Κολχικίνη : Είναι τελικά το νέο θεραπευτικό «όπλο» για την COVID-19;

Τη στιγμή που η «εμβολιαστική επιχείρηση σωτηρίας» ενάντια στον νέο κορωνοϊό προχωρεί παγκοσμίως με (πολύ) βραδείς ρυθμούς λόγω της ανεπαρκούς διάθεσης εμβολίων, μέσα σε ένα κλίμα εγκλήσεων και αντεγκλήσεων μεταξύ φαρμακευτικών εταιρειών και αρμόδιων αρχών και με διάχυτη την ανησυχία σχετικά με «εθνικισμούς» ακόμη και σε ό,τι αφορά αυτό το αγαθό στο οποίο έχει δικαίωμα κάθε κάτοικος του πλανήτη, τα φώτα στράφηκαν την εβδομάδα που μας πέρασε προς το θεραπευτικό μέτωπο ενάντια στην COVID-19 με πρωταγωνιστή ένα παλαιό και φθηνό φάρμακο, την κολχικίνη.

Η αρχική αισιοδοξία και η κριτική

Μια μεγάλη καναδική μελέτη – «ColCORONA» – στην οποία συμμετείχε και η Ελλάδα γέννησε αρχικώς μεγάλη αισιοδοξία σχετικά με το ότι η κολχικίνη μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό «όπλο» σε ό,τι αφορά τη θεραπεία ασθενών με COVID-19 εκτός νοσοκομείων, μετά τη δημοσιοποίηση ορισμένων προκαταρκτικών αποτελεσμάτων της μέσω δελτίου Τύπου στις 22 Ιανουαρίου. Μάλιστα, με βάση αυτά τα προκαταρκτικά αποτελέσματα η χώρα μας έγινε η πρώτη παγκοσμίως η οποία ενέταξε την κολχικίνη στο θεραπευτικό πρωτόκολλο για χρήση σε εξωνοσοκομειακούς ασθενείς. Ωστόσο, την περασμένη Τετάρτη, όταν τα συνολικά ευρήματα της «ColCORONA» δημοσιεύτηκαν στην πλατφόρμα ανοιχτής πρόσβασης medRχiv (η μελέτη έχει ήδη υποβληθεί για δημοσίευση σε επιστημονική επιθεώρηση και βρίσκεται υπό κρίση), ασκήθηκε από ειδικούς κριτική σχετικά με το ότι τα τελικά οφέλη από τη χορήγηση του φαρμάκου δεν είναι τόσο σημαντικά όσο αυτά που προβάλλονταν στο δελτίο Τύπου των επικεφαλής της μελέτης από το Ινστιτούτο Καρδιάς του Μόντρεαλ. Κάποιοι επιστήμονες έφτασαν να κάνουν λόγο ακόμη και για «παραπλανητικά» στοιχεία.

Η μελέτη «ColCORONA» συμπεριέλαβε περισσότερους από 4.000 ασθενείς οι οποίοι είχαν διαγνωστεί με COVID-19 αλλά δεν είχαν νοσηλευτεί. Στη διπλά τυφλή τυχαιοποιημένη κλινική αυτή μελέτη εντάχθηκαν εξωνοσοκομειακοί ασθενείς άνω των 40 ετών με έστω έναν παράγοντα κινδύνου για σοβαρή νόσηση (ή άνω των 70 ετών χωρίς επιπλέον παράγοντες) και το φάρμακο χορηγήθηκε εντός 48 ωρών από την τεκμηρίωση μέσω μοριακού τεστ της διάγνωσης της COVID-19. Με βάση τα προκαταρκτικά αποτελέσματα που παρουσιάστηκαν στο δελτίο Τύπου, η χορήγηση του φαρμάκου φάνηκε να συνδέεται με στατιστικώς σημαντικές μειώσεις στον κίνδυνο θανάτου ή νοσηλείας σε σύγκριση με τη χορήγηση εικονικού φαρμάκου. Συγκεκριμένα, ανάλυση σε 4.159 ασθενείς των οποίων η διάγνωση της COVID-19 επιβεβαιώθηκε με μοριακό τεστ έδειξε ότι η κολχικίνη μείωσε τις νοσηλείες κατά 25%, την ανάγκη μηχανικής υποστήριξης της αναπνοής κατά 50% και τους θανάτους κατά 44%.

