Η Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν μια Επανάσταση με εθνικό και θρησκευτικό χαρακτήρα. Οπως έγραψε και ο σαμιώτης ποιητής και αγωνιστής του 1821 Γεώργιος Κλεάνθης, οι πρόγονοί μας αγωνίστηκαν «για του Χριστού την Πίστη την Αγία / Και της Πατρίδος την Ελευθερία».
Από τον Οκτώβριο του 1820 η Φιλική Εταιρεία είχε ορίσει την εξέγερση στην Πελοπόννησο για την 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού. Το μαρτυρούν ο Θ. Κολοκοτρώνης και άλλοι πρωταγωνιστές των γεγονότων. Ηθελαν να συνδέσουν την Ορθοδοξία με την ελευθερία. Είναι επίσης χαρακτηριστικό των ελληνορθόδοξων ιδανικών τoυ 1821 ότι σε όλα τα Συντάγματα των Εθνικών Συνελεύσεων δηλώνεται ότι νόμοι του ελληνικού κράτους θα είναι οι νόμοι «των χριστιανών ημών αυτοκρατόρων», δηλαδή των Βυζαντινών. Οι Ελληνες του 1821 αισθάνονταν συνεχιστές της αρχαίας Ελλάδας και του Βυζαντίου. Σε εφημερίδα της Τεργέστης δημοσιεύτηκε το 1821 η προκήρυξη του Σαλώνων Ησαΐα και του Αθανασίου Διάκου, οι οποίοι έκαναν σαφές ότι αγωνίζονται «για τον Χριστό και για τον Λεωνίδα».
Είναι λανθασμένη η άποψη ορισμένων ότι στην Επανάσταση μετείχαν μόνο ιερείς, διάκονοι και μοναχοί και ότι οι επίσκοποι ήταν αντίθετοι. Τα γεγονότα είναι αψευδείς μάρτυρες. Το 1821 βάφεται με το αίμα του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ και του Πατριάρχη Κυρίλλου ΣΤ’, του από Αδριανουπόλεως και άλλων επισκόποων που θανατώθηκαν μαρτυρικά στην Κωνσταντινούπολη και αλλού. Εκτός από τον επίσκοπο της Πάτρας (Παλαιών Πατρών) Γερμανό, που ευλόγησε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα και στην Πάτρα, ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας κηρύσσει την Επανάσταση στη Φωκίδα και θυσιάζεται στην Αλαμάνα. Στην Πάτμο έρχεται γι’ αυτόν τον σκοπό ο πάτμιος Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος Παγκώστας και υψώνει και αυτός το λάβαρο της ελευθερίας.
Πολλοί επίσκοποι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον Αγώνα όπως ο Ελους Ανθιμος με τα φλογερά κηρύγματά του, ο Βρεσθένης Θεοδώρητος, ο Ανδρούσης Ιωσήφ, ο Ταλαντίου Νεόφυτος. Και στην Εξοδο του Μεσολογγίου, που συγκλόνισε την ανθρωπότητα, ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ, βοηθός του μητροπολίτη Αρτης Πορφυρίου, θυσιάζεται ανατινάζοντας τον Ανεμόμυλο, αφού επί ένα έτος ενθάρρυνε τους πολιορκημένους μεταταδίδοντας τη Θεία Κοινωνία.
Ελληνες, φιλέλληνες αλλά και οθωμανοί ιστορικοί το παραδέχονται: Επίσκοποι, ιερείς, απλοί μοναχοί, όλοι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ήταν παρόντες. Την ελευθερία μας την οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό στα «ματωμένα ράσα». Δανείζομαι τον όρο από το ομώνυμο βιβλίο του ακαδημαϊκού Σπύρου Μελά.
Θέλω να επισημάνω ότι δεν είναι αληθές ότι οι πρόγονοί μας περίμεναν τη Γαλλική Επανάσταση για να μάθουν τι σημαίνει ξεσηκωμός. Δεκάδες κινήματα Ελλήνων κατά των οθωμανών δυναστών καταγράφει ο Κωνσταντίνος Σάθας, τα οποία αγνοούνται από τα σχολικά βιβλία. Δεν ήταν μόνο η εξέγερση του επισκόπου Τρίκκης Διονυσίου Φιλοσόφου (Σκυλοσόφου) το 1601-1611 και τα Ορλοφικά το 1769-1770, όπως αναφέρουν ορισμένα σχολικά βιβλία. Οι Ελληνες άρχισαν τις εξεγέρσεις τους για την ελευθερία αμέσως μετά την Αλωση της Πόλης. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 άκουσε με ενδιαφέρον τα φιλελεύθερα μηνύματα της Δυτικής Ευρώπης, αλλά πρωτίστως είναι πνευματικό τέκνο του Ρήγα Βελεστινλή, του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, των Νεομαρτύρων και των συνεχών εξεγέρσεων κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Τετρακόσια χρόνια εξεγέρσεων στη Νότια Ελλάδα, 500 χρόνια στη Βόρεια Ελλάδα!
