμετρία ανάμεσα στην κοσμοθεωρία και στα αφηγήματα της Τουρκίας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, από τη μια μεριά, και την τουρκική κοινωνία και των νέων γενιών της χώρας, από την άλλη, ανέδειξε η σύγκρουση των φοιτητών του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου με την τουρκική κυβέρνηση.
Η ασυμμετρία αυτή αποτελεί σήμερα το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της χώρας και έχει γίνει η βασική πρόκληση του τούρκου Προέδρου και του πολιτεύματός του καθώς, παρά τις συστηματικές προσπάθειές τους να χειραγωγήσουν την κοινωνία και να χαλιναγωγήσουν τις κοινωνιολογικές δυναμικές, το χάσμα ανάμεσα στο «Παλάτι» και στη διαρκώς μεταλλασσόμενη Τουρκία βαθαίνει ανεπιστρεπτί.
Εκλογή πρυτάνεων χωρίς εκλογές
Το ίδιο το «sui generis» προεδρικό σύστημα του Ερντογάν αποτελεί βασική πηγή της ασυμμετρίας καθώς αποδεικνύεται στην πράξη ότι έχει σχεδιαστεί για μια αρχετυπική φαντασιακή κοινωνία στην οποία τίποτα δεν αλλάζει, τίποτα δεν κινείται, τίποτα δεν αντιδρά, τίποτα δεν βρίσκεται σε διάδραση με τον υπόλοιπο κόσμο. Πριν το προεδρικό αυτό σύστημα, τα πανεπιστήμια οργάνωναν εκλογές για τους πρυτάνεις και ο εκάστοτε Πρόεδρος επέλεγε ανάμεσα από τρεις προτεινόμενους υποψήφιους. Μετά το προεδρικό σύστημα, το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Συμβούλιο, το οποίο τελεί υπό την ουσιαστική κηδεμονία του «Παλατιού», επιλέγει ποιον θα προτείνει στον Πρόεδρο για πρύτανη, χωρίς πια εκλογές ανάμεσα στους ακαδημαϊκούς.
Ο διορισμός του συγκεκριμένου πρύτανη στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου αποδείχθηκε ακόμα πιο ασυμμετρικός, καθώς όχι μόνο ο νέος πρύτανης δεν προέρχεται από το ίδιο πανεπιστήμιο, όπως ο προκάτοχός του, αλλά είναι και εντελώς ξένος στην κουλτούρα του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου – ένα πανεπιστήμιο το οποίο οι αντιφρονούντες θεωρούν ως το τελευταίο «προπύργιο» του φιλελευθερισμού και του προοδευτισμού στην ανώτατη εκπαίδευση και οι φιλοκυβερνητικοί ως το κατεξοχήν πανεπιστήμιο των ύποπτα δυτικότροπων «ελίτ» και κέντρο διακίνησης υπονομευτικών για την Τουρκία ιδεών.
Το προεδρικό σύστημα του Ταγίπ Ερντογάν αποτελεί βασική πηγή της ασυμμετρίας καθώς αποδεικνύεται στην πράξη ότι έχει σχεδιαστεί για μια αρχετυπική φαντασιακή κοινωνία στην οποία τίποτα δεν αλλάζει
Η μικρογραφία των νέων γενεών
Ωστόσο, το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου είναι ουσιαστικά κάτι άλλο, κάτι πολύ πιο σημαντικό για την Τουρκία σήμερα: Είναι ένα προοδευτικό πανεπιστήμιο, οι φοιτητές του οποίου αποτελούν μια μικρογραφία των νέων γενεών της χώρας. Ανάμεσά τους βρίσκονται γόνοι εκκοσμικευμένων αστικών οικογενειών, εύπορων συντηρητικών νεο-αστών, οι κόρες των οποίων φορούν κεφαλομάντιλο, αλλά διαδηλώνουν με πάθος ενάντια στον διορισμό του νέου πρύτανη, παιδιά από οικογένειες με πολύ χαμηλά εισοδήματα, παιδιά που στηρίζουν το ΑΚΡ και τον Ταγίπ Ερντογάν και που δεν συμμετείχαν στις διαδηλώσεις. Αγόρια και κορίτσια που προέρχονται από διαφορετικούς κόσμους και κοσμοθεωρίες και που ζυμώνονται μαζί, διαρρυγνύοντας τα κοινωνικά, τα ταξικά, τα πολιτικά, ακόμα και τα έμφυλα στεγανά που το επίσημο αφήγημα προσπαθεί να διατηρήσει και να οξύνει.
