Στα τέλη του περασμένου μήνα η Βουλή των Ελλήνων κύρωσε το Καταστατικό Ιδρυσης του Οργανισμού (Φόρουμ) Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου (EMGF). Η επικύρωση αυτή ενεργοποιεί, μαζί με ανάλογες ενέργειες από την πλευρά της Κύπρου, την αντίστροφη μέτρηση για να τεθεί έως την 1η Μαρτίου και επισήμως σε λειτουργία ο νέος διεθνής οργανισμός, να αναλάβει δηλαδή διεθνή νομική υπόσταση.
Πολλά έχουν γραφτεί για το EMGF, όχι μόνο στην Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά επίσης στο Ισραήλ και φυσικά την Αίγυπτο που θα καταστεί και η έδρα του οργανισμού. Πολλοί προστρέχουν να δουν το EMGF ως μια γεωπολιτική «συμμαχία» εναντίον της Τουρκίας. Αλλοι το θεωρούν ως ένα πρώτο βήμα για την περιφερειακή ολοκλήρωση της Ανατολικής Μεσογείου υπογραμμίζοντας ότι τα κράτη της περιοχής κάνουν ένα βήμα ανάλογο με αυτό που έκαναν τα κράτη της μελλοντικής ΕΕ το 1951 μέσω της σύστασης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ).
Η πραγματικότητα ωστόσο ενδεχομένως να είναι πολύ πιο πεζή. Ο οργανισμός δεν αποτελεί και δεν δημιουργήθηκε ως αντισυσπείρωση έναντι της Τουρκίας. Η απουσία της Τουρκίας αντανακλά τον βαθμό της περιφερειακής της απομόνωσης, αλλά το βασικό κίνητρο σύστασης του οργανισμού είναι πολύ πιο ευρύ και σχετίζεται με την ανάγκη μιας θεσμικά συστηματοποιημένης συνεννόησης μεταξύ των κρατών παραγωγών, των κρατών διαμετακομιστών και των κρατών καταναλωτών Φυσικού Αερίου. Από τη συνεννόηση αυτή μπορούν να προκύψουν νέα σχέδια υποδομών μεταφοράς/διαμετακόμισης ή να υλοποιηθούν ευκολότερα υφιστάμενα σχέδια τα οποία μπορούν να μεταβάλλουν τη γεωστρατηγική ισορροπία δυνάμεων υπέρ της περιφερειακής σταθερότητας.
Η πόρτα για τη δυνητική ένταξη της Τουρκίας στον οργανισμό παραμένει ανοικτή, αλλά για μια άλλη Τουρκία που θα σέβεται έμπρακτα το Διεθνές Δίκαιο και ειδικότερα το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, κάτι που παρά τη μη συμμετοχή του στην UNCLOS ακολουθεί εθιμικά το Ισραήλ. Μια νεο-ιμπεριαλιστική Τουρκία νεο-οθωμανικών ονειρώξεων που κατέχει τη Βόρεια Κύπρο και υποθάλπει αιγυπτιακές τρομοκρατικές οργανώσεις οι οποίες «ευαγγελίζονται» διαφορετικές ουτοπίες του Ισλαμιστικού Επαναστατισμού, θα αντιμετωπίσει ανυπέρβλητες αντιστάσεις για να ενταχθεί στον οργανισμό και για λόγους που δεν έχουν καμία άμεση σχέση με την Ελλάδα.
Το EMGF μπορεί να διευκολύνει την περιφερειακή συνεργασία διαψεύδοντας τις θεωρήσεις εκείνων που πιστεύουν ότι η ανακάλυψη υδρογονανθράκων δημιουργεί γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς. Τα ενεργειακά αποθέματα στην πραγματικότητα δεν δημιουργούν από μόνα τους προϋποθέσεις ούτε σύγκρουσης ούτε συνεργασίας. Επιτείνουν ωστόσο και πολλαπλασιάζουν τις γεωπολιτικές δυναμικές σύγκρουσης ή συνεργασίας που προϋπήρχαν σε ένα σύστημα περιφερειακής ασφάλειας πριν από την ανακάλυψη/εκμετάλλευσή τους.
