Όταν στις 17 Δεκεμβρίου 2010, ένας μικροπωλητής φρούτων, ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι, αυτοπυρπολήθηκε στην Τυνησία για να διαμαρτυρηθεί επειδή η αστυνομία τον κακομεταχειρίστηκε και κατάσχεσε, για πολλοστή φορά, το εμπόρευμά του, κανείς δεν φανταζόταν τις εξελίξεις που θα πυροδοτούσε αυτή η πράξη και τη συσσωρευμένη οργή ολόκληρης της περιοχής που θα έφερνε στην επιφάνεια.
Διαδηλώσεις ξέσπασαν την επομένη σε όλη την Τυνησία και σε λίγες εβδομάδες, οδήγησαν στην παραίτηση του δικτάτορα Ζιν ελ Αμπιντίν Μπεν Αλί.
Τα γεγονότα αυτά πυροδότησαν παρόμοιες διαδηλώσεις στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή, όπου σύντομα ξέσπασαν επαναστάσεις. Οι δικτάτορες της περιοχής ένιωσαν να απειλούνται.
Στην Αίγυπτο, στο Μπαχρέιν, στην Υεμένη, στη Λιβύη και στη Συρία η ιστορία του 26χρονου μικροπωλητή που κέρδιζε τρία ευρώ την ημέρα για να ζήσει την οκταμελή οικογένειά του συγκίνησε τα πλήθη και η παραίτηση του Μπεν Αλί τους έδωσε την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να ανατρέψουν και άλλους δικτάτορες.
Το κίνημα αυτό, που βαφτίστηκε Αραβική Άνοιξη, ταρακούνησε τα καθεστώτα από το Μαρόκο μέχρι τη Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Ορισμένα (όπως το μαροκινό) έκαναν υποχωρήσεις, άλλα (όπως ο Οίκος των Σαούντ) μοίρασαν χρήματα στον λαό για να τον κατευνάσουν ενώ άλλα καθεστώτα (όπως στο Ιράν και στο Μπαχρέιν) πάταξαν τους διαδηλωτές.
Στην Αίγυπτο, η Αραβική Άνοιξη οδήγησε στην ανατροπή του δικτάτορα Χόσνι Μουμπάρακ αλλά και στην αντικατάστασή του τελικά από άλλον, τον σημερινό πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Στην Υεμένη ανέτρεψε τον δικτάτορα Αλί Αμπντουλάχ Σαλέχ αλλά ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος στον οποίο ενεπλάκη η Σαουδική Αραβία και διαρκεί ακόμη. Στη Λιβύη και στη Συρία οδήγησε σε αιματηρούς εμφυλίους που δεν έχουν λήξει μέχρι σήμερα.
Το μοναδικό success story
Το μοναδικό success story της Αραβικής Άνοιξης είναι η Τυνησία. Σήμερα είναι η μόνη χώρα της Βόρειας Αφρικής που κατατάσσεται στις «ελεύθερες» από την οργάνωση Freedom House και η μόνη χώρα στον αραβικό κόσμο που κατατάσσεται στις πλήρως δημοκρατικές στον Δείκτη Δημοκρατίας του Economist.
Οι εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης, που έβαλαν τέλος σε δεκαετίες απάθειας στην περιοχή, διευκολύνθηκαν από τη νέα τεχνολογία που έδωσε την ευκαιρία στους διαδηλωτές να οργανώνονται γρήγορα. Διευκολύνθηκαν επίσης από τις δημογραφικές αλλαγές, κυρίως το αυξανόμενο ποσοστό των νέων. Αυτοί ξεσηκώθηκαν μαζικά ζητώντας οικονομικές ευκαιρίες και Δημοκρατία.
«Τα συστήματα αυτά ήταν σχεδιασμένα για να κυβερνούν ένα συγκεκριμένο δημογραφικό. Δεν ήταν φτιαγμένα για να ακολουθούν τις δημογραφικές αλλαγές. Από τη μια προσπαθούσαν να τις ακολουθήσουν και από την άλλη να εξασφαλίσουν ότι ο πλούτος θα παρέμενε στην κορυφή. Συνδυάστε το αυτό με τις συνεχιζόμενες αυταρχικές πρακτικές και έχετε μια συνταγή για την τέλεια καταστροφή», είπε στον Guardian o Χ. Α. Χέλιερ από το Royal United Services Institute (RUSI).
Ο Καντάφι και ο Ασαντ
Πρώτη μετά την Τυνησία ανεφλέγη η Αίγυπτος τον Ιανουάριο του 2011, όταν χιλιάδες διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο. Ύστερα από λίγες εβδομάδες διαδηλώσεων, ο τότε πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα απέσυρε την υποστήριξη των ΗΠΑ προς τον Μουμπάρακ. Η πτώση του και η στάση της Ουάσινγκτον ενέπνευσαν τους Λίβυους να ξεσηκωθούν εναντίον του Μουαμάρ Καντάφι που κυβερνούσε επί 40 χρόνια και τους Σύριους εναντίον του Μπασάρ αλ Άσαντ που είχε το πιο αστυνομικό κράτος στην περιοχή. Το λιβικό και το συριακό καθεστώς αντέδρασαν δυναμικά.
Στην Αίγυπτο, στις εκλογές που διοργανώθηκαν μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ επικράτησε ο Μοχάμεντ Μόρσι των Αδερφών Μουσουλμάνων. Λόγω της ανησυχίας ότι θα έστριβε τη χώρα προς τον ισλαμισμό, ανετράπη με την σειρά του από το πραξικόπημα του στρατηγού Σίσι.
Στη Λιβύη, με τη βοήθεια αεροπορικών βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, η εξεγερμένη αντιπολίτευση συνέλαβε και σκότωσε τον Καντάφι. Στη Συρία, όλες οι παγκόσμιες δυνάμεις αναμείχθηκαν στον πόλεμο αλλά ο Άσαντ, με τη βοήθεια της Ρωσίας, κρατάει ακόμη και είναι από τους νικητές.
Σύμφωνα με οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην Αίγυπτο και στη Συρία υπάρχουν σήμερα περισσότεροι πολιτικοί κρατούμενοι απ’ όσοι στις αρχές του 2011.
Το φαινόμενο της πεταλούδας
«Ο πόλεμος του Ιράκ και η Αραβική Άνοιξη οδήγησαν στο Ισλαμικό Κράτος και στον συριακό εμφύλιο, ο οποίος δημιούργησε την προσφυγική κρίση στην Ευρώπη και συνέβαλε στην άνοδο του λαϊκισμού στη Δύση και στη νίκη του Brexit στο δημοψήφισμα στη Βρετανία. Η ανάκτηση του ελέγχου των συνόρων της Βρετανίας για να περιοριστεί η μετανάστευση ήταν από τους οδηγούς-κλειδιά του Brexit.
Ο πόλεμος του Ιράκ συνέβαλε στην απώλεια της πίστης του κοινού στους ειδικούς και στο κατεστημένο. Η μεταψυχροπολεμική θριαμβολογία της Αμερικής συνετρίβη και κάηκε στη Μέση Ανατολή. Ο πόλεμος του Ιράκ ήταν ο καταλύτης. Η αποτυχία να σταματήσει την αιματοχυσία στη Συρία ήταν η απόδειξη», είπε στον Guardian η Έμα Σκάι, πρώην σύμβουλος αμερικανών στρατηγών στο Ιράκ.
