Για να επιλυθεί ένα πρόβλημα θα πρέπει κατ’ αρχάς να είναι γνωστές όλες οι παράμετροι που το δημιούργησαν. Και στην περίπτωση των οικοδομικών συνεταιρισμών (ΟΣ), τα δεδομένα που έχει στα χέρια της η Διοίκηση είναι ελάχιστα, παρότι ακανθώδη ιδιοκτησιακά, δασικά και άλλα ζητήματα μπλοκάρουν, εδώ και μισό αιώνα, την αξιοποίηση περίπου 200.000 στρεμμάτων.
Γι’ αυτό, το αμέσως επόμενο διάστημα ο υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Δημήτρης Οικονόμου, σύμφωνα με πληροφορίες, θα απευθύνει ανοιχτή πρόσκληση προς τους συνεταιρισμούς προκειμένου να αποκτήσει καθαρή εικόνα για το καθεστώς τους και τις διεκδικήσεις τους.
Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά μιλώντας στο «Βήμα» η πρόεδρος της Επιτροπής Πρωτοβουλίας και Συλλογικής Δράσης Οικοδομικών Συνεταιρισμών Ελλάδας κυρία Γεωργία Ρωμαίου, οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί βρίσκονται κάτω από μια κοινή ομπρέλα, αλλά με διαφορετικά προβλήματα ο καθένας.
Αλλοι βρίσκονται σε δάση, σε δασικές ή αναδασωτέες εκτάσεις, ή ένα τμήμα τους είναι δασικό, άλλοι σε περιοχές που διεκδικούνται από το Δημόσιο, ορισμένοι περιλαμβάνουν αρχαιολογικά ευρήματα, κάποιοι καταλαμβάνουν ζώνες περιαστικού πρασίνου, ή εντοπίζονται σε γη υψηλής παραγωγικότητας κ.τ.λ.
Λύση μέσω Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων
«Δεν μπορεί να υπάρξει οριζόντια λύση. Κατ’ αρχάς διότι τίποτε δεν μπορεί να προχωρήσει εάν δεν ολοκληρωθεί το έργο των Δασικών Χαρτών και του Κτηματολογίου, ώστε να γνωρίζουμε πού είναι δάσος και την περιουσία του κράτους. Δεύτερον, διότι ο κάθε οικοδομικός συνεταιρισμός αποτελεί ένα ξεχωριστό πρόβλημα. Και τρίτον διότι πρέπει να προηγηθεί ολοκληρωμένη απογραφή τους. Αφού γίνουν όλα αυτά, η πολεοδόμησή τους θα μπορέσει να ξεκαθαρίσει μέσω των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ)» εξηγεί ανώτατο στέλεχος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) που παρακολουθεί στενά το θέμα από την ισχύ του νόμου 4280/14 για την ιδιωτική πολεοδόμηση έως σήμερα.
Ωστόσο, επειδή θα χρειαστεί μια εξαετία για να ολοκληρωθούν τα ΤΠΣ, το επιτελείο του κ. Οικονόμου αναζητεί μια συνταγματικά ανεκτή ρύθμιση που θα επιτρέπει στους ΟΣ – ή έστω στους πιο «καθαρούς» από αυτούς – την εκμετάλλευση της γης τους. «Δεν είναι σίγουρο ότι θα βρεθεί. Αν ήταν εύκολο θα είχε περιληφθεί στο χωροταξικό και πολεοδομικό νομοσχέδιο που ψηφίστηκε προ ημερών. Ελπίζουμε σε τρεις με τέσσερις μήνες να μπορούμε να πούμε ότι βρήκαμε μια νομική διέξοδο. Διαφορετικά θα προχωρήσουμε μέσω των ΤΠΣ» σημειώνει παράγοντας του ΥΠΕΝ.
Θα ενταχθούν στον αναπτυξιακό σχεδιασμό
Ο πολεοδομικός σχεδιασμός, με… εργαλείο τα ΤΠΣ, θα καθορίσει χρήσεις γης, όρους δόμησης, οριοθετήσεις οικισμών, τοπικά οδικά δίκτυα, ζώνες υποδοχής συντελεστή δόμησης κ.λπ. «Με την εκπόνηση των ΤΠΣ είναι κατάλληλη στιγμή να ρυθμισθούν τα ζητήματα των ΟΣ ώστε οι εκτάσεις τους να ενταχθούν στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της κυβέρνησης» αναφέρει η κυρία Ρωμαίου, εκπροσωπώντας έναν φορέα με μέλη πάνω από 200 Οικοδομικούς Συνεταιρισμούς πανελλαδικά και περίπου 300.000 οικογένειες. Για την εκπόνησή τους έχει κατατεθεί αίτημα του ΥΠΕΝ στο Ταμείο Ανάκαμψης για 350 εκατ. ευρώ.
Προσανατολισμός σε μη οικιστικούς σκοπούς
Οπως επισημαίνει η ίδια, οι εκτάσεις των ΟΣ μπορούν να δημιουργήσουν ένα πεδίο επενδύσεων ταχείας εξέλιξης. Ειδικά στην Αττική, σύμφωνα με την κυρία Ρωμαίου «οι συνεταιρισμοί κατευθύνονται πλέον προς μη οικιστικούς σκοπούς και προσανατολίζονται σε άλλες χρήσεις ανοίγοντας νέες επενδυτικές προοπτικές», φιλοξενώντας λειτουργίες εμπορικές, αθλητικές ή πολιτιστικές. «Το έχουμε θέσει ως προοπτική και στον κ. Οικονόμου» σημειώνει.