Προσπάθεια χειραγώγησης
Η επιβολή ενός πρύτανη με καθαρά πολιτικά κριτήρια ήρθε λοιπόν να αναδείξει ότι το σημερινό πολίτευμα στην Τουρκία καταβάλλει συστηματικές προσπάθειες να χαλιναγωγήσει όλες τις δυναμικές που λειτουργούν προς την κατεύθυνση του κοινωνικού εκσυγχρονισμού και παράλληλα προς την υπέρβαση της πόλωσης και του κατακερματισμού της κοινωνίας. Και να δημιουργήσει, όπως το επίσημο αφήγημα αναφέρει, μια «ευσεβή γενιά», μια νέα γενιά Τούρκων οι οποίοι θα είναι πιστοί μουσουλμάνοι και πάνω απ’ όλα πιστοί υποστηρικτές του Προέδρου Ερντογάν και της Τουρκίας όπως αυτός τη φαντάζεται.
Ενας άλλος κόσμος πίσω από τη σκηνή
Οι αντιδράσεις των φοιτητών κατέδειξαν, για ακόμα μια φορά, ότι η τουρκική κοινωνία, και κυρίως οι νέες της γενιές, δεν είναι τόσο χειραγωγημένη όπως πολλοί νομίζουν και ότι πίσω από την ομίχλη του αφηγήματος της επίσημης Τουρκίας υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που δονείται, που ζει εναρμονισμένος με τις παγκόσμιες δυναμικές, που αντιστέκεται και αντιδρά και, πάνω απ’ όλα, που αλλάζει διαρκώς.
Τα όσα έγιναν στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου έρχονται πάλι να μας υπενθυμίσουν ότι η Τουρκία δεν είναι μόνο ο Ταγίπ Ερντογάν και το πολίτευμά του, ότι για να κατανοήσουμε αυτή την χώρα – όσο μπορεί κανείς να κατανοήσει την πολυπλοκότητά της – πρέπει πια να αρχίσουμε να βλέπουμε τι γίνεται πίσω από τη σκηνή.
Το 75% λέει «όχι»
Ο τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση διαχειρίστηκε το όλο ζήτημα έρχεται την ίδια ώρα να μας προειδοποιήσει ότι ο τούρκος πρόεδρος χάνει τη μέχρι πρότινος θρυλική του ικανότητα να αφουγκράζεται την κοινωνία και να παράγει πολιτικές. Και ότι διαλέγει πια, πολλές φορές, τις λάθος μάχες: Δημοσκόπηση της έγκριτης εταιρείας ερευνών Metropoll που δημοσιεύθηκε την περασμένη βδομάδα κατέδειξε ότι το 75% των Τούρκων επιθυμεί τα πανεπιστήμια και η διοίκησή τους να είναι ανεξάρτητα από την πολιτική ενώ το 73% θεωρεί ότι οι ακαδημαϊκοί πρέπει να επιλέγουν μόνοι τους τούς πρυτάνεις.
Η επιλογή λάθος μαχών έχει να κάνει με τον σφικτό εναγκαλιασμό του Ταγίπ Ερντογάν και του ΑΚΡ με μια νέα μορφή σκληρού εθνικισμού και με την επικράτηση ενός βαθιά φοβικού συνδρόμου για την επιβίωση του κράτους/έθνους αλλά και του ίδιου του πολιτεύματος. Τροφοδοτείται έτσι μια εγγενής ανάγκη του πολιτεύματος να επιβιώνει μέσω της πόλωσης και της αντιμετώπισης όλων των φυγόκεντρων κοινωνικών δυναμικών ως εν δυνάμει υπαρξιακών απειλών, όπως έγινε με τις διαμαρτυρίες των φοιτητών του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου – μία ανάγκη που έχει σήμερα μετατρέψει το πολίτευμα σε καθεστώς και που κάνει το χάσμα ανάμεσα στον δεσποτισμό του «Παλατιού» και στη γεμάτη ζωντάνια τουρκική νεολαία απροσπέλαστο.
Ο Κ. Ευάγγελος Αρεταίος είναι επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ, ερευνητής της Διπλωματικής Ακαδημίας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και συν-συγγραφέας με τον Γιώργο Αγγελετόπουλο του βιβλίου «Τουρκία. Το τρένο του μεγάλου εκσυγχρονισμού» (εκδ. Παπαδόπουλος).
