Εναν χρόνο μετά τη γνωριμία μας με τον COVID-19, παρά το πλήθος των συζητήσεων, η επιστημονική κοινότητα δεν έχει προλάβει να κάνει την αποτίμηση του ιού στο περιβάλλον. Οι καταγεγραμμένες απόψεις είναι μάλλον αντιφατικές και η ρευστότητα της συνθήκης δεν μας επιτρέπει να βγάλουμε συμπεράσματα ούτε, πολύ περισσότερο, να σχεδιάσουμε την επόμενη μέρα.
Θα θυμάστε, ίσως, πως στην αρχή, στην πρώτη φάση του εγκλεισμού διεθνώς, πολλοί μιλούσαν για την ευεργετική επίδραση που έμοιαζε να έχει η πανδημία στο φυσικό περιβάλλον. Για τα πουλιά που ακούγονταν στις πόλεις, για τον καθαρό αέρα, για την ευχάριστα διάφανη ατμόσφαιρα, για την ησυχία. Και είναι αλήθεια πως κάποια από τα μέτρα που πήραν οι περισσότερες χώρες του κόσμου για να μειώσουν την εξάπλωση του ιού είχαν κάποιο θετικό αποτύπωμα στο περιβάλλον.
Ομως, τα περισσότερα από τα θετικά για το περιβάλλον αποτελέσματα ήταν, δυστυχώς, βραχύβια. Στις αρχές Απριλίου, όταν το λοκντάουν ήταν εκτεταμένο, οι καθημερινές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα διεθνώς καταγράφονταν μειωμένες κατά 17% σε σύγκριση με τον Απρίλιο του 2019. Δύο μήνες αργότερα, στις αρχές Ιουνίου, το ποσοστό τους ήταν μόλις 5% χαμηλότερο από το αντίστοιχο διάστημα της προηγούμενης χρονιάς, παρ’ όλο που η ζωή δεν είχε ξαναβρεί ακόμα τον κανονικό ρυθμό της.
Η έλευση της πανδημίας έφερε αρκετές νέες δυσκολίες στο περιβάλλον. Τα βιοϊατρικά και ιατροφαρμακευτικά απόβλητα αυξήθηκαν κατακόρυφα, δημιουργώντας μια μεγάλη απειλή για τη δημόσια υγεία αλλά και για το περιβάλλον. Η ανάγκη για ατομική προστασία γέννησε τη ζήτηση για μάσκες και γάντια μιας χρήσης, επηρεάζοντας σημαντικά την παραγωγή. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει πως κάθε μήνα χρησιμοποιούνται σε όλον τον κόσμο 89 εκατομμύρια μάσκες μίας χρήσης, 76 εκατομμύρια ζευγάρια γάντια μίας χρήσης και 1,6 εκατομμύριο προστατευτικά γυαλιά. Πολλά από αυτά τα βλέπουμε δυστυχώς και στην Ελλάδα να απορρίπτονται χωρίς περίσκεψη.
Τα αστικά στερεά απόβλητα αυξήθηκαν και οι ρυθμοί της ανακύκλωσης μειώθηκαν. Σε αρκετές χώρες, τα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας εξοβέλισαν την ανακύκλωση για χάρη της ανθρώπινης υγείας. Στις ΗΠΑ η ανακύκλωση μειώθηκε κατά 46%, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία και την Ιταλία απαγορεύτηκε σε όσους βρέθηκαν θετικοί στον κορωνοϊό να διαχωρίζουν τα απορρίμματά τους προς ανακύκλωση.
Το κλείσιμο των καταστημάτων λιανικής αύξησε τις διαδικτυακές αγορές και, μαζί με αυτές, τον όγκο των συσκευασιών. Αντίστοιχα, το κλείσιμο της εστίασης, με εξαίρεση το delivery, επανέφερε δυναμικά τα πλαστικά μίας χρήσης για τη συσκευασία και τη μεταφορά τροφίμων και ποτών, ακριβώς τη στιγμή που η ευρωπαϊκή ένωση διαχειριζόταν το τέλος πολλών από αυτά.