Η ανάπτυξη των Οικοδομικών Συνεταιρισμών ξεκίνησε δειλά-δειλά το 1950 και πιο δυναμικά τη δεκαετία του ’60, οπότε ιδρύθηκαν περίπου 250 με πάνω από 500.000 μέλη διαφόρων κοινωνικών τάξεων – από βουλευτές, στρατιωτικούς, δικαστές, δημοσίους υπαλλήλους έως ηθοποιούς, οικοδόμους, συνταξιούχους κ.ά. Τότε είχαν αγοραστεί περί τα 80.000 στρέμματα, μεταξύ των οποίων και πολλά δασικά. Αρχικώς σκοπός ήταν να εξασφαλίσει στα μέλη κύρια κατοικία και αργότερα, με τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, να καλύψει παραθεριστικές ανάγκες. Τα προβλήματα εμφανίστηκαν μετά το Σύνταγμα του 1975, οπότε για πρώτη φορά κατοχυρώθηκε η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, απαγορεύοντας τη μεταβολή της χρήσης των δασικών εκτάσεων, παρά μόνο για λόγους δημοσίου συμφέροντος, στους οποίους δεν εμπίπτει η οικιστική ανάπτυξη.
Διαιωνίζονται ψηφοθηρικές τακτικές
Τα τελευταία χρόνια οικοδομικοί συνεταιρισμοί κατάφεραν να δικαιωθούν ακολουθώντας τη δικαστική οδό. Το 2013, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου επιδίκασε αποζημίωση πάνω από μισό δισ. ευρώ στον συνεταιρισμό Στεγάσεως Υπαλλήλων Τραπέζης της Ελλάδος.
Προσφάτως, το Συμβούλιο της Επικρατείας με απόφασή του (1525/2020) άνοιξε τον δρόμο για πολεοδόμηση 1.000 στρεμμάτων στο Πανόραμα Θεσσαλονίκης προς αποκατάσταση μελών ΟΣ καθώς η Διοίκηση δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα για άμεση ολοκλήρωση της διαδικασίας πολεοδόμησης της έκτασης αλλά ούτε εκδήλωσε με σαφήνεια την πρόθεσή της να εφαρμόσει τον συνταγματικό κανόνα της απαγόρευσης πολεοδόμησης της επίμαχης δασικού χαρακτήρα εκτάσεως όπως θα όφειλε, συντηρώντας για δεκαετίες την προσδοκία για οικιστική αποκατάσταση των μελών των συνεταιρισμών. Αλλωστε αποτελεί πάγια τακτική των κυβερνήσεων να αφήνουν… ανοιχτά παράθυρα στα εκατοντάδες χιλιάδες μέλη των ΟΣ διαιωνίζοντας ψηφοθηρικές τακτικές.
Προσπάθειες επίλυσης του γόρδιου δεσμού των ΟΣ έγιναν το 2014 και το 2017 με προβλέψεις για ανταλλαγή των… προβληματικών οικοπέδων που δεν μπορούσαν να δομηθούν (εάν είχαν αποκτηθεί πριν από το 1975) με σχολάζοντα ακίνητα του Δημοσίου, τα οποία όμως δεν υπάρχουν καταχωρημένα σε μια βάση δεδομένων. Ο σχεδιασμός περιελάμβανε ανταλλαγή άυλων τίτλων μέσω της Τράπεζας Γης, αλλά δεν υλοποιήθηκε.
Οι μισές εκτάσεις βρίσκονται σε προστατευόμενες περιοχές
Κατά την πρώτη απογραφή, η οποία είχε επιχειρηθεί την περίοδο 2012 – 2013, από τους περίπου 550 οικοδομικούς συνεταιρισμούς που εκτιμάται ότι υπάρχουν στην Ελλάδα, στη βάση δεδομένων του υπουργείου Περιβάλλοντος εισήγαγαν στοιχεία μόνον 195 ΟΣ, εκ των οποίων 81 είχαν «έδρα» την Αττική.
Σύμφωνα με επεξεργασία που έγινε στην αρμόδια υπηρεσία, βάσει των συγκεκριμένων καταγραφών και άλλων στοιχείων, από τους περίπου 220 συνεταιρισμούς που εντοπίζονται στο λεκανοπέδιο, σχεδόν οι μισοί βρίσκονται ή περιλαμβάνουν προστατευόμενες εκτάσεις (π.χ. του Πεντελικού όρους, του Σουνίου κ.λπ.).
Αντιστοίχως στην υπόλοιπη χώρα ένας στους τέσσερις συνεταιρισμούς χωροθετείται (εν όλω ή εν μέρει) εντός περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών και συνήθως σε περιοχές «φιλέτα» παράκτιων ζωνών, ενώ περίπου οι μισοί δεν διαθέτουν εγκεκριμένη πολεοδομική μελέτη.
Συνολικά, εκτιμάται ότι καταλαμβάνουν περί τα 200.000 στρέμματα σε εκτός σχεδίου εκτάσεις ανά τη χώρα, εκ των οποίων πάνω από τα μισά στην Αττική (από τον Μαραθώνα έως την Πεντέλη και από το Σούνιο έως το Αλεποχώρι και την Ψάθα). Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 10% των ΟΣ έχουν προχωρήσει σε αξιοποίηση των εκτάσεών τους και αυτοί σε λιγότερο από το 50% της έκτασής τους.
