Είναι πολύ σημαντικές οι πρωτοβουλίες που έχουν εσχάτως αναληφθεί και στηρίζονται από την πολιτεία για τη διασύνδεση της έρευνας με την επιχειρηματικότητα και την προσέγγιση των ερευνητικών κέντρων με παραγωγικούς φορείς και επιχειρήσεις. Δύο εν εξελίξει ενέργειες είναι η δράση Higher Education Innovate που υλοποιείται με τη συνεργασία του υπουργείου Παιδείας και του ΟΟΣΑ και η πρόσκληση για την ίδρυση των αποκαλούμενων «Κέντρων Ικανοτήτων», δηλαδή εταιρειών στο μετοχικό κεφάλαιο των οποίων θα συμμετέχουν ιδιωτικοί φορείς και ερευνητικοί οργανισμοί. Σειρά (πρέπει να) έχουν η ίδρυση και χρηματοδότηση των Γραφείων Μεταφοράς Τεχνολογίας που θα πρέπει να λειτουργούν εντός των ΑΕΙ και ερευνητικών κέντρων και η εγκαθίδρυση ενός σαφούς νομοθετικού πλαισίου για την ίδρυση τεχνοβλαστών (spin-off) από τα πανεπιστήμια.
Για την υλοποίηση των παραπάνω, ενδεχομένως και άλλων πρωτοβουλιών στο μέλλον, δεν χρειάζεται όραμα, ούτε έμπνευση. Απλή λογική χρειάζεται, στην οποία φαίνεται, ευτυχώς, να συγκλίνουμε. Η οικονομική κρίση μάς βοήθησε να αναζητήσουμε ανεκμετάλλευτους πόρους. Καλά κάνουμε και ψάχνουμε για υδρογονάνθρακες ή ενέργεια στο Αιγαίο. Πέραν όμως των υλικών πόρων, υπάρχουν και άλλοι πόροι που μπορούν να βοηθήσουν στην οικονομική ανάπτυξη. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η διάνοια των ερευνητών της χώρας. Και δεν είναι καθόλου αμελητέα ποσότητα, όπως πρόσφατα αποδείχθηκε με τη συμμετοχή 648 ερευνητών ελληνικών Ιδρυμάτων στο μέγιστο 2% των πλέον «επιδραστικών» επιστημόνων παγκοσμίως.
Εντούτοις, η έρευνα για την έρευνα, χωρίς διασύνδεση με τον παραγωγικό ιστό, αποτελεί κενό χώρο. Παραγωγικοί φορείς και επιχειρήσεις είναι οι οργανισμοί που θα μετατρέψουν τα προϊόντα της έρευνας σε εμπορεύσιμα προϊόντα. Συντηρητισμοί και κρατικιστικές ιδεοληψίες του είδους «η έρευνα στα πανεπιστήμια πρέπει να στηρίζεται ΜΟΝΟ από το κράτος» όχι μόνο είναι ανεφάρμοστοι, αλλά κάνουν ανεπανόρθωτο κακό στις προσπάθειες ανάπτυξης.
Παράδειγμα ευεργετικής αλληλεπίδρασης έρευνας και επιχειρηματικότητας είναι τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού. H Pfizer και η Moderna δεν είναι ευαγή ιδρύματα ούτε ΜΚΟ. Είναι κερδοσκοπικές εταιρείες με τεράστιους τζίρους που θα σώσουν τον πλανήτη από την πανδημία. Η Οξφόρδη συνεργάζεται με την AstraZeneca για να παράγουν εμβόλιο. Φαντάζομαι ότι δεν υπάρχει κάποιος ο οποίος θα αρνηθεί, π.χ., το εμβόλιο της Pfizer, γιατί «πίνει το αίμα των εργαζομένων της».
Η ερευνητική παραγωγή στα πανεπιστήμια πρέπει να αυξηθεί για το καλό της χώρας και των πολιτών της. Γιατί συμβάλλει στην προβολή της, στην ανάπτυξή της, και, πέραν των υπολοίπων, συνεισφέρει στην πραγματική οικονομία. Παρέχει εργασία και απευθύνεται στην αγορά για τις ανάγκες της. Βοηθά στην αύξηση της απασχόλησης ενός ιδιαίτερα δυναμικού τμήματος της κοινωνίας, το οποίο, εξ αντικειμένου, θα πρέπει να διαθέτει αυξημένα προσόντα. Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, του οποίου ο προϋπολογισμός της έρευνας άγγιξε το 2019 τα 61 εκατ. ευρώ, πλήρωσε 18,67 εκατ. ευρώ σε αμοιβές συμβάσεων έργου, στήριξε 592 υποψήφιους διδάκτορες με 2,13 εκατ. ευρώ, «έτρεξε» 957 ερευνητικά προγράμματα όλων των ειδών και δαπάνησε 2,62 εκατ. ευρώ σε παροχές υπηρεσιών και προμήθειες. Ολα αυτά τα χρήματα εισήχθησαν στην πραγματική οικονομία της χώρας αναδεικνύοντας και την κοινωνική συμβολή της έρευνας. Η ζητούμενη βελτίωση των μεγεθών μπορεί, εύλογα, να γίνει μέσω συνεργασιών και συνεργειών με παραγωγικούς φορείς κυρίως του ιδιωτικού τομέα. Η συγκεκριμένη αναφορά δεν «κομίζει γλαύκα εις Αθήνας», δεδομένου ότι τέτοιες συνεργασίες γίνονται σε μόνιμη βάση στο πλαίσιο ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων. Οι επιχειρήσεις χρειάζονται τα πανεπιστήμια και αντίστροφα.
Εδώ όμως ελλοχεύει ένας σημαντικός κίνδυνος. Τα πανεπιστήμια δεν πρέπει να απεμπολήσουν ούτε να αποποιηθούν τον κοινωνικό τους ρόλο που είναι και ο λόγος της ύπαρξής τους. Βασική τους στόχευση είναι η παροχή μάθησης και γνώσης.
*Ο κ. Ιωάννης Κ. Χατζηγεωργίου είναι καθηγητής της Σχολής Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών και αντιπρύτανης Ερευνας και διά Βίου Εκπαίδευσης του ΕΜΠ.