Οταν όμως, μερικές ημέρες αργότερα, τα συνολικά αποτελέσματα είδαν το φως τη δημοσιότητας, άρχισαν και οι αιχμές από άλλους επιστήμονες, οι οποίοι ανέφεραν μεταξύ άλλων ότι τελικώς η κολχικίνη φαίνεται να μειώνει στατιστικώς σημαντικά μόνο τις νοσηλείες και όχι τους θανάτους από COVID-19. Στην κριτική που ασκήθηκε περιλαμβανόταν ακόμη το ότι η μελέτη ολοκληρώθηκε νωρίτερα – προτού συμπληρωθεί ο στόχος συλλογής συνολικά 6.000 ασθενών που είχε τεθεί με βάση τον σχεδιασμό -, γεγονός που μπορεί να επηρέασε τα αποτελέσματα, καθώς και ότι στις παρενέργειες από τη λήψη του φαρμάκου δεν έγινε καθόλου αναφορά στα προκαταρκτικά ευρήματα για στατιστικώς σημαντική αύξηση των περιπτώσεων πνευμονικής εμβολής στην ομάδα που έλαβε κολχικίνη σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου (0,5% έναντι 0,1%).

Τα εύλογα ερωτήματα και τα ευρήματα

Ολος αυτός ο θόρυβος προκάλεσε ερωτήματα. Η κολχικίνη είναι τελικώς το «όπλο» που αναζητούσαν να βάλουν οι γιατροί στη φαρέτρα τους ώστε να αντιμετωπίζουν την COVID-19 γρήγορα, προτού οι ασθενείς φτάσουν στο νοσοκομείο, συμβάλλοντας έτσι και στην αποφόρτιση των συστημάτων Υγείας; Σύμφωνα με αναλύσεις των ευρημάτων, για κάθε 70 άτομα που λαμβάνουν το φάρμακο αποτρέπεται μία εισαγωγή σε νοσοκομείο. Μια τέτοια αναλογία είναι καλή ή κακή, λαμβάνοντας πάντα υπ’ όψιν ότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν άλλες θεραπείες για ασθενείς εκτός νοσοκομείων, καθώς και (κυρίως) ότι κάθε αριθμός που παρουσιάζεται σε έναν πίνακα μιας μελέτης αφορά μια ανθρώπινη ζωή;

Οπως αναφέρει στο ΒΗΜΑ-Science o συντονιστής των ελλήνων επιστημόνων που συμμετείχαν στην «CοlCORONA», καθηγητής Καρδιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) Σπυρίδων Δευτεραίος, «η κολχικίνη είναι το μόνο φάρμακο που υπάρχει αυτή τη στιγμή στη θεραπευτική «φαρέτρα» για τους εξωνοσοκομειακούς ασθενείς. Βάσει των αποτελεσμάτων της «ColCORONA» που είδαν τώρα το φως της δημοσιότητας, έχουμε πολύ σοβαρά στοιχεία που υποστηρίζουν την προσφορά της κολχικίνης στην εξελισσόμενη πανδημία».

Μείωση των νοσηλειών

Ο έλληνας καθηγητής υπογραμμίζει ότι η χορήγηση του φαρμάκου φάνηκε να συνδέεται με στατιστικώς σημαντικές μειώσεις στον κίνδυνο για το σύνθετο καταληκτικό σημείο «θανάτου ή νοσηλείας» σε σύγκριση με τη χορήγηση εικονικού φαρμάκου. Συγκεκριμένα, η μελέτη έδειξε ότι η κολχικίνη μείωσε τις νοσηλείες σε στατιστικά σημαντικό βαθμό (25% σχετική μείωση), ενώ παρατηρήθηκε επίσης ισχυρή τάση για στατιστικά σημαντική μείωση της ανάγκης μηχανικής υποστήριξης της αναπνοής (κατά περίπου 50%). Προσθέτει επίσης ότι το φάρμακο συνδέθηκε με ελάχιστες παρενέργειες. «Δεν εμφανίστηκε καμία σημαντική παρενέργεια, με εξαίρεση τις διάρροιες». Το φάρμακο, όταν χρησιμοποιείται στη μικρή δοσολογία που χορηγείται από τους γιατρούς, είναι πολύ ασφαλές, σημειώνει ο κ. Δευτεραίος, προσθέτοντας πάντως ότι πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπό ιατρική παρακολούθηση, «καθώς μόνο ο θεράπων γιατρός γνωρίζει το ιστορικό του κάθε ασθενούς και τις πιθανές συνέργειες με άλλα φάρμακα τα οποία λαμβάνει». Την επισήμανση αυτή επιθυμεί μάλιστα να την κάνει ο καθηγητής ιδιαιτέρως τώρα που έχει παρατηρηθεί αυξημένη προσέλευση σε φαρμακεία ατόμων που χωρίς ιατρική συνταγή ζητούν από τους φαρμακοποιούς να τους δώσουν κολχικίνη…

