Ερευνα : Οι ψηφιακοί τεχνίτες και οι 5 προκλήσεις της επόμενης ημέρας

Τι σχέση έχει η πανδημία αλλά και η περιβαλλοντική κρίση και κλιματική αλλαγή με τους λεγόμενους «ψηφιακούς τεχνίτες», τους τεχνίτες της νέας γενιάς, τα εγγόνια των υδραυλικών, των ηλεκτρολόγων, των ψυκτικών κ.ά. των περασμένων δεκαετιών που τώρα καλούνται να ανταποκριθούν στα ζητούμενα της ψηφιακής εποχής, να καλύψουν καινούργιες ανάγκες και απαιτήσεις μιας κοινωνίας που αλλάζει, μιας οικονομίας που διαφοροποιείται και διευρύνει τα πεδία των δραστηριοτήτων της;

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Η πανδημία αλλά και η περιβαλλοντική κρίση και κλιματική αλλαγή έχουν παγιώσει τάσεις στον χώρο της οικονομίας και έχουν «ανοίξει» νέα πεδία επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που στηρίζονται στην εκρηκτική ανάπτυξη της τεχνολογίας και των λύσεων που ενσωματώνουν καινοτομία.

Παράλληλα, η ανάγκη επιτάχυνσης του έτσι και αλλιώς αναγκαίου ψηφιακού μετασχηματισμού τόσο στο κράτος όσο και στην κοινωνία διαμορφώνει νέα δεδομένα που απαιτούν εργαζομένους νέων δεξιοτήτων. Τα νέα αυτά δεδομένα επιτρέπουν πέραν όλων των άλλων την ανάπτυξη ενός σώματος εξειδικευμένων στελεχών – ας τους πούμε με τον γενικό όρο «τεχνίτες της ψηφιακής εποχής» – που θα έρθει να καλύψει νέες ανάγκες στην αγορά εργασίας και θα απορροφήσει ακόμη και τμήματα της ανεργίας των πτυχιούχων.

Οι όψεις της νέας πραγματικότητας

Με βάση αυτά τα δεδομένα κλήθηκε να απαντήσει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς Μιλτιάδης Νεκτάριος. «Η χώρα πρέπει να επανασχεδιάσει το εκπαιδευτικό σύστημα ώστε αυτό να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, η οποία, εκτός των άλλων, βασίζεται και στην εκτεταμένη ψηφιοποίηση των παραγωγικών και καταναλωτικών διαδικασιών στις σύγχρονες κοινωνίες» είναι μια πρώτη και βασική επισήμανση, για να προσθέσει στη συνέχεια: «Η χώρα έχει πλήρη επάρκεια στελεχών ανώτατης εκπαίδευσης, αλλά πάσχει σοβαρά σε επίπεδο μεσαίων στελεχών λόγω της σταδιακής απαξίωσης της επαγγελματικής εκπαίδευσης στην περίοδο της Μεταπολίτευσης».

Ο καθηγητής Νεκτάριος με την απάντησή του παρουσιάζει όψεις της εκπαιδευτικής, οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας, την οποία κανείς και για κανέναν λόγο δεν μπορεί να παρακάμψει: «Τα προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης προετοιμάζουν άτομα για θέσεις εργασίας σε επαγγέλματα μεσαίας ειδίκευσης, τα οποία αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μερίδιο των θέσεων εργασίας που διατίθενται σήμερα στην αγορά εργασίας.

Το 2018, στην Ελλάδα το 31% όλων των θέσεων εργασίας ήταν σε επαγγέλματα που απαιτούσαν υψηλού επιπέδου προσόντα, ενώ το 62% όλων των θέσεων εργασίας ήταν σε επαγγέλματα που απαιτούσαν προσόντα μεσαίου επιπέδου (μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο 50%) και επιπλέον το 7% των θέσεων εργασίας ήταν σε επαγγέλματα που απαιτούσαν χαμηλό επίπεδο προσόντων».

Η δημιουργία νέων στελεχών

«Σε πρόσφατη μελέτη της διαΝΕΟσις για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση στην Ελλάδα (2020) διαπιστώθηκε η μεγάλη αναντιστοιχία μεταξύ εκπαίδευσης και θέσεων εργασίας που ζητούν οι επιχειρήσεις. Περίπου 45% των ελληνικών επιχειρήσεων αναφέρουν ότι δυσκολεύονται να καλύψουν κενές θέσεις εργασίας μεσαίου επιπέδου, εξαιτίας κυρίως της έλλειψης των κατάλληλων δεξιοτήτων και της απαιτούμενης εργασιακής εμπειρίας.

