Στις 5/18 Ιανουαρίου του 1912, στα πλαίσια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τον συμμαχικό συνασπισμό Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας και Μαυροβουνίου διεξήχθη μία από τις κρισιμότερες μάχες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Η μάχη αυτή ήταν ναυτική και έμεινε στην Ιστορία ως η Ναυμαχία της Λήμνου. Μεγάλοι της πρωταγωνιστές υπήρξαν ο Αρχηγός του Στόλου του Αιγαίου, Παύλος Κουντουριώτης και το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ».
Όπως αναφέρει το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 6ης Ιανουαρίου 1933:
«Η ναυμαχία της Λήμνου υπήρξε το μεγαλείτερον ναυτικόν γεγονός που εσημειώθη εις το Αιγαίον μετά τα απαράμιλλα τρόπαια της επαναστάσεως.
»Στερεώσασα δε οριστικώς την θαλασσίαν κυριαρχίαν της Ελλάδος, συνετέλεσαν ουσιωδέστατα, διά της απολύτου παρεμποδίσεως των στρατιωτικών μεταφορών του εχθρού εις την νικηφόρον έκβασιν του όλου βαλκανικού πολέμου».
»Είνε εύλογον επομένως ότι η μνήμη του έθνους στρέφεται πάντοτε με τόσην τιμήν και ευγνωμοσύνην προς τους ενδόξους ναύτας, των οποίων ο πρώτος, ο Παύλος Κουντουριώτης, παραμένει ο αγαπητότερος και σεβαστότερος Έλλην της γενεάς του».
«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 7.1.1933, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Η Λήμνος ως ορμητήριο
Με την έναρξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, τον Οκτώβριο του 1912, ο Κουντουριώτης έκανε πράξη το σχέδιό του να «στριμώξει» τον οθωμανικό στόλο στα Δαρδανέλια.
Γράφει το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 23ης Αυγούστου 1935:
«Είναι πρωί της 5ης Οκτωβρίου 1912. Ο στόλος του Αιγαίου ευρίσκεται συγκεντρωμένος εις το Φάληρον. Προ ολίγων ωρών η είδησις της κηρύξεως του πολέμου μετέδωσε ρίγη ενθουσιασμού εις τα επιτέλεια και τα πληρώματα.
»Αι σημαίαι των πλοίων κυματίζουν νευρικά, ανυπόμονα εις τον αττικόν ουρανόν. Επί του “Αβέρωφ” γίνεται η επίσημος τελετή της προπομπής του στόλου. Ο πλοίαρχος Κουντουριώτης προβιβάζεται εις υποναύαρχον.
»Ο ναύαρχος σπεύδει προς κατάληψιν της Λήμνου, δια να δημιουργήση εκεί το προκεχωρημένον ορμητήριον του στόλου»
Η κατάληψη της τουρκοκρατούμενης Λήμνου συντελείται αστραπιαία από το ελληνικό πολεμικό ναυτικό που έτσι «αποκτά από τας πρώτας ημέρας λαμπρόν ορμητήριον, οπόθεν εξασφαλίζετο η άγρυπνος παρακαλούθησις του εχθρού και η τάχιστη προς αυτόν συνάντησις, εν περιπτώσει εξόδου εκ των στενών.
Η τουρκική απόπειρα αντιπερισπασμού και η «ανταρσία» του Κουντουριώτη
Τον Ιανουάριο του 1912, οι Τούρκοι θα επιχειρήσουν να «παρασύρουν» την αιχμή του δόρατος του ελληνικού πολεμικού ναυτικού, το θωρηκτό Αβέρωφ, μακριά από τη Λήμνο, προκειμένου να ανακαταλάβουν το νησί καθώς και την ευρύτερη περιοχή του Βορειοανατολικού Αιγαίου.
«Εις το σκότος της χειμερινής νυκτός, το εχθρικόν καταδρομικόν “Χαμηδιέ” κατορθώνει να διαφύγη την επιτήρησιν των περιπολούντων από τα στενά δια να κατευθυνθή εις Σύρον και να δημιουργήση εκεί τον γνωστόν αντιπερισπασμόν».
Στην τουρκική παγίδα «έπεσε» η ελληνική κυβέρνηση, αλλά ευτυχώς για την Ελλάδα όχι ο Κουντουριώτης.
Ο ιδιοφυής ναύαρχος αρνείται να εκτελέσει την εντολή του υπουργείου Ναυτικών, που του ζητά να προχωρήσει σε καταδίωξη του Χαμηδιέ και δεν εγκαταλείπει με το «Αβέρωφ» την περιοχή της Λήμνου, καθώς τα τρία παλαιότερα θωρηκτά που θα έμεναν εκεί, θα αποτελούσαν εύκολη λεία για τους Τούρκους.
