Καθώς ο άνθρωπος αντιδρά πολύ γρήγορα και επανακάμπτει βελτιωμένος, έχοντας αλλάξει ρυθμό και κατεύθυνση προς μια καλύτερη λειτουργία και ισορροπία της κοινωνίας, στην μετά πανδημία εποχή, αναπόφευκτα πλέον, οδηγούμαστε με ταχύτερους ρυθμούς σε έναν συνδυασμό ψηφιακής και περιβαλλοντικά βιώσιμης ανάπτυξης.
Παρόμοια, τον περασμένο Νοέμβριο, ο πρόεδρος τής FED, Τζερόμ Πάουελ, έκανε μια δήλωση σε μια ομάδα συνέδρων στο Σαν Φρανσίσκο, σχετικά με την τρέχουσα παγκόσμια πανδημία και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές της: «Δεν επιστρέφουμε στην ίδια οικονομία, επιστρέφουμε σε διαφορετική οικονομία».
Όταν ο Πάουελ δηλώνει ότι δεν θα επιστρέψουμε στην ίδια οικονομία, αυτό σημαίνει ότι έχει επέλθει μόνιμος μετασχηματισμός και οι πολιτικοί, οι επιχειρήσεις και οι επενδυτές πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι θα υπάρξουν νικητές και ηττημένοι ως αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Ορισμένοι τύποι απασχόλησης θα απειληθούν και θα αγωνίζονται για την διατήρησή τους σε μια όλο και περισσότερο συρρικνούμενη αγορά, εν μέσω μεγαλύτερου ανταγωνισμού, ενώ αντίθετα άλλοι θα απολαμβάνουν υψηλότερη ζήτηση. Για παράδειγμα, οι επιπτώσεις στα εμπορικά ακίνητα και τα ακίνητα του κέντρου των μεγαλουπόλεων μπορεί να αποδειχθούν δραματικές. Στον αντίποδα, στη νέα πραγματικότητα η ανάπτυξη διαδικτυακών δεξιοτήτων και επιχειρήσεων θα γίνει αναγκαιότητα.
Αν υπάρχει κάτι σίγουρο που αφήνει πίσω του ο κορωνοϊός, αυτό είναι οι αβεβαιότητες που δημιούργησε σε όλα τα επίπεδα του ιστού της παγκόσμιας κοινωνίας, της οικονομίας και της πολιτικής – με απλά λόγια, στην καθημερινότητα του καθενός από εμάς. Όμως, ο ρόλος μας είναι να προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τις βεβαιότητες, καθώς πλέον είμαστε στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα.
Και υπάρχουν βεβαιότητες: με πρώτη και κύρια επίπτωση της πανδημίας, την μεγάλη επιτάχυνση της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, λόγω του καταιγισμού γεγονότων και αποφάσεων που ορίζουν θέματα υγείας, ζωής και θανάτου, εργασίας και καθημερινού τρόπου ζωής, σε συμπυκνωμένο χρόνο. Βιοχημικές και φαρμακευτικές έρευνες που ήταν αδρανείς, χρηματοδοτούνται και εντατικοποιούνται άρδην, και καταφέρνουν μέσα στο ασύλληπτο μέχρι πρότινος διάστημα των έξι μηνών να δώσουν ελπίδα για την αντιμετώπιση του νέου κορωνοϊού (εμβόλια Pfizer, Moderna).
Τηλεργασία, τηλεμάθηση, τηλεαγορές – έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι τής καθημερινότητάς μας, δυστυχώς με παράπλευρη απώλεια, λόγω τού υγειονομικού κινδύνου, τον μεγάλο περιορισμό στην κοινωνικότητά μας. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση μας φέρνει ούτως ή άλλως κοντά στα θολά όρια μεταξύ του φυσικού, του ψηφιακού και του βιολογικού κόσμου. Είναι σύνθετες οι επιδράσεις που θα βιώνουμε από την έκρηξη της προόδου στην τεχνητή νοημοσύνη, τη ρομποτική, το Διαδίκτυο, την εκτύπωση 3D, τη γενετική μηχανική, την Βιοχημεία, την κβαντική πληροφορική και άλλες τεχνολογίες.
Τα νέα σημεία αλληλεπίδρασης που προκύπτουν προσφέρουν ευκαιρίες για δημιουργία προστιθέμενης αξίας στον νέο ψηφιακό κόσμο. Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι, πολλά από όσα περιμέναμε να εξελιχθούν μέσα στα επόμενα 10-15 χρόνια, συντελέστηκαν κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό μέσα στο 2020 – μέσα σε μόλις μία χρονιά. Η ψηφιακή οικονομία είναι το επίκεντρο μιας τεράστιας, ταχείας και διεισδυτικής επέκτασης στην καθημερινή μας ύπαρξη. Υπολογίζεται ότι όλα όσα επιτεύχθηκαν ήρθαν για να μείνουν και να αποτελέσουν κύριο πια κορμό της παγκόσμιας οικονομίας, τουλάχιστον σε αυτό που προσδιορίζεται ως Δυτικός πολιτισμός.