Σε σχετική έρευνα του ΣΕΒ το 2020 εντοπίστηκε μια σειρά από νέες επαγγελματικές ειδικεύσεις που έχουν προκύψει από τις ανάγκες εφαρμογής των νέων τεχνολογικών εξελίξεων, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα.

Ο πρόσφατος νόμος για την αναβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης εκτιμάται ότι θα συμβάλει στη δημιουργία νέων στελεχών με τις κατάλληλες δεξιότητες που θα υποστηρίξουν τη βιομηχανική ανασυγκρότηση της χώρας».

Τι θα βρούμε μπροστά μας

Ο Νίκος Χριστοδούλου, Consulting Managing Partner στην Deloitte, έχοντας μια ευρύτερη γνώση των νέων τάσεων, μας «μιλάει» για τις προκλήσεις της νέας κανονικότητας. Ο ίδιος κάνει λόγο για πέντε μεγάλες προκλήσεις που θα βρούμε μπροστά μας την επόμενη ημέρα.

Ο λόγος στον κ. Χριστοδούλου: «Σήμερα ζούμε έναν ιστορικό επιταχυντή. Σε διάστημα λίγων μηνών βιώνουμε αλλαγές που κανονικά ήθελαν αρκετά χρόνια για να γίνουν. Ο κόσμος μας έγινε απότομα πολύ πιο ψηφιακός και μια νέα ψηφιακή ατζέντα διαμορφώνεται. Εχουμε διακρίνει πέντε μεγάλες προκλήσεις στην ψηφιακή νέα κανονικότητα:

Η πρώτη πρόκληση αφορά την καταναλωτική συμπεριφορά του πελάτη, πολλές από τις αγοραστικές συνήθειες του οποίου έχουν αλλάξει: Κατά τη διάρκεια της κρίσης οι πελάτες εστίασαν στα ψηφιακά κανάλια και στο ηλεκτρονικό εμπόριο πολύ περισσότερο από το παρελθόν. Υπάρχει σημαντική αλλαγή της συμπεριφοράς, ιδιαίτερα στις νεότερες ηλικίες. Πάνω από το 90% των Gen Z (μέχρι 25 ετών) και millenials (μέχρι 40 ετών) οδηγούνται σε δραστική συμπεριφορική αλλαγή προσέχοντας ιδιαίτερα το τι και πώς ξοδεύουν. Ζούμε πλέον έναν μετασχηματισμό, όπου τα πιο ισχυρά σημεία επαφής του καταναλωτή δεν ανήκουν πλέον στο φυσικό κατάστημα αλλά στον online και στον ψηφιακό κόσμο.

Η δεύτερη μεγάλη πρόκληση είναι ο ενισχυμένος ρόλος της εφοδιαστικής αλυσίδας: Η αύξηση της ζήτησης από τα ηλεκτρονικά κανάλια, που εκτοξεύτηκε κατά την καραντίνα, δημιούργησε σημαντικά προβλήματα διανομής σε πολλούς κλάδους. Πολλές επιχειρήσεις απέτυχαν να ανταποκριθούν στην ταχύτητα και ευελιξία που απαιτούσαν οι πελάτες τους. Το Ιnternet δεν κοιμάται ποτέ, οπότε τα κανάλια αποθήκευσης και διανομής καλούνται να προσαρμοστούν σε αυτό το 24×7 ωράριο εξυπηρέτησης.

Εισάγονται διεργασίες που επιβάλλουν ταχύτερες αποστολές στη διάρκεια της νύχτας. Ασυνήθιστο και συχνά εξοντωτικό είναι το μικρό μέγεθος των παραγγελιών που εκτελούνται. Η δρομολόγηση των αποστολών γίνεται με τρόπους που παραδοσιακά δεν θεωρούνταν επικερδείς. Το φυσικό κατάστημα δεν έχει βγει από το παιχνίδι, αλλά πρέπει να λειτουργεί συνεργατικά με το ηλεκτρονικό και η ορατότητα των αποθεμάτων είναι κομβικής σημασίας.

Η τρίτη μεγάλη πρόκληση έχει να κάνει με τον τρόπο που λειτουργεί εσωτερικά ή ίδια η επιχείρηση: Για τη σύγχρονη εμπειρία πελάτη απαιτείται η ψηφιοποίηση (digitization) όλων των λειτουργιών της επιχείρησης. Οσες επιχειρήσεις δεν είχαν προβλέψει και σχεδιάσει εναλλακτικούς ψηφιακούς τρόπους λειτουργίας και εξυπηρέτησης των πελατών τους αναγκάστηκαν έως και στον τερματισμό των εργασιών τους.

