Σε όλα τα επίπεδα, η ανθρωπότητα ζει μια κρίση ορίων, αυτή των ενεργειακών πόρων, των μέσων για να προβλέψει το μέλλον, των δυνατοτήτων δράσης. Τι συμβαίνει αν, για να τα ξεπεράσουμε, πρέπει να επανεξετάσουμε την ίδια την ιδέα των ορίων;
Για παράδειγμα, κατάργηση ή ενίσχυση των συνόρων, επιδίωξη ατελείωτης επέκτασης ή επιβολής νέων οικολογικών προτύπων, σεβασμός ή καταπάτηση της φυσικής απόστασης που συνδέεται με το Covid, καθορισμός ή όχι ορίου ταχύτητας 80km/h…, παντού συζητούνται τα όρια. Μεταξύ αυτών που θέλουν να τα καταργήσουν και αυτών που θέλουν να τα ενισχύσουν, υπάρχει ένα συνολικό αδιέξοδο. Επειδή όλοι συγκρούονται με το θέμα των ορίων, που θεωρούνται ως δεσμοί από ορισμένους, ως προστατευτικά κιγκλιδώματα από άλλους, χωρίς να αμφισβητείται η αίσθηση της έννοιάς τους.
Στο άρθρο αυτό γίνεται αναφορά στο βιβλίο των Monique Atlan και Roger-Pol Droit οι οποίοι επανεξετάζουν την ιδέα των ορίων, τους ορισμούς τους και τις κύριες παραστάσεις τους σε όλη τη δυτική ιστορία. Μέσα από μια σειρά παραλλαγών, οι συγγραφείς δείχνουν πόσο σημαντικό είναι το όριο για την οργάνωση της σκέψης, των κοινωνιών και της ζωής. Αποτελεί ένα φιλοσοφικό περίπατο που προτείνει μια ευεργετική πολιτική των ορίων (βλ. Μ. Atlan, R.P. Droit, le sens des limites, L’observatoire, 20/1/2021, 219 σελίδες).
Μια απίθανη επιστήμη των ορίων
Η πανδημία που πλήττει τον πλανήτη μας εδώ και ένα χρόνο μας θυμίζει την επιβολή των ορίων. Αναγκάζει τον καθένα μας να συνειδητοποιήσει με διαφορετικό τρόπο το ζήτημα των ορίων και τα κρίσιμα θέματα που θέτει. Η κρίση του κορωνοϊού μας υπενθύμισε, με σκληρό τρόπο, μια σειρά από όρια – λίγο πολύ ξεχασμένα – παραμελημένα ή και παραμερισμένα.
– Όρια του σώματος, φυσικές άμυνες, ανοσοποιητικά συστήματα.
– Όρια συστημάτων υγείας, εξοπλισμού, χωρητικότητας υποδοχής.
– Όρια των δυνατοτήτων πρόβλεψης, αντίδρασης.
– Όρια γνώσεων, επιστημονικών ερευνών, δυνατοτήτων ανακάλυψης.
– Όρια οικονομιών, διεθνούς αλληλεγγύης, διαχείρισης κρίσεων.
– Όρια εμπιστοσύνης, εξοργισμού, υπομονής,…
Χωρίς να ξεχνάμε τα όρια της ανθρώπινης επέκτασης, τα σύνορα μεταξύ ζώντων ειδών, ή ακόμη και, σε διαφορετικό μητρώο, τα όρια της ορατότητας του μέλλοντος.
Αυτή η ξαφνική και άνευ προηγουμένου κρίση επανενεργοποίησε και ενέτεινε πολλά ερωτήματα σχετικά με τα όρια που υπήρχαν ήδη. Επιβεβαίωσε ότι η αίσθηση των ορίων πρέπει, περισσότερο από ποτέ, να διερευνηθεί. Είναι σίγουρο ότι όλοι ξέρουμε τί είναι ένα όριο. Πιστεύουμε αυθόρμητα ότι είναι απλό. Τι γίνεται αν δεν είναι;
Πρακτικά, ένας τύπος ορίου δημιουργείται με το να πάρουμε ένα φύλλο χαρτιού και να σχεδιάσουμε μια γραμμή, οριζόντια, κάθετη, διαγώνια, από άκρη σε άκρη. Αρκεί η γραμμή, ευθεία ή όχι, να διαιρεί το φύλλο σε δύο μέρη. Αυτή η γραμμή είναι η πιο άμεση αναπαράσταση αυτού που ονομάζεται «όριο». Θεωρητικά αυτή η γραμμή δεν είναι απλή. Αντίθετα εγείρει ορισμένα ερωτήματα.