ΕΛΛΑΔΑ
Είναι προφανές ότι μόνο οι ψηφιακές οικονομίες θα επιβιώσουν σε έναν ψηφιακό κόσμο. Η αναβάθμιση της εκπαίδευσης των πολιτών, ώστε να μπορέσουν αυτοί να ανταποκριθούν σε ικανοποιητικά επίπεδα επιδόσεων, απαιτεί ήδη εξειδικευμένες ηγεσίες. Οι καθιερωμένες υπερδυνάμεις θα αναγκαστούν να μοιραστούν την επιρροή τους στην παγκόσμια διαχείριση, μια και σε τέτοια συγκυρία, τα μικρότερης και ακόμη και μικρής ισχύος κράτη σαν την Ελλάδα, μπορούν να αναδυθούν για να παίξουν ειδικούς ρόλους. Τα μικρά κράτη έχουν το πλεονέκτημα να μπορούν να ολοκληρώσουν γρηγορότερα την τεχνολογική εξειδίκευση του πληθυσμού τους, δημιουργώντας συμπαγέστερη πρόοδο αναλογικά με τα κράτη-υπερδυνάμεις, και έτσι να μεταμορφωθούν.
Ειδικότερα η Ελλάδα, που έχει χάσει τις τρεις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, έχει την ευκαιρία να ξεκινήσει το 2021, στην επέτειο των 200 χρόνων της Εθνικής Επανάστασης, την συμμετοχή της στην Ψηφιακή Επανάσταση. Με στοχευμένες, μικρές επενδύσεις σε υλικό και εκπαίδευση, αλλά με μακρόπνοο σχέδιο και πρόγραμμα, η Ελλάδα μπορεί να γίνει κοιτίδα έρευνας και τεχνολογίας. Αυτές είναι επενδύσεις υψηλής παραγωγικότητας και χαμηλής έντασης κεφαλαίου.
Ταυτόχρονα με τις ευρωπαϊκές οικονομικές αποφάσεις έκτακτης ανάγκης λόγω της πανδημίας, δίνεται η ευκαιρία να αξιοποιηθούν κεφάλαια για να συντελεστούν οι θεσμικές αλλαγές και οι πολιτικές επιλογές που θα εισάγουν την ελληνική οικονομία σε ένα πιο ψηφιακό, πιο πράσινο, και εντέλει πιο κοινωνικά δίκαιο μέλλον.
Σε αυτό το κλίμα, στο βασικό σενάριο για το 2021, η ελληνική οικονομία προβλέπεται να έχει ανάπτυξη κοντά στο 6%, που θα πραγματοποιηθεί κυρίως από το δεύτερο τρίμηνο και μετά. Η συνολική αρνητική επίπτωση του κορωνοϊού στο ΑΕΠ της χώρας αναμένεται να εξουδετερωθεί στο τέλος του 2022. Η δημοσιονομική πολιτική που καθορίζεται αυτήν την περίοδο βάσει της Έκθεσης Πισσαρίδη με τα €32 δις που διατίθενται στην χώρα από τα Ευρωπαϊκά κονδύλια, δεν θα προσδιορίσει μόνο την ταχύτητα εξόδου από την τωρινή ύφεση, αλλά και την μετάβαση της οικονομίας στην κατεύθυνση της ψηφιακής εποχής. Αυτή η πολιτική θα προσδιορίσει επίσης την ταχύτητα πτώσης της ανεργίας, με την παροχή κινήτρων για κατάρτιση και απόκτηση δεξιοτήτων με ταχύρρυθμα προγράμματα. Αυτή είναι η διασταύρωση της τεχνολογίας και της κοινωνικής αλλαγής που μπορεί να φέρει τη χώρα στη νέα τάξη πραγμάτων. Τα επιτόκια δανεισμού θα παραμείνουν στα ιστορικά χαμηλά των τελευταίων 50 χρόνων, διευκολύνοντας τον δανεισμό ακόμα και σε αρνητικά επιτόκια και δίνοντας την ευκαιρία να διαμορφώσει η Ελλάδα την καμπύλη δανεισμού της έτσι ώστε να εξυπηρετεί το δημόσιο χρέος με ελάχιστο κόστος για τα επόμενα 30 χρόνια. Το Ελληνικό Χρηματιστήριο, μετά από πολλά χρόνια, θα ξεπεράσει τις 1000 μονάδες το 2021, με βασικούς οδηγούς τις Τράπεζες, τις Εταιρείες Τηλεπικοινωνίας, τις Εταιρείες Ενέργειας, και τέλος τις κατασκευαστικές. Το βασικό μειονέκτημα του Ελληνικού Χρηματιστηρίου παραμένει ότι δεν έχει βάθος, και αυτή η έλλειψη ρευστότητας κρατά μακριά μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια.