Η τέταρτη μεγάλη πρόκληση είναι η εξ αποστάσεως εργασία: Οι εκτιμήσεις είναι ότι η εξ αποστάσεως εργασία θα παραμείνει ως μόνιμη κατάσταση. Πλέον η φύση της εργασίας αλλάζει και εισάγεται ο όρος «απομακρυσμένες ομάδες υψηλής απόδοσης». Είναι σημαντικό να δημιουργήσουμε τη σωστή εργασιακή εμπειρία για τους ανθρώπους αυτούς, προκειμένου το ψηφιακό απομακρυσμένο περιβάλλον να δρα σαν περαιτέρω κίνητρο στην παραγωγικότητά τους.

Τα στοιχεία μάς δείχνουν ότι ιδέες που αναπτύχθηκαν από ομάδες τριών ή παραπάνω μελών έχουν 156% περισσότερη απήχηση στους πελάτες σε σχέση με ομάδες που αποτελούνταν από ένα ή δύο μέλη. Το 77% των εργαζομένων νιώθουν πιο παραγωγικοί όταν εργάζονται απομακρυσμένα, ενώ 30% νιώθουν ότι κατορθώνουν περισσότερα σε λιγότερο χρόνο. Το 1% αύξηση στο δείκτη ομαδικής αποτελεσματικότητας μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση έως και 80% της παραγωγικότητας της επιχείρησης.

Η πέμπτη πρόκληση αφορά την ίδια την τεχνολογία και τις τεχνολογικές επιλογές της επιχείρησης: Μέχρι σήμερα η αρχιτεκτονική και η οργάνωση των περισσότερων επιχειρήσεων είχε σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο ώστε το σύνολο των υποδομών και εφαρμογών να είναι προσβάσιμο κυρίως «εκ των έσω».

Η πανδημία φαίνεται να επιταχύνει την αλλαγή νοοτροπίας για την χρήση του cloud και την εκμετάλλευση ανοιχτών υποδομών.

Πολλοί μιλούν για τον «θάνατο του data center» όπως το ξέραμε μέχρι σήμερα. Η νέα τεχνολογική αρχιτεκτονική των επιχειρήσεων πρέπει να προσομοιαστεί με σταθμό τρένου όπου οι υποδομές δεν τους ανήκουν αλλά χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση, σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες τους για να επιτύχουν τους επιχειρησιακούς τους στόχους. Τα δεδομένα τους πρέπει επίσης να είναι εύκολα προσβάσιμα τόσο από τους υπαλλήλους τους όσο κι από τους πελάτες, καθώς βελτιώνουν τις δυνατότητές τους να αναπτύσσουν γρήγορα νέες υπηρεσίες και προϊόντα επενδύοντας σε συνεργασίες με εξωτερικά οικοσυστήματα».

Οι ανάγκες για θέσεις εργασίας και επαγγέλματα στην Ελλάδα

Για την Ελλάδα προβλέπεται ότι ο ρυθµός ανάπτυξης της απασχόλησης στο διάστηµα 2018-2030 θα κυµανθεί µεταξύ 2,5% και 3%. Eτήσια αύξηση των θέσεων εργασίας θα παρατηρηθεί 2,2% στις κατασκευές, 6% στις τηλεπικοινωνίες και από 3% στην υγεία και στην εκπαίδευση.

Οι καινούργιες ανάγκες μιας κοινωνίας που αλλάζει

«Η ζωή μας άλλαξε ήδη. Μένει να αλλάξουμε κι εμείς»

Ο Στράτος Στυλιανίδης, αντιπρύτανης Ερευνας και Διά Βίου Εκπαίδευσης στο ΑΠΘ, προτείνει να εξοικειωθούμε με τις νέες πραγματικότητες και κυρίως με όρους και έννοιες όπως η διεπιστημονικότητα.

Ο λόγος στον καθηγητή Στυλιανίδη: «Η υγειονομική κρίση βρήκε τις χώρες ανέτοιμες να τη διαχειριστούν, και φυσικά η οικονομική και η κοινωνική κρίση ακολουθούν. Ολοι οι τομείς βάλλονται και δοκιμάζονται. Το ζητούμενο λοιπόν είναι το εξής. Ποια σοφία έχουμε αποκομίσει μέχρι στιγμής όσοι βρισκόμαστε σε θέσεις λήψης αποφάσεων;

