Ηταν το μακρινό 2005, έναν χρόνο μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, που η τότε επίκουρη καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας στον Αθλητισμό και στην Ασκηση στο ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κυρία Ανή Χρόνη, γυρίζοντας όλη την Ελλάδα και εν μέσω πολλών δυσκολιών, συνέλεξε δεδομένα από 308 γυναίκες με ερωτήσεις και για συμπεριφορές σεξουαλικής παρενόχλησης στον αθλητισμό. Σε ποσοστό 42% οι συμμετέχουσες είχαν απαντήσει, τότε, ότι είχαν βιώσει κάποια συμπεριφορά σεξουαλικής παρενόχλησης από άτομα εντός του αθλητικού χώρου. Δεκαέξι χρόνια μετά ελάχιστα πράγματα φαίνεται να έχουν γίνει προκειμένου να καταπολεμηθεί η σεξουαλική βία στον αθλητισμό. Γεγονός που το απέδειξε περίτρανα η γεναία καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου.
Καθηγήτρια σήμερα Αθλητικής Ψυχολογίας και Προπονητικής του Inland Norway University of Applied Sciences, η κυρία Χρόνη τονίζει ότι και για εκείνη ως ερευνήτρια «τα τότε στοιχεία, ύστερα από δεκαέξι χρόνια, είναι ξεπερασμένα. Σήμερα δεν γνωρίζουμε πού βρισκόμαστε. Δεν ξέρουμε ούτε το εύρος, ούτε την έκταση του φαινομένου. Μπορώ, βεβαίως, να κάνω αναφορά σε εκείνα τα δεδομένα ως ενδεικτικά, αλλά δεν έχουμε πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία, που είναι σημαντικά για να προχωρήσουμε σε πρόληψη και αντιμετώπιση. Μετά το 2005 δεν γνωρίζω να έχουν συλλεχθεί στοιχεία για μορφές σεξουαλικής βίας στον αθλητικό μας χώρο. Στην έρευνα που έγινε το 2019 από το Συμβούλιο της Ευρώπης και την Ευρωπαϊκή Ενωση για την αντιμετώπιση ανισοτήτων μεταξύ φύλων στον αθλητισμό στο πρόγραμμα ALL IN συμμετείχαν 18 χώρες, η Ελλάδα δεν έδωσε στοιχεία».
Ο αθλητισμός δεν είναι προβληματικός χώρος
Παρότι, λοιπόν, είχε γίνει μια προσπάθεια, από το 2006 ως το 2012, να «ανοίξει» η συζήτηση και να μπουν οι προϋποθέσεις ώστε να «σπάσει το απόστημα», δεν ευοθώδηκε. Οι αιτίες πολλές. Ανάμεσά τους και το επιχείρημα της ζημιάς που θα υποστεί ο αθλητισμός. «Θέλω να είμαι σαφής σε αυτό» λέει η κυρία Χρόνη. «Από τις 308 αθλήτριες διεθνούς επιπέδου, εθνικού και αθλούμενες που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο, σε ποσοστό 71,5% στο σύνολο είχαν βιώσει κάποια συμπεριφορά παρενόχλησης· χωρίς διαχωρισμό εντός και εκτός αθλητισμού. Αναλυτικά, από άτομα εντός αθλητισμού είχε βιώματα το 42%, από άτομα εκτός αθλητισμού το 63,6%. Και αυτό το θεωρώ σημαντικό στοιχείο γιατί η απάντησή μου στην… ανησυχία «θα κάνεις κακό στον αθλητισμό» είναι ότι δεν γίνεται κανένα κακό όταν εκθέτουμε τέτοια φαινόμενα. Αναδεικνύουμε πτυχές του αθλητισμού που χρήζουν βελτίωσης. Οπως ξέρουμε και από άλλες χώρες, πουθενά δεν έχασε ο αθλητισμός όταν άρχισαν να εκτίθενται καταστάσεις. Ισα-ίσα μπόρεσαν να γίνουν πιο υγιή τα πράγματα. Βλέποντας μάλιστα τη διαφορά στα ποσοστά εντός και εκτός αθλητισμού, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ο αθλητισμός είναι ένας προβληματικός χώρος. Δεν είναι!».
Σε μία εβδομάδα κάναμε ένα άλμα
Η σεξουαλική κακοποίηση στον αθλητικό χώρο είναι ένα σύνθετο και επιβαρυμένο θέμα λόγω και των ιδιαίτερων κοινωνικοψυχολογικών χαρακτηριστικών του. «Ενα από τα μεγάλα προβλήματα που έχουμε, με την έρευνα που γίνεται παγκοσμίως, είναι η αδυναμία συγκρίσεων» λέει η κυρία Χρόνη. «Διότι είτε η σεξουαλική κακοποίηση είτε η σεξουαλική παρενόχληση είναι φαινόμενα χωρο-χρονοεξαρτώμενα. Η κάθε κοινωνία έχει τους δικούς της ορισμούς και ερμηνείες. Η κουλτούρα κάθε χώρας είναι ιδιαίτερη. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα κάποιες συμπεριφορές τις θεωρούμε φλερτ, εδώ στη Νορβηγία είναι ξεκάθαρα παρενόχληση. Συγκρίσεις δεν μπορούμε να κάνουμε όταν έχουν μετρηθεί ανόμοια βιώματα. Αυτό που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι υπάρχει παντού. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι μέχρι στιγμής καμία χώρα δεν έχει καταφέρει να εξαλείψει πλήρως το πρόβλημα εκδήλωσης μορφών βίας στον αθλητισμό· σεξουαλικής, ψυχολογικής, σωματικής. Αυτό που έχουν καταφέρει κάποιες χώρες είναι να μειωθούν τα περιστατικά, θεσπίζοντας μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης και υιοθετώντας προσεγγίσεις που απομακρύνουν τον αθλητισμό από τα τοξικά χαρακτηριστικά της ανδρικής ηγεμονίας, πατριαρχικής κουλτούρας, όπως η δική μας. Οχι να εξαφανιστούν. Πολλές από αυτές τις χώρες έχουν συνδέσει την υιοθέτηση και εφαρμογή μέτρων διασφάλισης της ευημερίας όλων των εμπλεκομένων με χρηματοδοτήσεις προς ομοσπονδίες, σωματεία. Λέμε και επιθυμούμε όλοι «να μην υπάρξει άλλη Σοφία»· δυστυχώς θα υπάρξουν και άλλες Σοφίες. Το ζητούμενο είναι τι θα ισχύει για τις επόμενες Σοφίες. Θα έχουν διαδικασίες να το αντιμετωπίσουν όταν αυτό συμβαίνει; Σήμερα, όταν καλούμε να μιλήσουν χωρίς δομές πρόληψης και αντιμετώπισης και συνθήκες προστασίας, είναι σαν να ζητούμε από τα θύματα να «πηδήξουν στον λάκκο με τα φίδια».
