Εχοντας κάνει αρκετά χρόνια μαθήματα σε παιδιά, έγινα εμμονικός με το τι ερωτήσεις μπορεί να σου κάνει ξαφνικά ένας από τους μαθητές σου. Επειδή δάσκαλος δεν είναι τόσο αυτός που σε μαθαίνει αλλά αυτός που σε ξυπνάει, πίστευα πως ένα σημάδι τού τόσο ευπρόσδεκτου αυτού «ξυπνήματος» είναι το να αρχίσει ένα παιδί να ρωτάει (και να σε φέρνει σε δύσκολη θέση). Αφού βέβαια θα έχει επεξεργαστεί με το μυαλό του, έστω και λίγο, το υλικό που του προσφέρθηκε.
Εχω καταλήξει μάλιστα χωρίς να θεωρώ πως αυτό είναι τεκμηριωμένο και από άλλους (δηλαδή ερευνητές πιο καταρτισμένους) στο ότι το χιούμορ και οι εύστοχες ερωτήσεις είναι κάτι που ως έναν βαθμό θα μπορούσαν να διδάσκονται. Και μάλιστα από τις μικρές ηλικίες ήδη. Να εκπαιδευόμαστε στο να ρωτάμε και να χειριζόμαστε τη γλώσσα (και) με χιούμορ. Προς το παρόν βέβαια, από όσο μπορώ να μαντέψω, μαζί με άλλα βέβαια, θα συνεχίσουν να λείπουν και τα δύο αυτά από τα σχολικά προγράμματα.
Η ερώτηση «Πού πάει η μουσική όταν δεν την ακούμε πια;» που βασάνιζε τον μακαρίτη πλέον σκηνοθέτη Φεντερίκο Φελίνι από μικρό, είναι υπόδειγμα αυτής της επεξεργασμένης ερώτησης και αφορμή για εξηγήσεις με διάρκεια ακόμη και πολλών ωρών. Τέτοιες απροσδόκητες ερωτήσεις, με την ετικέτα «παιδικές», προφανώς μπορεί να σου κάνει και ένας μεγάλος και να σε βάλει σε σκέψεις.
Στη συνέχεια λοιπόν, έτσι για δείγμα, αυτές τις ημέρες του εγκλεισμού ο αναγνώστης μπορεί να βρει δύο σελίδες με λίγες ερωτήσεις αυτού του τύπου, απειλητικές σαν σφαίρες που έρχονται να σε βρουν κατάστηθα. Από τη μια χαίρεσαι που… πέφτουν επάνω σου και από την άλλη προσπαθείς να επιβιώσεις δίνοντας μια έγκυρη απάντηση. Και προσοχή, το χειρότερο που μπορείς να κάνεις είναι να ξεφύγεις λέγοντας σε όποιον ρωτήσει: «Πού να ξέρω, μπες και γκούγκλαρε»…
Τι θα γινόταν αν η Γη σταµατούσε να γυρίζει;
Ναι, κάποτε θα σταματήσει. Σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια. Η Γη γυρίζει όμως ήδη όλο και πιο αργά. Περίπου 0,0017 δευτερόλεπτα πιο αργά από ό,τι έναν αιώνα πριν και μισή ώρα από ό,τι την εποχή των δεινοσαύρων. Και αυτό εξαιτίας της επίδρασης του Ηλίου και της Σελήνης στους γήινους ωκεανούς και της τριβής με την ατμόσφαιρα. Σταματώντας όμως θα χάσει και το μαγνητικό της πεδίο, οπότε η ζωή θα καταστρεφόταν από τις ακτινοβολίες. Αν πάλι σταματούσε τώρα και ακαριαία;
Τότε θα επικρατούσε χάος στα περισσότερα σημεία της, ιδιαίτερα από 42 μοίρες νότιο έως 42 μοίρες βόρειο πλάτος περίπου. Λόγω της αδράνειας οι αέριες μάζες θα συνέχιζαν με την προηγούμενη ταχύτητα για αρκετά λεπτά και θα κατέστρεφαν σχεδόν κάθε επίγεια κατασκευή. Μετά θα άρχιζε η θερμοκρασία να ανεβαίνει, η ατμόσφαιρα να θολώνει από τη μεταφερόμενη σκόνη και όσοι προλάβαιναν να κρυφτούν στις υπόγειες στοές τι θα έκαναν;
Πόσο (ανθ)υγιεινός είναι ο περίπατος στο Διάστηµα;
Υποθέτουμε πως έχεις βγει ξεχνώντας να βάλεις τη στολή του αστροναύτη ή βρίσκεσαι σε δύσκολη κατάσταση όπως ο Ντέιβ, ο ήρωας του «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος», που πρέπει να κάνει ένα απίθανο άλμα στο κενό για να επιστρέψει στο διαστημόπλοιό του. Δεν έχεις περισσότερα από 90 δευτερόλεπτα αν θέλεις να επιβιώσεις, κρατώντας την αναπνοή σου. Διότι το κενό έξω κάνει τον αέρα που υπάρχει στους πνεύμονες να διασταλεί με αποτέλεσμα τη διάρρηξή τους.