Επένδυση στην Ερευνα

Τα άλματα της επιστήμης στον χώρο της ιατρικής έστρεψαν τα φώτα στην έρευνα και στα εργαστήρια. Η εξέλιξη αυτή αναμένεται να έχει πολλαπλά οφέλη για την ανθρωπότητα στο μέλλον. Η αντιμετώπιση της πανδημίας αποκάλυψε πρωτίστως νέες δυνατότητες μελέτης και παραγωγής εμβολίων. Χρηματοδοτήθηκαν αδρά προγράμματα που ολοκληρώθηκαν μέσα σε εννέα μόνο μήνες, χωρίς να παρακαμφθούν τα απαραίτητα επιστημονικά βήματα. Κατά τη διάρκεια του Coronavirus Global Response, την παγκόσμια δράση για την καθολική πρόσβαση σε προσιτό εμβολιασμό, θεραπεία και δοκιμή, επενδύθηκαν μέχρι και σήμερα (Ιανουάριος 2021) περίπου 16 δισ. ευρώ.

Αλλά και στο πλαίσιο προγραμμάτων μικρότερης κλίμακας, στα μικρά και μεγάλα πανεπιστήμια της χώρας μας τα επιτεύγματα δεν είναι λίγα. Οι δημιουργικές πρωτοβουλίες και τα ερευνητικά αποτελέσματα των επιστημόνων έδωσαν πραγματικές λύσεις τόσο στον περιορισμό της πανδημίας όσο και στη διατήρηση μιας αξιοπρεπούς ποιότητας στη ζωή πολλών ανθρώπων.

Οσα πανεπιστήμια είχαμε προλάβει να ψηφιοποιήσουμε τις διαδικασίες διαχείρισης ερευνητικών προγραμμάτων, μεταξύ αυτών πρώτο το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας, το ΑΠΘ, πληγήκαμε λιγότερο λειτουργικά. Κι αυτός ήταν ένας από τους λόγους που οι άνθρωποί μας δεν σταμάτησαν την έρευνα ποτέ.

Η διαχείριση της πανδημίας ήρθε να επισφραγίσει τη σημασία της διεπιστημονικότητας.

Βλέποντας το πιο κοντινό μας παράδειγμα εντός των συνόρων της χώρας μας, η επιδημιολογία από μόνη της αποδείχθηκε ανεπαρκής για να δώσει τη λύση σε ένα τόσο πολυπαραγοντικό πρόβλημα (δημόσιας υγείας, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό). Χρειάστηκε να επιστρατευθούν επιστήμονες από πολλές ειδικότητες της ιατρικής, αλλά και οικονομολόγοι, μετεωρολόγοι, πληροφορικοί, μαθηματικοί, χωροτάκτες, ψυχολόγοι.

Μήπως αυτή η διεπιστημονικότητα αποτελεί τη λύση στην αντιμετώπιση και άλλων σύνθετων εξισώσεων σε περιόδους κρίσεων;
Γνώμη μου είναι πως ναι. Εκεί πρέπει να επενδύσουμε ως πανεπιστήμια. Στη δικτύωση των ανθρώπων. Στην κινητοποίησή τους μέσω κοινής χρηματοδότησης σε μεικτές ερευνητικές ομάδες. Στη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών.

Τριτοβάθµια Εκπαίδευση

Εν μέσω πανδημίας, τα περισσότερα πανεπιστήμια κατάφεραν να προσαρμόσουν στον μέγιστο βαθμό τις εκπαιδευτικές τους δραστηριότητες μέσω εξ αποστάσεως διδασκαλίας και εξετάσεων. Με τις αντίστοιχες βέβαια πολύ σημαντικές κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις. Δεν θέλουμε να αντικατασταθεί σε καμία περίπτωση η διά ζώσης διδασκαλία.

Μήπως όμως οι αλλαγές αυτές διευρύνουν την πρόσβαση φοιτητών στα προγράμματα σπουδών χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς;
Ισως λοιπόν να αποδειχθεί ότι έχει νόημα να συνεχίσουμε να τηλεκπαιδεύουμε κατά ένα μέρος έστω τις φοιτήτριες και τους φοιτητές μας και μετά το πέρας της υγειονομικής κρίσης. Το στοίχημα είναι να μετατρέψουμε τη νέα κανονικότητα της πανδημίας σε εφαλτήριο για έναν τεκμηριωμένο επανασχεδιασμό των εκπαιδευτικών διαδικασιών του πανεπιστημίου προς όφελος της σύγχρονης κοινωνίας. Με προσοχή. Με υψηλή ευθύνη. Με αδιαπραγμάτευτη ηθική. Χωρίς προκαταλήψεις. Η ζωή μας άλλαξε ήδη. Μένει να αλλάξουμε κι εμείς».