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον διεθνή χώρο και όσα πέτυχαν άλλες χώρες πριν από μας στο εν λόγω πρόβλημα, είναι εφικτό να μειώσουμε τόσο την εκδήλωση συμπεριφορών βίας όσο και τη συγκάλυψη αυτών. Υπάρχουν έτοιμες οδηγίες και εργαλεία από ΕΕ, ΣτΕ και ΔΟΕ που μπορούμε να ακολουθήσουμε. Από τις 14 Ιανουαρίου που η Σοφία Μπεκατώρου μας συγκλόνισε έχουν δρομολογηθεί σημαντικές ενέργειες και συνεργασίες από τη ΓΓΑ. Νομίζω πως μέσα σε μία εβδομάδα κάναμε ένα άλμα».
Ο μακρύς δρόμος του μαρτυρίου
«Οσοι έχουν περάσει από τον αθλητικό χώρο μπορούν να αναλογιστούν πόσο δύσκολο είναι να μιλήσουν οι αθλήτριες/ές όταν ο/η θύτης κρατά στα χέρια του/της το ολυμπιακό όνειρο! Η συχνότερη αντίδραση θυμάτων είναι παθητική, η αποσιώπηση. Οταν μάλιστα ο/η θύτης έχει δύναμη ή όνομα στον χώρο, το θύμα δεν γίνεται πιστευτό, κάποιες φορές ούτε καν από τους γονείς. Οι σχέσεις μέσα στον αθλητισμό είναι τόσο στενές που προσομοιάζουν με σχέσεις μελών οικογένειας, και έτσι ανοίγει ο δρόμος της αποπλάνησης. Η διαδικασία για το πώς επιλέγεται και «γαλουχείται» σταδιακά το θύμα είναι ξεκάθαρη και απλά επαναλαμβάνεται» λέει η κυρία Χρόνη και εξηγεί:
«Μέσα στον αθλητικό χώρο η σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση δεν έχουν ως στόχο το σεξ. Εχουν την επιβολή δύναμης, την κυριαρχία. Το σεξ είναι το μέσο για να επιβληθεί ο θύτης στο θύμα. Σίγουρα υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν σκοπό το σεξ, αλλά δεν είναι η πλειοψηφία στον αθλητικό χώρο, σύμφωνα με ερευνητικά στοιχεία. Εφαρμόζεται κακή χρήση δύναμης, εξουσίας, εμπιστοσύνης μεταξύ δύο ανθρώπων. Υπάρχει μια πολύ συγκεκριμένη διαδικασία που ακολουθεί ο θύτης. Ξεκινά με την επιλογή του θύματος. Το «σκανάρει» για να βρει τα αδύνατα σημεία του, το μελετάει καλά ώστε να έχει πλήρη εικόνα. Μετά περνάει στο επόμενο βήμα· να χτίσει μια σχέση φιλίας και εμπιστοσύνης. Μέχρι τότε δεν συμβαίνει τίποτε. Η διαδικασία «προετοιμασίας για αποπλάνηση» μπορεί να πάρει μέχρι και πέντε χρόνια ώσπου να φτάσει στην πράξη. Σε επόμενο βήμα, στόχος των θυτών είναι να πάρουν τον έλεγχο του θύματος και να εξασθενίσουν τις οποιεσδήποτε αναστολές. Οταν θεωρήσουν ότι η στιγμή είναι κατάλληλη, τότε προχωρούν. Τι εννοούμε να έχουν «έτοιμο» το θύμα; Να δομηθεί ένα πολύ στενό δέσιμο ώστε να εξασφαλίσουν την εχεμύθειά του. Ο όρος που χρησιμοποιείται στα αγγλικά είναι «grooming», στα ελληνικά χρησιμοποιώ το «γαλούχηση». Δεν γαλουχούν, όμως, μόνο το θύμα, αλλά και τον περίγυρο, ώστε εάν τολμήσει να σπάσει την εχεμύθεια, να μη γίνει πιστευτό.
Σε όλο αυτό δεν υπάρχει τίποτε χειρότερο από τον «ξαφνικό θάνατο» της προσωπικότητάς του θύματος. Αυτό που συνέβη στη Σοφία. Αυτό είναι βιασμός ψυχής και σώματος».