Οταν ξεκίνησε η πανδημία, οι περισσότεροι από εμάς φανταζόμασταν πως ήταν κάτι παροδικό, που εξίσου παροδικά θα επιβάρυνε το περιβάλλον. Σήμερα όμως βλέπουμε πως η παρατεινόμενη κρίση δεν αλλάζει μόνον τις άμεσες αντιδράσεις και τους χειρισμούς μας, αλλά ενδεχομένως και τον σχεδιασμό για τα χρόνια που έρχονται.
Ενδεικτικά, οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ενωσης να περιορίσει τα πλαστικά μίας χρήσης και να προωθήσει βιώσιμες εναλλακτικές δυσχεραίνουν από την αυξανόμενη ζήτηση των υλικών μίας χρήσης για χάρη της υγείας. Οπως διαφαίνεται, η παραγωγή, η χρήση και η απόρριψη νέων πλαστικών μίας χρήσης θα επηρεάσουν ευρύτερα το περιβάλλον, όπως την ατμοσφαιρική ρύπανση, τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και τη δημιουργία αποβλήτων. Ο περιορισμός της οικονομικής δραστηριότητας και η πτώση στις τιμές του πετρελαίου ήδη οδηγούν τους παραγωγούς πλαστικού στο να χρησιμοποιούν φθηνότερα νέα υλικά βασισμένα σε ορυκτά καύσιμα, αντί για επαναχρησιμοποιούμενο πλαστικό. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα είναι πιθανό να ξεπεράσουν τα προ πανδημίας επίπεδα, όπως συνέβη μετά την οικονομική κρίση του 2007-08. Και όσο ο ρυθμός της ζωής θα προσεγγίζει τα γνώριμα, τόσο θα επιστρέφουμε στην «κανονικότητα» της επιβάρυνσης, καθώς έχουμε ακόμα τα ίδια αυτοκίνητα, τους ίδιους δρόμους, τα ίδια εργοστάσια, τα ίδια σπίτια, τις ίδιες ανάγκες.
Ο φόβος είναι πως όταν τελειώσουν όλα αυτά και οι εύλογες αγωνίες μας για την υγεία ξεπεραστούν, δεν θα βρεθούμε στο σημείο από το οποίο ξεκινήσαμε έναν χρόνο πριν, αλλά ενδεχομένως κάπου χειρότερα. Με άλλες προτεραιότητες που θα αφήνουν πίσω το περιβάλλον.
Σήμερα, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να διαχειριστούμε κατά προτεραιότητα την υγειονομική κρίση που ξετυλίγεται μπροστά μας και εκεί είναι στραμμένο το ενδιαφέρον όλων. Ομως, καθώς οι λύσεις για την αντιμετώπιση του COVID-19 αρχίζουν να διαφαίνονται στον ορίζοντα, θα πρέπει να επαναφέρουμε στη σκέψη και στον σχεδιασμό μας και τα άλλα μεγάλα ζητήματα. Ναι, σήμερα οι αλλαγές στο κλίμα μπορεί να μας φαίνονται δευτερεύουσες μπροστά στις ΜΕΘ που γεμίζουν, όμως η επόμενη μέρα έρχεται πάντα πιο γρήγορα από αυτό που περιμένουμε και θα χρειαστεί να αναμετρηθούμε με τις επιλογές μας και τις ολιγωρίες μας. Και η πρόκληση είναι να θεραπεύσουμε κάτι σήμερα, χωρίς να ανοίξουμε πληγές σε κάτι άλλο αύριο.
*Η κυρία Αγγελική Κοσμοπούλου είναι εκτελεστική διευθύντρια του κοινωφελούς ιδρύματος Αθανασίου Λασκαρίδη.
