Η εισβολή ακραίων στοιχείων στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου είναι σημείο καμπής της αμερικανικής δημοκρατίας. Ωστόσο, ο Ντόναλντ Τραμπ είναι το αποτέλεσμα και όχι το αίτιο. Είναι ο καταλύτης. Η πραγματικότητα είναι ότι η ποιότητα και το κύρος της αμερικανικής δημοκρατίας – αλλά και άλλων δυτικών δημοκρατιών όπως η Αγγλία και η Γαλλία – βαίνουν διαρκώς μειούμενα από τις αρχές του 21ου αιώνα. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Freedom House, πολλά δημοκρατικά συστήματα ανά τον κόσμο αποδυναμώνονται και υφίστανται για 14η συνεχόμενη χρονιά μείωση πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Το Ινστιτούτο καταλήγει ότι «οι δημοκρατίες δέχονται επίθεση».
Είναι γεγονός πως οι κοινωνίες στις δημοκρατίες της Δύσης παρουσιάζονται βαθιά διχασμένες. Το χάσμα μεταξύ πλουσίων και πολύ πλουσίων και φτωχών και πολύ φτωχών έχει βαθύνει δραματικά. Οι ελίτ τους είναι αυτάρεσκες και εντελώς αποξενωμένες από την πραγματική κοινωνία. Κάποτε ο Τζον Κένεντι και τα αδέλφια του, γόνοι μιας εκ των πλουσιότερων και ισχυρότερων αμερικανικών οικογενειών, επιστρατεύτηκαν να πολεμήσουν ως εθελοντές (και μάλιστα σε δύσκολες αποστολές) στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αίσθηση πατριωτισμού και ευθύνης του κοινωνικού τους ρόλου ήταν ισχυρή και ξεκάθαρη. Σήμερα οι ελίτ θεωρούν εαυτούς υπεράνω πατρίδας.
Η διάσπαση αυτή σε κοινωνίες δύο ταχυτήτων δημιουργεί μια ευάριθμη κατηγορία ανθρώπων να θεωρούν τους εαυτούς τους αποκλεισμένους και να πιστεύουν – ίσως όχι άδικα – ότι δεν τους ακούει κανείς. Το κομμάτι αυτό της κοινωνίας αποτελεί και την κύρια βάση του «τραμπισμού». Ο Τραμπ, λοιπόν, αντιλήφθηκε από νωρίς την «πρώτη ύλη» της οργής και της αγανάκτησης αυτών των ανθρώπων και έπαιξε πάνω στους φόβους και στις ανασφάλειές τους. Αν δεν ήταν αυτός, θα ήταν κάποιος άλλος. Και αν όχι τώρα, κάποια στιγμή σύντομα. Είναι η «μαμή των ιστορικών αυτών γεγονότων», παραφράζοντας το γνωμικό του Καρλ Μαρξ.
Η νέα αυτή κατάσταση συμβάλλει στη δημιουργία αισθήματος ανασφάλειας και εγκατάλειψης σε ένα μεγάλο λαϊκό κομμάτι που αισθάνεται περιθωριοποιημένο. Συγχρόνως, πλάθονται στο μυαλό τους ιδέες για συνωμοσίες και για φανταστικούς εχθρούς (π.χ. μετανάστες, έγχρωμους κ.ά.) που απειλούν το έθνος και τους ίδιους. Οι ιδέες αυτές καλλιεργούνται από τους μηχανισμούς του λαϊκισμού και των ακραίων πολιτικών προσώπων.
Νερό στον μύλο που τροφοδοτεί τον λαϊκισμό, την ξενοφοβία, την αποξένωση αλλά και την κάλπικη πληροφόρηση εισρέει από πολλά κατευθυνόμενα μέσα επικοινωνίας. Ετσι διαμορφώνεται ένα τοπίο εικονικής πραγματικότητας όπου οι πολίτες δεν γνωρίζουν τι είναι αληθινό και τι είναι ψεύτικο. Η παραπληροφόρηση των fake news ενισχύεται στις μέρες μας από την παντοκρατορία του Internet που αποτελεί, δυστυχώς, την κύρια πηγή ενημέρωσης. Η σοβαρή και υπεύθυνη δημοσιογραφία υποχώρησε προς χάρη των κλικ και ένα νέο είδος ειδήσεων, το Infotainment (ένα υβρίδιο ενημέρωσης και διασκέδασης), κυριάρχησε. Η πολιτική, τελικά, κατάντησε να είναι επεισόδιο του lifestyle ή πολεμική εκδήλωση.
Βιώνουμε άραγε τη μετάβαση στην εποχή της «μετα-δημοκρατίας»; Θα μπορέσει η ιδέα της φιλελεύθερης δημοκρατίας να αποκτήσει τη δυναμική που είχε πριν; Αρκετοί επιστήμονες και δημοσιολόγοι, όπως ο Fareed Zakaria και ο Azar Gat, έχουν κρούσει των κώδωνα του κινδύνου σχετικά με το μέλλον των δυτικών δημοκρατιών και την άνοδο ενός «αυταρχικού καπιταλισμού» (authoritarian capitalism). Ενός, δηλαδή, εναλλακτικού συστήματος διακυβέρνησης που αυξάνει την επιρροή του όχι μόνο σε χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Τουρκία, αλλά και σε ευρωπαϊκές χώρες με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ουγγαρία.
Το καμπανάκι της Ιστορίας που χτύπησε στην Αμερική του Τραμπ πρέπει να ξυπνήσει τις ελίτ και τις ηγεσίες της Δύσης να προωθήσουν γενναίες μεταρρυθμίσεις που θα γεφυρώνουν το βαθύ χάσμα των κοινωνιών τους και θα εμπεδώνουν στους πολίτες το αίσθημα της δικαιοσύνης και της ισονομίας. Οι δυτικές δημοκρατίες θα έχουν ακόμα λίγες ευκαιρίες. Ας μην τις σπαταλήσουν.
Ο κ. Μικέλης Χατζηγάκης (Χάρβαρντ, Ταφτς) είναι COO της Cobblestone Energy.