Σχέδιο για υποβολή έγκρισης του φαρμάκου

Το ΒΗΜΑ-Science ήλθε σε επαφή και με τους ερευνητές της «ColCORONA» στον Καναδά. Ο ελληνικής καταγωγής δρ Ανδρέας Ορφανός, διευθυντής του Συντονιστικού Κέντρου για τις Καινοτομίες στην Υγεία του Μόντρεαλ (ΜΗΙCC), το οποίο ήταν υπεύθυνο για τον συντονισμό της μεγάλης μελέτης «ColCORONΑ», αναφέρει ότι «τα αποτελέσματα, παρά τις ερμηνείες που επιθυμεί να δίνει ο καθένας, ήταν πολύ ενθαρρυντικά. Σε εξωνοσοκομειακούς ασθενείς με επιβεβαιωμένη COVID-19 η κολχικίνη οδήγησε σε χαμηλότερα ποσοστά θανάτου ή νοσηλείας σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο». Ο δρ Ορφανός επισημαίνει ότι «βρισκόμαστε στο «μάτι» ενός πανδημικού κυκλώνα και υπάρχει άμεση ανάγκη για θεραπείες, ιδίως σε ό,τι αφορά ασθενείς που έχουν πρωτοδιαγνωστεί με COVID-19 προτού φτάσουν σε κατάσταση για την οποία θα χρειάζονται νοσηλεία. Η κολχικίνη μέσα από αυτά τα αποτελέσματα δείχνει τη δυναμική της ώστε να αποτελέσει «όπλο» για αυτούς τους ασθενείς. Εννοείται ότι τα ευρήματα πρέπει να περάσουν από κριτές και να δημοσιευτούν σε επιστημονική επιθεώρηση. Μόλις γίνει αυτό, σχεδιάζουμε την υποβολή φακέλου στις αρμόδιες αρχές για έγκριση του φαρμάκου».

Κλείνοντας και ο κ. Δευτεραίος τονίζει πως οι μέχρι στιγμής μελέτες της κολχικίνης «προσφέρουν ολοένα και περισσότερες αποδείξεις ότι το φάρμακο αυτό αποτελεί θεραπευτική ελπίδα. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της «ColCORONA» ήδη βρίσκονται στην κρίση της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας και θα πρέπει να αξιολογηθούν σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα επερχόμενων μελετών, όπως η «RECOVERY» που «τρέχει» αυτή τη στιγμή στο Ηνωμένο Βασίλειο σε περισσότερους από 5.000 νοσηλευόμενους ασθενείς σε 176 νοσοκομεία». Ωστόσο ο καθηγητής σπεύδει να προσθέσει ότι κανένα φάρμακο δεν αποτελεί ποτέ πανάκεια…

Τι λέει η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας

Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που ενέταξε την κολχικίνη στο θεραπευτικό πρωτόκολλο για ασθενείς εκτός νοσοκομείων μετά τη δημοσιοποίηση των προκαταρκτικών αποτελεσμάτων της «ColCORONA» μέσω δελτίου Τύπου. Με βάση τη σχετική απόφαση της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας η κολχικίνη πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς εκτός νοσοκομείων μετά από θετικό μοριακό τεστ για COVID-19 και μόνο με ιατρική συνταγή. Η λήψη της θεραπείας θα πρέπει να γίνεται από ασθενείς άνω των 60 ετών ανεξαρτήτως τού αν πάσχουν από υποκείμενα νοσήματα καθώς και από ασθενείς 18-60 ετών με τουλάχιστον ένα υποκείμενο νόσημα (υπέρταση, παχυσαρκία, χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, σακχαρώδης διαβήτης, άσθμα, στεφανιαία νόσος, καρδιακή ανεπάρκεια) ή με πυρετό 38°C και άνω επί τουλάχιστον 48 ώρες.