Πρέπει να αποφύγεις τις καυστικές ακτίνες του Ηλίου, τα υγρά του σώματος έχουν την τάση να μετατραπούν σε αέρια, με αποτέλεσμα να διογκωθεί ολόκληρο το σώμα σου (δεν εκρήγνυται το κεφάλι σου πάντως) και το ακόμη πιο άμεσα ζητούμενο είναι να κρατήσεις τις αισθήσεις σου. Η έλλειψη οξυγόνου φέρνει παραισθήσεις και απώλεια όρασης. Μέσα σε 1,5 λεπτό πρέπει να έχεις μπει σε θάλαμο πίεσης για λήψη οξυγόνου.
Γιατί το νερό είναι πάντα… βρεγµένο;
Χρειάζονται δύο σώματα για να διαπιστωθεί η αίσθηση του «βρεγμένου». Συνήθως ένα στερεό και ένα υγρό (δηλαδή κάτι που παίρνει κάθε φορά το σχήμα του δοχείου όπου μέσα σε αυτό διατηρείται). Για ένα υγρό μέσα σε ένα ποτήρι, για παράδειγμα, μπορεί να ισχύει ότι τα μόριά του είναι έτσι δομημένα με το ηλεκτρικό φορτίο κατανεμημένο με ορισμένο τρόπο ώστε δέχονται δυνάμεις που έχουν φορά προς το εσωτερικό του και κάνουν τα μόρια να «κολλούν», δηλαδή να έλκονται μεταξύ τους. Υπάρχουν όμως και εξωτερικές δυνάμεις συναφείας, που ασκούνται από ένα εξωτερικό σώμα προς τα μόρια του υγρού και θέλουν να τα κάνουν να απλωθούν στην επιφάνεια αυτή.
Το ποιος υπερισχύει σε κάθε υγρό μεταφράζεται τελικά από το αισθητήριο της αφής σε ένα ερέθισμα που μαθαίνουμε από μικροί να το εκτιμούμε ανάλογα. Σε μια επιφάνεια όπως είναι και το δάχτυλό μας μέσα σε ένα οποιοδήποτε υγρό, αν υπερισχύουν οι δυνάμεις συναφείας λέμε πως το υγρό διαβρέχει την επιφάνεια.
Στην πραγματικότητα τα μόρια του νερού εξαιτίας δεσμών μεταξύ ατόμων υδρογόνου θέλουν να μένουν στον εαυτό τους (αντίθετα ας πούμε από το οινόπνευμα) και στο δέρμα μας επίσης, γι’ αυτό και χρειαζόμαστε το σαπούνι, ώστε να μεσολαβήσουν τα μόριά του ανάμεσα στις δύο επιφάνειες, να σπάσουν τους δεσμούς υδρογόνου (=να χαμηλώσουν την επιφανειακή τάση) και να παρασύρει το νερό ανεπιθύμητες ουσίες, κολλημένες στο δέρμα μας. Η αίσθηση του βρεγμένου προκύπτει συνολικά από την εμπειρία μας από τη θερμοκρασία, την πίεση, τη ρευστότητα.
Γιατί το νερό της βροχής πέφτει σε σταγόνες;
Ευτυχώς να λέμε που συμβαίνουν τα πράγματα με τη βροχή κατ’ αυτόν τον τρόπο. Αλλιώς θα πνίγονταν άνθρωποι σε κάθε βροχόπτωση. Οι σταγόνες γεννιούνται μέσα στα σύννεφα (τύπου nimbus), η καθεμία γύρω από ένα σωματίδιο σκόνης, γύρης, αλατιού, που αφθονούν μέσα στα σύννεφα. Μεγαλώνουν «τρώγοντας» η μία την άλλη. Δηλαδή συγχωνεύονται και αυξάνονται σε όγκο μέχρι να έχουν μια διάμετρο λίγο μεγαλύτερη από 4,5 χιλιοστά. Με την επίδραση της βαρύτητας αρχίζουν να πέφτουν συναντώντας την αντίσταση του αέρα που δεν θα αφήσει μεγάλους σχηματισμούς νερού να φθάσουν συμπαγείς έως κάτω.