Εχω την τιμή να προεδρεύω επί είκοσι ολόκληρα χρόνια στην Ειδική Συνοδική Επιτροπή Πολιτιστικής Ταυτότητος της Εκκλησίας της Ελλάδος. Πρόκειται για μία από τις πολλές πρωτοβουλίες τις οποίες ανέλαβε ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος.
Η Επιτροπή μας, σε συνεργασία με τις κατά τόπους ιερές μητροπόλεις και υπό την ευλογία του μακαριοτάτου Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου, έχει προγραμματίσει μια σειρά λατρευτικών, πολιτιστικών, επιστημονικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, οι οποίες θα λάβουν χώρα εντός του 2021. Παρά τα προβλήματα που προκαλεί η πανδημία, θα αξιοποιήσουμε την τεχνολογία (π.χ. διαδικτυακά συνέδρια κ.λπ.) και κάθε άλλο μέσο για να τιμήσουμε εκείνους που αγωνίστηκαν και για να προσεγγγίσουμε όλους τους Ελληνες και κυρίως τους νέους μας.
Μια ιδέα, που υλοποιήθηκε επιτυχώς, ήταν η διοργάνωση 10 συνεδρίων, ένα κάθε χρόνο, από το 2012 μέχρι και τα τέλη του 2020, με γενικό θέμα την Τουρκοκρατία και την Ελληνική Επανάσταση. Ετσι το 2021, κατά τους εορτασμούς των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση, ο ερευντής, φοιτητής ή επιστήμων θα έχει στη διάθεσή του δέκα τόμους Πρακτικών με επιστημονικές ανακοινώσεις, πρωτότυπες έρευνες, παρουσιάσεις πηγών και προσώπων, στοιχεία γνωστά ή άγνωστα. Μια πηγή με πλούσια βιβλιογραφία.
Παραθέτω τα θέματα των 10 συνεδρίων. Τα Πρακτικά έχουν εκδοθεί (ή θα εκδοθούν) από τον εκδοτικό οίκο Αρχονταρίκι σε καλαίσθητους τόμους:
Α’ Συνέδριο, 2012: Ιστοριογραφία και πηγές για τη ερμηνεία του 1821.
Β’ Συνέδριο, 2013: Η ζωή των υπόδουλων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας.
Γ’ Συνέδριο, 2014: Ορθοδοξη Εκκλησία και διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητος – Νεομάρτυρες – Αγιος Κοσμάς ο Αιτωλός – Επαναστατικά κινήματα.
Δ’ Συνέδριο, 2015: Ελληνικός και Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός.
Ε’ Συνέδριο, 2016: Ο διεθνής περίγυρος και ο φιλελληνισμός κατά την Ελληνική Επανάσταση.
ΣΤ’ Συνέδριο, 2017: Πολεμικές συγκρούσεις και τόποι καθαγιασμού του απελευθερωτικού αγώνος κατά την Επανάσταση του 1821.
Ζ’ Συνέδριο, 2018: Οι φιλελεύθεροι θεσμοί του Αγώνος της Ελληνικής Επαναστάσεως.
Η’ Συνέδριο, 2019: Οι μεγάλες προσωπικότητες της Ελληνικής Επαναστάσεως – Ομοψυχία και διχόνοια κατά την Επανάσταση.
Θ’ Συνέδριο, Οκτώβριος 2020: Τα οικονομικά του Αγώνος – Η αναγνώριση της Ανεξαρτησίας (υπό έκδοση).
Ι’ Συνέδριο, Νοέμβριος 2020: Η επίδραση του 1821 στη λογοτεχνία και την τέχνη (υπό έκδοση).
Η Εκκλησία της Ελλάδος σέβεται την Ιστορία, προωθεί τον διάλογο, τιμά τους ήρωες. Διακόσιες εξήντα μία εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα, ιστοσελίδες και παρουσία σε Facebbook, Twitter και Instagram με ιστορικό περιεχόμενο, δέκα συλλογικοί τόμοι με σοβαρή έρευνα των πηγών, βιβλία γραμμένα ειδικά για τα παιδιά είναι η κατάθεση ψυχής της Εκκλησίας μας για τη μεγάλη επέτειο.