Μετά την εμφάνιση των ολοκληρωμένων αποτελεσμάτων της «ColCORONΑ» γεννάται το ερώτημα αν η απόφαση της ελληνικής Επιτροπής ήταν πρόωρη. Οπως απαντά στο «Βήμα» ο ομότιμος καθηγητής Παθολογίας Λοιμώξεων ΕΚΠΑ και μέλος της Επιτροπής κ. Γεώργιος Δαΐκος, «πράγματι μετά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων φαίνεται ότι τα δεδομένα πιθανώς να μην είναι τόσο ισχυρά. Η ανάλυση δείχνει μια οριακή στατιστική σημαντικότητα σε ό,τι αφορά τη μείωση των νοσηλειών, αλλά τα υπόλοιπα αποτελέσματα είναι διφορούμενα. Ισως η απόφασή μας ήταν λίγο πρόωρη καθώς προσπαθούμε να βρούμε λύσεις σε μια έκτακτη πανδημική κατάσταση, να λάβουμε αποφάσεις “εν καιρώ πολέμου”. Ωστόσο η κολχικίνη αποτελεί ένα παλαιό, δοκιμασμένο φάρμακο». Ο κ. Δαΐκος προσθέτει ότι πιθανώς μέσα στις επόμενες ημέρες θα συζητηθεί το ζήτημα στην Επιτροπή και ίσως αλλάξουν οι οδηγίες για χορήγηση της κολχικίνης σε εξωνοσοκομειακούς ασθενείς. «Πιθανώς να προταθεί η χορήγηση μόνο σε ασθενείς άνω των 60 ετών με έναν παράγοντα κινδύνου για σοβαρή νόσηση και όχι σε νεότερους».

Η σημαντική ελληνική συμβολή στη μελέτη του φαρμάκου

H χώρα μας έβαλε πρώτη τον «λίθο» παγκοσμίως στην ερευνητική προσπάθεια για χρήση της κολχικίνης ενάντια στην COVID-19 μέσω της πρώτης δημοσιευμένης τυχαιοποιημένης κλινικής δοκιμής με χρήση του φαρμάκου ενάντια στον SARS-CoV- 2 (GRECCO-19), της οποίας ο κ. Δευτεραίος ήταν εθνικός συντονιστής.

Ο κ. Δευτεραίος σημειώνει ότι η κολχικίνη είναι ένα αντιφλεγμονώδες φάρμακο, γνωστό εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα. «Εχει απόλυτη ένδειξη για χρήση στην ουρική αρθρίτιδα, στον μεσογειακό πυρετό και στην περικαρδίτιδα. Πριν από μια δεκαετία η ερευνητική ομάδα μας, η οποία αποτελείται από τους Γιώργο Γιαννόπουλο (εκλεγμένος αναπληρωτής καθηγητής ΑΠΘ), Δημήτριο Βραχάτη(ακαδημαϊκός υπότροφος ΕΚΠΑ), Σωτηρία Γιωτάκη (ακαδημαϊκή υπότροφος ΕΚΠΑ), Χριστόδουλο Στεφανάδη (ομότιμος καθηγητής Καρδιολογίας ΕΚΠΑ), Ευστάθιο Ηλιοδρομίτη (καθηγητής Καρδιολογίας ΕΚΠΑ) καθώς και τον καθηγητή Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Yale Μάικλ Κλέμαν, ξεκίνησε να μελετά την κολχικίνη ενάντια στη στεφανιαία νόσο και την κολπική μαρμαρυγή. Οι μελέτες αυτές που έδειξαν ευεργετικά αποτελέσματα από τη χορήγηση του φαρμάκου τόσο σε ό,τι αφορά το έμφραγμα του μυοκαρδίου όσο και την κολπική μαρμαρυγή δημοσιεύθηκαν στα μεγαλύτερα περιοδικά Καρδιολογίας στον κόσμο – Circulation και Journal of the American College of Cardiology, JACC. Η έρευνά μας προς αυτή την κατεύθυνση χρήσης της κολχικίνης ενάντια σε τόσο σοβαρά καρδιολογικά προβλήματα συνεχίζεται». Αυτή η ερευνητική δουλειά χάρισε στην ομάδα καλή γνώση της δράσης της κολχικίνης και έτσι «όταν ξέσπασε ο πόλεμος της πανδημίας έκανε αμέσως την ερευνητική σπίθα να ανάψει», σύμφωνα με τα λεγόμενα του κ. Δευτεραίου. «Η δική μας μεγάλη ερευνητική εμπειρία σε συνδυασμό με την εμπειρία άλλων συναδέλφων από το εξωτερικό σχετικά με την κολχικίνη μάς οδήγησαν στη σκέψη ότι μπορεί να αποτελέσει θεραπευτικό ανάχωμα στην πανδημία του νέου κορωνοϊού. Ξέραμε ότι αποτελεί ένα ασφαλές φάρμακο με ισχυρές αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες που πιθανώς θα ήταν ικανό να θέσει υπό έλεγχο τον “καταρράκτη” της φλεγμονής ο οποίος ξεσπά στον οργανισμό των ασθενών».

