Η Αμερική είναι χώρα με πολλές ιδιομορφίες, όπως μας υπενθυμίζουν οι ίδιοι οι Αμερικανοί. Μία από αυτές που ζούμε στις ημέρες μας είναι η συνύπαρξη μια ισχυρής δημοκρατίας με εκφάνσεις βίας. Δύο εβδομάδες μετά την εισβολή των οπαδών του Τραμπ στο Καπιτώλιο στην Ουάσιγκτον, η πόλη στρατοκρατήθηκε για να αποφευχθούν παρόμοιες σκηνές στην τελετή ορκωμοσίας του νέου προέδρου Τζο Μπάιντεν. Παρότι τέτοιου είδους επιδείξεις βίας από διαδηλωτές και δύναμης από τις Αρχές φαίνονται πρωτόγνωρες, δεν είναι δυσεξήγητες. Οι δημοκρατικοί θεσμοί αυτής της χώρας έχουν συνυπάρξει με αυστηρές μεθόδους αστυνόμευσης αλλά και με τη χρήση βίας σε στιγμές πολιτικής όξυνσης. Και τελικά επιβιώνουν, όπως τόνισε και ο Μπάιντεν στην τελετή ορκωμοσίας.
Οι Αρχές κάνουν την παρουσία τους αισθητή σε καθημερινή βάση στην Αμερική. Ο έλεγχος στα αεροδρόμια, ιδίως μετά την τρομοκρατική επίθεση τον Σεπτέμβριο του 2001, είναι ασφυκτικός, ίσως και υπερβολικός. Υπάρχουν δρακόντεια μέτρα στη φύλαξη δημόσιων κτιρίων. Η ευκολία πρόσβασης στο Καπιτώλιο των οπαδών του Τραμπ ήταν εξαίρεση του κανόνα.
Καυχώνται οι Αμερικανοί για πολλά, ανάμεσα σε αυτά και το νομικό πλαίσιο που καθορίζει τη λειτουργία της χώρας. Η καθημερινή ζωή διέπεται από πλήθος νόμων και κανονισμών, ενώ στο πολιτικό πεδίο το Ανώτατο Δικαστήριο έχει τη δικαιοδοσία να ακυρώσει έναν νόμο ή να απορρίψει μια εκτελεστική πράξη ως αντισυνταγματική.
Ισως ο επιβλητικός συνδυασμός αστυνόμευσης και νομικού πλέγματος είναι αναγκαίος σε μια χώρα με τόσο πολλές γεωγραφικές, κοινωνικές και πολιτιστικές διαφορές, καθώς και έναν πληθυσμό που ανανεώνεται συνέχεια με μετανάστες που δεν γνωρίζουν τις συνήθειες και τους νόμους της χώρας. Το νομικό πλαίσιο παρέχει μια συνοχή και ομαλότητα σε μια χώρα με κατ’ εξοχήν ετερόκλητο πληθυσμό.
Και όμως, όπως έχουν σημειώσει πολλοί παρατηρητές, πολιτικές αντιπαραθέσεις στην ιστορία των ΗΠΑ συχνά εκφράζονται με άσκηση βίας και αμφισβήτηση του νόμου. Οι αντιδράσεις στον αγώνα των μαύρων για ισότητα από τη δεκαετία του 1950 μέχρι τις μέρες μας είναι το καλύτερο παράδειγμα. Γνωρίζουμε βέβαια πως το ίδιο το αμερικανικό σύνταγμα κατοχυρώνει το δικαίωμα της οπλοφορίας.
Πρόκειται για ένα άρθρο του Συντάγματος που ξενίζει στις σημερινές συνθήκες, αλλά τέθηκε σε εφαρμογή στα τέλη του 18ου αιώνα. Ηταν μια εποχή που άρχιζαν οι λευκοί Αμερικανοί την εποίκηση της χώρας πέραν της Ανατολικής Ακτής όπου είχαν εγκατασταθεί. Η επέκταση των λευκών στα δυτικά της αμερικανικής ενδοχώρας έγινε με έναν συνδυασμό πολέμων και εθνοκαθάρσεων κατά των ιθαγενών, καθώς και εξερευνήσεων και θαρραλέων ταξιδιών σε μια τεράστια και άγνωστη ήπειρο. Απαραίτητο βοήθημα σε αυτή τη λεγόμενη «θρυλική κατάκτηση της Δύσης» ήταν η οπλοφορία, μια αναγκαιότητα που θέσπισε το σύνταγμα ως πρωταρχικό δικαίωμα.
Οταν πλέον το κράτος και οι νόμοι του επεκτάθηκαν μέχρι και την άλλη άκρη της χώρας, το δικαίωμα της οπλοφορίας δεν αμφισβητήθηκε. Αντίθετα, έγινε συστατικό στοιχείο της μυθολογίας για το πώς οι γενναίοι πρωτοπόροι άνοιξαν τον δρόμο για τη γεωγραφική ολοκλήρωση του αμερικανικού έθνους.
Η ελεύθερη χρήση όπλων στη σημερινή εποχή διευκολύνει όσους θέλουν να παραβιάσουν τους νόμους ή το δημοκρατικό πολίτευμα. Και με τη σειρά του το κράτος αντιδρά με επιδείξεις δύναμης, όπως έκανε τις μέρες που προετοιμαζόταν η Ουάσιγκτον για την ορκωμοσία του νέου προέδρου. Παρ’ όλα αυτά η Ιστορία μάς δείχνει πως η δημοκρατία στις ΗΠΑ παρουσιάζει μια διαχρονική ανθεκτικότητα. Μεταξύ άλλων, όταν ο Μπάιντεν είπε στην ομιλία του πως επικράτησε η δημοκρατία αναφερόταν και σε αυτό το χαρακτηριστικό. Σε μια άλλη χώρα η συνύπαρξη δημοκρατικών θεσμών με εκρήξεις βίας και καταστολής θα οδηγούσε στο συμπέρασμα πως πρόκειται για αστυνομικό κράτος. Αλλά στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών πρόκειται για μια αμερικανική ιδιομορφία.
Ο κ. Αλέξανδρος Κιτροέφ είναι καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Haverford College στην Πενσιλβάνια.