Οσο μεγαλύτερη η σταγόνα τόσο μικρότερη η επιφανειακή τάση που κρατάει τα μόρια του νερού καλά πακεταρισμένα στο εσωτερικό της, άρα και η διάσπασή της γίνεται πιο εύκολη. Οι σταγόνες με διάμετρο 1 χιλιοστό είναι εντελώς σφαιρικές και αρχίζουν να παίρνουν σχήμα φασολιού όσο πηγαίνουμε προς τα 4,5 χιλιοστά. Ο ρομαντισμός των καλλιτεχνών και μόνον τις κάνει να σχεδιάζονται σαν να είναι δάκρυα που πέφτουν από τον ουρανό αλλά η επιστήμη αδίστακτα ισοπεδώνει άλλο ένα παραμύθι.
Να δίνουµε ψωµί στις πάπιες και στα άλλα πουλιά του πάρκου;
Τόσο ξέρουμε, τόσο κάνουμε. Μακαρόνια στις γάτες, πατάτες στους σκύλους, κουλούρι Θεσσαλονίκης στις πάπιες και στα περιστέρια. Απόπειρες δολοφονίας εξ αμελείας που τις διδάσκουμε και πολύ περήφανα μάλιστα, από τις πολύ μικρές ηλικίες. Ολους αυτούς τους άχρηστους και υπερβολικούς σε ποσότητα υδατάνθρακες από λευκό ψωμί, τσιπς, μισοδαγκωμένα ντόνατς, ποπκόρν, μας διασκεδάζει να τους διοχετεύουμε στα στομάχια των πουλιών δημιουργώντας τους προβλήματα. Παίρνουν βάρος, δεν ψάχνουν για την κανονική τροφή τους, μαλώνουν μεταξύ τους για μια μπουκιά, τα μουσκεμένα ψωμιά αποσυντίθενται στο νερό δημιουργώντας ευτροφισμό που αφαιρεί το οξυγόνο από μια μικρή ποσότητα νερού. Και τι να τους δίνουμε; Ας σκεφθούμε ότι για σπόρους ψάχνουν, από καλαμπόκι έως σιτάρι. Και δεν στοιχίζουν και πολύ.
Γιατί γυαλίζουν τα παπούτσια όταν περαστούν µε το βερνίκι;
Το δέρμα των παπουτσιών έχει πόρους. Τα υπολείμματα από παλαιότερα «γυαλίσματα» κάνουν την επιφάνεια του δέρματος ακόμη πιο ανώμαλη και έτσι πέφτοντας το φως στις ανωμαλίες αυτές σκεδάζεται προς διάφορες κατευθύνσεις. Κανονικά πρέπει να αφαιρεθεί το παλιό βερνίκι με τη βοήθεια διαλυτικού όπως αυτό για τον αποχρωματισμό των νυχιών. Στη συνέχεια πέρα από τις όποιες αλοιφές συντήρησης του δέρματος, το βερνίκι, το απαλό χάδι μιας πολύ μαλακής βούρτσας και στη συνέχεια το πέρασμα με κερί μέλισσας, το γυάλισμα με βελούδινο πανί, όλα αυτά κλείνουν τους πόρους και πλέον το φως αντανακλάται ομοιόμορφα από την εντελώς λεία, σαν καθρέφτης, δερμάτινη επιφάνεια.
Γιατί βλέπουµε µέσα από το γυαλί και όχι µέσα από τα µέταλλα;
Μπορούμε να φανταστούμε τα άτομα στα μέταλλα σαν τους στρατιώτες σε ένα τάγμα στρατού που προχωρεί σε αυστηρά οργανωμένη παράταξη. Και να συνοδεύεται από ένα σμήνος drones επάνω από τα κεφάλια τους, που αντιστοιχούν στα ηλεκτρόνια των ατόμων. Αντίθετα, τα άτομα στο γυαλί έχουν μια εμφάνιση όμοια με το πλήθος των ανθρώπων που βγαίνουν εντελώς ανοργάνωτα από έναν σταθμό του μετρό. Το φως πέφτει επάνω και στα δύο υλικά με τη μορφή μικρών κυματοπακέτων ενέργειας που είναι τα φωτόνια.
Τα μέταλλα με το πλήθος των ηλεκτρονίων που «ίπτανται» γύρω από τους σφιχτά «συντεταγμένους» σε πλέγμα πυρήνες όπως τα drones, απορροφούν εύκολα την ενέργεια των φωτονίων και την επανεκπέμπουν σε άλλες συχνότητες δίνοντας την αίσθηση πως είναι και αρκετά καλά κάτοπτρα. Αντίθετα, στο γυαλί τα ηλεκτρόνια είναι πολύ «απασχολημένα»(=συνδεδεμένα) με τα (ατάκτως ερριμμένα) άτομα που τους ανήκουν και φωτόνια με χαμηλές σχετικά ενέργειες… δεν τους κινούν το ενδιαφέρον. Οπότε περνούν σχεδόν ανενόχλητα φωτίζοντας και αναδεικνύοντας ό,τι βρίσκεται στην άλλη πλευρά.