Με βάση αυτή την ιδέα οι έλληνες ερευνητές απευθύνθηκαν σε ειδικούς – λοιμωξιολόγους, παθολόγους – και τελικώς δημιουργήθηκε ένα ερευνητικό πρωτόκολλο για διεξαγωγή μελέτης με χρήση της κολχικίνης σε ασθενείς με COVID-19. Στη μελέτη GRECCO-19 η οποία δημοσιεύθηκε το περασμένο καλοκαίρι στο περιοδικό «JAMA Network Open» εντάχθηκαν 16 ελληνικά κέντρα ενώ επίσης συνεργάστηκαν ειδικοί του Humanitas Clinical and Research Hospital στο Μιλάνο της Ιταλίας, του Hospital Universitario y Politécnico de La Fe στη Βαλένθια της Ισπανίας, του Πανεπιστημίου Yale και του Νοσοκομείου Mount Sinai στις ΗΠΑ. Συμμετείχαν 105 νοσηλευόμενοι ασθενείς εκτός ΜΕΘ και, όπως προέκυψε, το φάρμακο φάνηκε να μειώνει στατιστικώς σημαντικά τον αριθμό των ασθενών που χρειάστηκαν διασωλήνωση.

Τη μελέτη αυτή ακολούθησαν άλλες από τις ΗΠΑ, το Μπέργκαμο της Ιταλίας, την Κολομβία και τη Βραζιλία, οι οποίες επιβεβαίωσαν τα ελληνικά αποτελέσματα. Παράλληλα ξεκίνησε και η καναδική μελέτη «CοlCORONA» με επικεφαλής τον καθηγητή Ζαν-Κλοντ Ταρντίφ από το Ινστιτούτο Καρδιάς του Μόντρεαλ, η οποία για πρώτη φορά «έτρεξε» σε ασθενείς με COVID-19 εκτός νοσοκομείων. «Δεχθήκαμε πρόσκληση από τον καθηγητή Ταρντίφ, ο οποίος είχε παρακολουθήσει τα αποτελέσματά μας προκειμένου να ενταχθούμε στη μελέτη CοlCORONA με δικούς μας ασθενείς» αναφέρει ο έλληνας καθηγητής. Ετσι η Ελλάδα συμμετείχε στην «CοlCORONA» με εθνικό συντονιστή τον κ. Δευτεραίο και πέντε κέντρα (Αττικό, Κοζάνη, Αλεξανδρούπολη, Θριάσιο, Πάτρα). Στη μεγάλη μελέτη συμμετείχαν επίσης κέντρα από τις ΗΠΑ, τη Βραζιλία, την Ισπανία και τη Νότια Αφρική.

Η έρευνα της ελληνικής ομάδας σχετικά με την κολχικίνη δεν σταματά. Οπως μας πληροφορεί ο κ. Δευτεραίος, «έχουμε ήδη ξεκινήσει συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Yale στο πλαίσιο της οποίας θα διερευνηθεί η επίδραση της κολχικίνης σε συνδυασμό με στατίνη σε νοσηλευόμενους ασθενείς. Γνωρίζοντας τους μηχανισμούς δράσης των δύο φαρμάκων σκοπεύουμε να διερευνήσουμε αν ο συνδυασμός τους μπορεί να είναι αποτελεσματικός για ασθενείς με COVID-19 εντός νοσοκομείων».