ΕΕ
Όταν οι οικονομίες αναδύονται από την ύφεση, υπάρχει ανησυχία για την ταχύτητα και την δύναμη της ανάκαμψης. Με τα άνευ προηγουμένου δεδομένα της πανδημίας που πυροδότησαν ρεκόρ νομισματικών και φορολογικών κινήτρων, ο βαθμός αβεβαιότητας εδώ είναι αναμφισβήτητα μεγάλος. Αν και η αύξηση των περιπτώσεων COVID-19 στην Ευρώπη μπορεί να οδηγήσουν σε κάποια βραχυπρόθεσμη οικονομική αδυναμία, είναι απίθανο να εκτροχιαστεί μια ισχυρή ανάκαμψη εταιρικών κερδών κατά τους επόμενους 12 μήνες, όπως υποστηρίζεται και από την ισχυρή αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ (4,5%) και στην ΕΕ το 2021 – προβλέπεται αύξηση των εταιρικών εσόδων της τάξης του 25%.
Ένα θετικό αποτέλεσμα του κορωνοϊού στην Ευρώπη είναι ότι αυξάνονται οι προοπτικές για δημοσιονομικά κίνητρα και συγκεκριμένες κινήσεις προς την πανευρωπαϊκή δημοσιονομική ολοκλήρωση, αίτημα πολλών χωρών από χρόνια. Σε αυτό το κλίμα, η ΕΚΤ αναμένεται ότι θα κρατήσει για αρκετά χρόνια χαμηλά τα επιτόκια ώστε να δώσει στην Ευρωπαϊκή οικονομία την απαραίτητη ώθηση για την έξοδο από το οικονομικό σοκ του 2020. Το Ευρώ θα ισχυροποιηθεί περαιτέρω έναντι του δολαρίου (8%) αλλά θα χάσει έναντι της Στερλίνας (10%), η οποία διατηρεί σχετικά ψηλότερα τα επιτόκιά της.
ΗΠΑ
Στο βασικό σενάριο όπου ο κορωνοϊός τίθεται υπό έλεγχο με τον εμβολιασμό άνω του 50% του Παγκόσμιου Πληθυσμού έως το τέλος του 2021, η ανάπτυξη στις ΗΠΑ αναμένεται στο 5%. Προφανώς, οι πρώτοι μήνες του 2021 θα είναι δύσκολοι από οικονομικής και κοινωνικής απόψεως αλλά από το δεύτερο τρίμηνο αναμένουμε ομαλοποίηση και στο δεύτερο εξάμηνο μια μεγάλη δυναμική στην οικονομία. Σε ό,τι αφορά τις αμερικανικές μετοχές, παρότι μια διόρθωση του 20% στον Dow Jones θα είναι υγιής εξέλιξη κι οφείλεται εδώ και καιρό να γίνει, στο τέλος του 2021 αναμένουμε 10% ψηλότερα τον δείκτη από τα τρέχοντα επίπεδα και κοντά στις 33.000. Τα χαμηλά επιτόκια, το θετικό αποτέλεσμα των εκλογών και η παρουσία εμβολίων για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, θα ευνοήσουν για μια ακόμη φορά τις μετοχές έναντι των ομολόγων κατά το 2021.
Η υπερβολική αύξηση του χρέους στις περισσότερες χώρες στον κόσμο μετατίθεται προς συζήτηση μετά το 2022, αφού οι προτεραιότητες τώρα εστιάζουν στην αντιμετώπιση του ιού και την διατήρηση του οικονομικού και κοινωνικού ιστού. Το δολάριο θα αδυνατίσει περαιτέρω έναντι των G10 νομισμάτων και θα το δούμε στο 1,30 έναντι του Ευρώ (-8%).
Υπάρχει ένας αυξανόμενος ανταγωνισμός από τα κρυπτονομίσματα ως προς τα κύρια παγκόσμια νομίσματα. Είναι πολύ πιθανό να δούμε αρκετά σύντομα ψηφιακές εκδόσεις νομίσματος από παραδοσιακές Κεντρικές Τράπεζες, προκειμένου να ελέγξουν τον τρέχοντα ανταγωνισμό.
O Γιώργος Κοφινάκος είναι διευθύνων σύμβουλος της StormHarbour London και επισκέπτης καθηγητής Rutgers Graduate School USA
