Μια ζωντανή κοινότητα ανθρώπων δεν χρειάζεται τις επετείους για να ακούσει τον αντίλαλο των μεγάλων γεγονότων. Δεν υποκύπτει στη γοητεία της λήθης και δεν διαγράφει τις πράξεις-οδηγούς. Εχει την αντοχή να συζητάει το παρελθόν γιατί διατηρεί ζωντανή την επιθυμία να ζήσει το παρόν.
Ενα τέτοιο μεγάλο γεγονός είναι το 1821. Μέγας σταθμός του ελληνικού λαού στη διαδρομή του. Εθνικού χαρακτήρα θεμελιωδώς η Ελληνική Επανάσταση, ενεργοποιεί τις υπάρχουσες δυνάμεις σε ένα απολυτρωτικό κίνημα. Απροσμέτρητες θυσίες και ένας σκληρός αγώνας οδηγούν στην ελευθερία.
Στα 200 χρόνια, αναπόφευκτα το ’21 μπαίνει στο συμβατικό πλαίσιο των επετείων και στη συνήθη φιλοσοφία των εορτασμών. Αν και το γεγονός θα καλούσε σε έναν αντι-εορτασμό, η δύναμη των στερεοτύπων θα το χρωματίσει.
Ακόμη και η πιο συμβατική επέτειος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς συνάντηση με τα ριζώματα του γεγονότος. Αυτό που έγινε. Τους πρωταγωνιστές και την κινητήρια πνοή τους. Θα ήταν επέτειος άνευ νοήματος ένας εορτασμός του ’21 χωρίς μια σεμνή συνάντηση με τα ματωμένα χρόνια του Αγώνα. Με την απαράγραπτη αφετηρία. Κάθε προσπάθεια υποτίμησης του ίδιου του επαναστατικού γεγονότος και της ενότητάς του, κάθε εκδήλωση αρνητισμού και υποβάθμισης των ηρωικών πράξεων και των ηρώων εντός τους, διαγράφει αντί να αναδεικνύει, σκιάζει αντί να φωτίζει. Να φωτίζει τη δύναμη της ενέργειας του επαναστατημένου λαού. Να μάθουν οι σύγχρονοι και οι επόμενοι πως «η πέτρα γίνεται πηγή».
Η συνάντηση με το νόημα της εθνεγερσίας του ’21 μάς συνδέει με την Ιστορία μας σε εξέλιξη. Τα 200 χρόνια ελευθερίας είναι διαδρομή δοκιμασίας. Οι Ελληνες ζούμε τους καρπούς της. Ο πειρασμός της παράκαμψής της είναι ένας φόβος μπροστά στη ζωντανή μνήμη. Απέναντί της θα κερδίζει η ανώδυνη ανάμνηση. Αυτή η χρησιμοθηρική ανάκληση των γεγονότων, πριν τοποθετηθούν στον παγωμένο κόσμο της λήθης. Η σεμνή συνάντηση με το ’21, ως πράξη αυτογνωσίας, θα ήταν μια άσκηση υπέρ της μνήμης. Και θα γίνει. Χαμηλόφωνα από κάθε Ελληνα, που ακούει τον αντίλαλο εκείνης της θυσίας.
Η παράκαμψη της ενοχλητικής αφετηρίας και των ηθικών αιτημάτων της ψάχνει τη σωτηρία της στο μέλλον. Κάθε εορτή, ως άρνηση της φθοράς, προτάσσει το παρόν. Μαζί και τις ευθύνες για την επιμέλειά του. Αυτή η υποχρέωση επιμέλειας του παρόντος αποτελεί την ουσία της ανακεφαλαίωσης των 200 χρόνων. Η πανδημία έρχεται σχεδόν μυστηριακά να το υπενθυμίσει.
Εχει τον ρομαντισμό της η απόδραση στο μέλλον. Και προσφέρεται στη φαντασία. Μόνο που το παρόν διατηρεί τα πρωτεία. Και εμείς, ζώντες στο παρόν, με τα κριτήρια του παρόντος θα απευθύνουμε τις ερωτήσεις μας στους νεκρούς μας.
*Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.