– Βλέπετε δύο ή τρία μέρη;
– Σχεδιάζοντας αυτή τη γραμμή, έχετε ορίσει δύο διαστήματα, τα οποία προηγουμένως δεν υπήρχαν;
– Πώς είναι το ένα πραγματικά διαφορετικό από το άλλο;
– Θα λέγατε ότι εμφανίζονται σε αυτό το φύλλο, χώρες, χωράφια, κήποι;
– Είναι φίλοι, εχθροί ο ένας του άλλου; Ή, αδιάφοροι ο ένας στον άλλο;
– Και η γραμμή; Είναι αδιάβροχη; Διαπερατή ή αδιάβατη;
– Πώς μετακινείστε από τη μια περιοχή στην άλλη;
– Αυτό το όριο που προσδιορίζει τις δύο περιοχές έχει πάχος ή όχι;
– Σε ποιά πλευρά ανήκει;
– Στο ένα, στο άλλο και στα δύο, σε κανένα;
Αυτές οι παράξενες ερωτήσεις μπορεί να είναι άλυτες. Επειδή αυτές οι ερωτήσεις παράγουν νέες, οι οποίες πολλαπλασιάζονται και δημιουργούν χάος. Για παράδειγμα, είναι η γραμμή που δημιουργεί το διαχωρισμό μεταξύ των δύο διαστημάτων ή αντίθετα, η διαίρεση που παράγει τη γραμμή ως αποτέλεσμα. Και αφού δημιουργήσαμε αυτό το όριο, αυτό σημαίνει ότι τα όρια είναι δημιουργίες μας; Είμαστε αυτοί που τα ρυθμίζουμε όλα ή απλά μερικά; Και ακόμη: τί αλλάζει εάν η γραμμή είναι ασυνεχής, διακεκομμένη ή αν δεν φτάσει ως την άκρη του φύλλου;
Έτσι, οι ερωτήσεις σχετικά με τα όρια είναι τόσες πολλές που δεν θα τις ξεπεράσουμε ποτέ; Στην πραγματικότητα, αποτελεί μια πολύ περίεργη και απίθανη θεωρία («οριολογία») που αφορά τόσους κλάδους και σε τόσες πολλές ερωτήσεις, που κάποιος θα κατέληγε να μην ξέρει πώς να την πάρει ή πού να στραφεί.
Παραδείγματα
Η οριολογία μπορεί να αφορά:
– Τον κώδικα Εθνικής Οδού, και ατελείωτες συζητήσεις σχετικά με τα όρια ταχύτητας.
– Την αστροφυσική και τις εικασίες σχετικά με τα όρια του σύμπαντος.
– Την ιστορία και τις περιόδους της προκειμένου να γνωρίζουμε που ξεκινά και που τελειώνει ο Μεσαίωνας, ή τί διαχωρίζει τη Σύγχρονη και τη Μεταμοντέρνα εποχή.
– Τη φυσική, με την ταχύτητα του φωτός ή τα χρώματα του φάσματος.
– Την ιατρική με τις ικανότητες του οργανισμού μας να αντέχει την κόπωση, υποσιτισμό, ιούς.
– Τη λογοτεχνία με την οριοθέτηση των ειδών, στύλ, και θεωρητικών ρευμάτων.
Συμπερασματικά, αυτό που απασχολεί την ανθρωπότητα είναι το παρόν. Αυτό που βιώνει και τί μπορεί να κάνει για αυτό. Και λόγω αυτού του παρόντος, είναι ενδιαφέρον το θέμα των ορίων. Οι συγγραφείς προτείνουν δύο αντιλήψεις του ανθρώπου ως προς το ζήτημα των ορίων: «η μια υπομένει το πεπερασμένο, το ενδεχόμενο και την αβεβαιότητα. Καταλαβαίνει την ανθρώπινη ύπαρξη εντός των ορίων που δεν μπορεί να υπερβεί ή να αγνοήσει με ρίσκο να χαθεί. Η άλλη θέλει απεριόριστη ελευθερία από όλους τους περιορισμούς».
Συνεχίζοντας, «η ανθρωπότητα ονειρεύεται να απελευθερωθεί από τα όρια του σώματος, του χρόνου, του χώρου, προσπαθεί να αυξήσει επ’ αόριστον τις ικανότητές της, τη διάρκεια ζωής της, την υπολογιστική της δύναμη, τις ικανότητές της. Ωστόσο, ταυτόχρονα, μια έντονη συνειδητοποίηση των ορίων εμφανίζεται ως η άλλη πλευρά του παρόντος. Είναι γνωστό τώρα ότι ο πλανήτης είναι μοναδικός, ενεργειακοί πόροι σε πεπερασμένες ποσότητες, ανάπτυξη χωρίς μέτρο αδύνατη. Δεν υπάρχει πλέον απεριόριστη ανάπτυξη στη Γη. Ένα από τα κλειδιά της εποχής μας έγκειται σε αυτήν την ένταση ανάμεσα σε ένα πάντα περισσότερο και ένα πάντα λιγότερο, τη μεγέθυνση και την απομεγέθυνση, την επιθυμία για το απεριόριστο και την επίγνωση των ορίων».
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