Μεταψυχροπολεμικά αυτό το είδαμε και στην περίπτωση των ενεργειακών αποθεμάτων της Κασπίας Θάλασσας, το βλέπουμε ξανά και στην περίπτωση της Ανατολικής Μεσογείου όπου η ανακάλυψη των μεγάλων αποθεμάτων ΦΑ σε Ισραήλ, Κύπρο και Αίγυπτο ενίσχυσαν ταυτόχρονα και τις δυναμικές συνεργασίας και τις δυναμικές αντιπαράθεσης.
Παρά το γεγονός ότι η παρομοίωση του EMGF με τον ΕΚΑΧ είναι ολίγον εξεζητημένη, δεδομένου ότι οι δύο οργανισμοί προέκυψαν σε εντελώς διαφορετικά γεωπολιτικά πλαίσια ισορροπίας δυνάμεων, η σύσταση του EMGF μπορεί να διεκδικήσει «δάφνες» και πρωτοπορίας και αυθεντικότητας, καθώς το Φόρουμ ΦΑ Ανατολικής Μεσογείου είναι ο πρώτος διακρατικός οργανισμός που συστήνεται στην περιοχή μας και προκύπτει ως απότοκος συνεννόησης και πρωτοβουλίας των κρατών της περιοχής.
Από μια άποψη οι ρίζες του EMGF μπορούν να αναχθούν στην πρώτη θεσμοθετημένη δομική τριμερή συνεργασίας Ελλάδος – Κύπρου – Αιγύπτου που εγκαινιάστηκε το 2014. Αυτή η τριμερής συνεργασία εν συνεχεία ενδυναμώθηκε περαιτέρω και στηρίχθηκε από διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις. Υπό την άποψη αυτή, δεν είναι τυχαίο ότι η ιδέα για τον νέο οργανισμό τέθηκε για πρώτη φορά στο τραπέζι μιας τέτοιας τριμερούς συνάντησης το 2018. Η συγκρότηση του οργανισμού και ο ενεργητικός διαπραγματευτικός ρόλος της Ελλάδας κατά τις πολύμηνες συζητήσεις που οδήγησαν στο παρόν αποτέλεσμα αποτελούν αδιαμφισβήτητη επιτυχία της διεθνούς ενεργειακής μας πολιτικής.
Η πρόθεση της Γαλλίας, των ΗΠΑ και των ΗΑΕ να συμμετάσχουν ως μόνιμα μέλη/παρατηρητές στον Οργανισμό είναι δηλωτική της δυναμικής που αναπτύσσεται, κάτι που σε επιχειρηματικό επίπεδο έχει ήδη επιβεβαιωθεί από τη συμμετοχή στο Industry Advisory Group του EMGF των κορυφαίων ενεργειακών επιχειρήσεων του κόσμου. Πέραν αυτού, δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής μας ότι παρά τη συνεχιζόμενη ανοικτή πηγή αποσταθεροποίησης που εξακολουθεί να δημιουργεί η μη επίλυση του Παλαιστινιακού Ζητήματος, οι Παλαιστίνιοι εντάχθηκαν στον Οργανισμό αποδεχόμενοι τους ίδιους κανόνες και τις ίδιες αρχές με το Ισραήλ. Μέχρι πολύ πρόσφατα, με όρους ιστορικής μνήμης, τα περισσότερα από τα ιδρυτικά κράτη του Οργανισμού συναντιόνταν στα πεδία των μαχών. Τώρα συναντώνται για πρώτη φορά κατόπιν δικής τους πρωτοβουλίας γύρω από ένα τραπέζι θεσμοθετημένου και ευχόμαστε δημιουργικού διαλόγου. Και αυτό είναι, αν μη τι άλλο, παρήγορο.
*Ο δρ Θεόδωρος Τσακίρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Γεωπολιτικής & Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