Τι χρώµα έχουν οι χαµαιλέοντες όταν κοιµούνται;
Μπαίνεις στον πειρασμό να σκεφθείς ότι παίρνουν χρώμα ανάλογα με τα… όνειρα που βλέπουν, αλλά δεν είναι έτσι. Αλλωστε δεν είναι αλήθεια και ότι παίρνουν συνέχεια διαφορετικό χρώμα ανάλογα με το περιβάλλον. Μπορείς να δεις χαμαιλέοντα κιτρινοπράσινο επάνω σε γκρίζο βράχο, διότι αλλάζουν χρώμα και αν στρεσαριστούν, αν θυμώσουν ή και αν θέλουν να προσελκύσουν κάποιο άλλο για ταίρι τους. Τη νύχτα λοιπόν δεν γίνονται «μαύροι» αλλά έχουν το συνηθισμένο χρώμα τους, κάτι πιο πολύ προς το πράσινο ή το καφέ, ανάλογα και αν πέφτει κάποιο φως επάνω τους, κάτι που δείχνει ότι στον ύπνο τους παύουν να αλλάζουν εκείνοι το χρώμα τους.
Πόσο βάρος έχει η Γη; Και πόσο όλοι οι άνθρωποι µαζί;
Δύο ερωτήσεις απόλυτα αναμενόμενες και η άκρη του νήματος να είναι έξω από αυτές. Πρώτα ξεχωρίζουμε τη μάζα από το βάρος. Η ποσότητα του υλικού που αποτελεί ένα σώμα ή ένα αντικείμενο δηλώνει τη μάζα του. Και τη μετρούμε σε Kg. Βάρος είναι η δύναμη που με αυτήν μας έλκει ο πλανήτης Γη όταν βρισκόμαστε σε αυτόν και η μονάδα μέτρησης είναι το Nt (Νιούτον). Αρα όταν βρεθούμε (κάποτε) στη Σελήνη η μάζα μας θα συνεχίσει να είναι αυτή που ήταν στη Γη αλλά το βάρος μας θα είναι περίπου έξι φορές μικρότερο (και θα μπορούμε έτσι παρ’ όλα τα κιλά μας να κάνουμε εκεί τεράστια άλματα).
Η μάζα ενός σώματος προκύπτει αν ξέρουμε το βάρος του. Από την ένδειξη μιας ζυγαριάς στον τόπο που ζυγιζόμαστε και την επιτάχυνση της βαρύτητας πάλι σε εκείνο το σημείο του πλανήτη (αν και οι διαφορές από τον ισημερινό, που είναι η μικρότερη τιμή, έως τους πόλους, που είναι η μεγαλύτερη τιμή της, είναι πολύ μικρές).
Με βάση τα παραπάνω η Γη έχει μάζα, «δεν ζυγίζει» όμως κάτι, διότι δεν έχει «βάρος» (αφού δεν έλκει τον εαυτό της, «πλέει στο Διάστημα», όπως λέγεται κάπως καταχρηστικά). Η μάζα της έχει υπολογιστεί σε 5.972 x 1024 kg, περίπου 6.000.000.000.000.000.000. 000.000 kg. Οσο για το πόσο ζυγίζουν όλοι οι άνθρωποι μαζί, είναι μια ερώτηση που έχει μέσα της το σπέρμα της ανακρίβειας, και όλοι το καταλαβαίνουν αυτό, αλλά για όποιον επιμένει, ένα σχετικά αποδεκτό νούμερο είναι 316 εκατομμύρια τόνοι.
Πόσο ζυγίζει ο ουρανός;
Κατ’ αρχάς τι είναι «ουρανός», πόσος είναι και (προσοχή) τι έχει μέσα; Στην πραγματικότητα είναι η ατμόσφαιρα, μια μπάλα από αέρα κυρίως (όπου «αέρας», οξυγόνο και άζωτο κυρίως) μαζί με τους υδρατμούς που περιέχονται σε αυτήν. Θα θεωρήσουμε ότι φθάνει σε ύψος 100 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της γης. Η πίεση στην επιφάνεια της θάλασσας είναι 14,7 psi ή αλλιώς 10.335,12 kg/m2. Δηλαδή σε κάθε τετραγωνικό μέτρο γης που πατάμε από επάνω του (και από επάνω μας) υπάρχουν περίπου 10.000 κιλά αέρα.