Η ναυμαχία της Λήμνου
Τα χαράματα της 5ης Ιανουαρίου, οι Τούρκοι, βέβαιοι ότι η παγίδα τους είχε «πιάσει», «έβγαλαν» τα πλοία τους από τα στενά των Δαρδανελίων και κατεύθυνθηκαν προς τη Λήμνο, θεωρώντας την ανακατάληψή της μια εύκολη υπόθεση.
«Ήτο η 5η Ιανουαρίου 1913. Ο Ναύαχρος αφίνει τον εχθρόν να πλησιάση αρκετά εις την Λήμνον και τότε μόνο διατάσσει άπαρσιν του στόλου του εκ Μούδρου.
«Θέλει να απομακρύνη όσον το δυνατόν τον εχθρόν από την βάσιν του, ώστε να έχη και καιρόν αρκετόν και διάστημα ικανόν διά να τον καταναυμαχήση»
Το «Αβέρωφ» εκπλέει από το λιμάνι του Μούδρου και ο Κουντουριώτης στέλνει στα πλοία του το εξής σήμα:
«Ο Ναύαρχος εύχεται την καλήν ημέραν εις τα γενναία επιτελεία και πληρώματα. Φανήτε λεόντες».
Η καταδίωξη
Πλησιάζοντας στη Λήμνο, οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται έκπληκτοι ότι το θωρηκτό «Αβέρωφ» ένα από τα ισχυρότερα ναυτικά όπλα παγκοσμίως ,την εποχή εκείνη, βρίσκεται εκεί και τους περιμένει πάνοπλο. Ο τουρκικός στόλος αλλάζει αμέσως πορεία προς νότο.
«Καταπυροβολείται όμως σφοδρώς και με μεγάλην επιτυχίαν από τον ελληνικόν στόλον, ταράσσεται, κλονίζεται και φεύγει, φεύγει πάλιν κατεπτοημένος και ολοταχώς προς τα στενά, προς την βάσιν του»
Ο Κουντουριώτης κάνει αυτό που αγαπά περισσότερο. Καταδιώκει, με το «Αβέρωφ» τον εχθρό μέχρις εσχάτων.
«Αποχωρίζεται των παλαιών θωρηκτών και σπεύδει εις μίαν φρενήρη καταδίωξιν του φεύγοντος εχθρού (…) Τον κτυπά παραφόρως, τον καταπυροβολεί και όλος μένος και ορμή και γενναιότης τον διώκει μέχρι των στενών, όπου κατορθώνει ο αντίπαλος με σοβαρωτάτας ζημίας να εισπλεύση διά να μη εξέλθη εκείθεν ποτέ.
»Ο Κουντουριώτης εματαίωσε και πάλιν την εχθρικήν προσπάθειαν . Συντετριμμένον ηνάγκασε τον αντίπαλον να επανέλθη άπρακτος εις την βάσιν του, και το κράτος της θαλάσσης παρέμεινεν αδιαφιλονίκητον εις τον ελληνικόν στόλον. Οι νικητήριοι παιάνες εδόνησαν και πάλιν το Αιγαίον.
»Εν τούτοις ήτο και παρέμεινε πικρόν το παράπονον του Ναυάρχου ότι αι περιστάσεις δεν του επέτρεψαν να βυθίση τον εχθρόν».
Στο θωρηκτό Αβέρων λίγο μετά τη Ναυμαχίο της Λήμνου «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 20.1.1983, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Το αποτέλεσμα
Οι νικηφόρες Ναυμαχίες της Έλλης (3/16 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5/18 Ιανουαρίου 1913) ήταν οι μάχες που, έναν αιώνα σχεδόν μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, απελευθερώσαν τα νησιά και τα ύδατα του βορειονατολικού Αιγαίου.
«Η Θάσος, η Χίος, η Λήμνος, η Σάμος, η Μυτιλήνη απεδόθησαν εις την ελευθερίαν. Το Αιγαίον εφαίνετο λίμνη ελληνική»
Οι στρατοί των συμμάχων (σ.σ. του Α’ Βαλκανικού Πολέμου) εκυκλοφόρουν ασφαλείς από το Δεδεαγάτς (σ.σ. σημερινή Αλεξανδρούπολη) μέχρι του Δυρραχίου».
Το τουρκικό ναυτικό, κλεισμένο στα Στενά των Δαρδανελίων, αδυνατούσε να συνδράμει στις τουρκικές χερσαίες επιχειρήσεις στη Μακεδονία αλλά και να μεταφέρει δεκάδες χιλιάδες τούρκων εφέδρων στο Μακεδονικό μέτωπο.
Το ελληνικό πολεμικό ναυτικό και ο Παύλος Κουντουριώτης είχαν συμβάλει καθοριστικά στον ελληνικό θρίαμβο του 1912 – 1913.
