Το άρθρο αυτό γράφτηκε με αποκλειστικό σκοπό να συμβάλλει με συγκεκριμένες σκέψεις οργανωτικού χαρακτήρα για την αντιμετώπιση αυτής αλλά και των μελλοντικών επιδημιών στη χώρα μας, και συνδιαμορφώθηκε με τη συνδρομή του καθηγητή Κοινωνικής Ιατρικής και Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας κ. Χρήστου Ζηλίδη.
Μετά την έγκαιρη λήψη των μέτρων πρόληψης της επιδημίας την άνοιξη, τα οποία επιβράδυναν την εξάπλωσή της, φτάσαμε πλέον σε μια πραγματικότητα σχεδόν αντίστοιχη εκείνης των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, με πολυάριθμους νοσηλευόμενους στα νοσοκομεία, και ΜΕΘ στα όρια αντοχής τους. Παρά τη διαφαινόμενη κατά τις τελευταίες ημέρες σταθεροποίηση, υπάρχει πλέον ένας πολύ μεγάλος αριθμός ασθενών και ασυμπτωματικών φορέων που αποτελούν εν δυνάμει μια μεγάλη δεξαμενή πηγών μόλυνσης για τον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι τη γενίκευση των εμβολιασμών, η κατάσταση θα παραμείνει ρευστή και επικίνδυνη για αύξηση του αριθμού νέων κρουσμάτων. Είναι γνωστό τι συμβαίνει σήμερα:
l Αδυναμία αποτελεσματικής ιχνηλάτησης των κρουσμάτων, λόγω έλλειψης περιφερειακών υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας (που δεν μπορούν να αντικατασταθούν από κάποια κινητά συνεργεία).
l Ελλειψη ιατρικής περίθαλψης των ασθενών εκτός νοσοκομείου.
l Τα κέντρα υγείας και οι ιδιώτες γιατροί αντί να ανακουφίζουν, επιδεινώνουν την ασφυξία στα νοσοκομεία, παραπέμποντας τους ασθενείς είτε σε αυτά είτε στο ΕΚΑΒ που τους οδηγεί σε αυτά.
l Οι ασθενείς που βρίσκονται σε κατ’ οίκον αυτοπεριορισμό δεν έχουν καμία κατ’ οίκον ιατρική φροντίδα, γιατί απλούστατα η κατ’ οίκον νοσηλεία δεν έχει οργανωθεί.
Οσο κι αν είναι «άβολες» οι διαπιστώσεις αυτές, περιγράφουν εν τούτοις τις διάφορες πτυχές του προβλήματος που έχουμε να αντιμετωπίσουμε και τις «γραμμές άμυνας» απέναντι σε αυτήν και τις μελλοντικές επιδημίες:
l Την οργάνωση αποκεντρωμένου μηχανισμού πρόληψης και αντιμετώπισης επιδημιών, δηλαδή των αποκεντρωμένων υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας.
l Την οργάνωση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας των ασθενών με COVID.
l Την οργάνωση της Κατ’ Οίκον Νοσηλείας.
l Την οργάνωση των εφεδρειών ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού.
1. Αποκεντρωμένες Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας. Η πρόληψη και αντιμετώπιση των επιδημιών είναι δουλειά των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας, τις οποίες δυστυχώς δεν διαθέτει η χώρα μας. Αυτές που ιδρύθηκαν με τον νόμο 3172/2003 (που συντάχθηκε επί της δικής μου θητείας στο υπουργείο Υγείας) και επανα-νομοθετήθηκαν αυτολεξεί με τον Ν. 3370/2005 και επανιδρύονται εκ νέου με τον Ν 4675/2020, δεν λειτούργησαν ποτέ. Τα Περιφερειακά Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας που κατασκευάστηκαν και εξοπλίστηκαν την περίοδο 2001-3 δεν στελεχώθηκαν και δεν λειτούργησαν ποτέ. (Της Θεσσαλονίκης, η οποία στενάζει από την επιδημία, είναι ακόμη κλειδωμένο μέσα στον χώρο του Νοσοκομείου Παπανικολάου.) Οι πρώην Διευθύνσεις Υγιεινής της περιφερειακής αυτοδιοίκησης έχουν αποστελεχωθεί και οι αρμοδιότητές τους αποψιλωθεί. Ακόμη και ο ΕΟΔΥ που ιδρύθηκε το 2016 ως συνέχεια του ΚΕΕΛΠΝΟ έχει μόνο κεντρική υπηρεσία και καμία ουσιαστικά περιφερειακή δομή. Ο καθένας καταλαβαίνει ότι μια πανδημία σαν τη σημερινή δεν αντιμετωπίζεται με οδηγίες εξ Αθηνών, χωρίς υπεύθυνες περιφερειακές δομές. Σε ολόκληρη την Κεντρική και τη Βόρεια Ελλάδα (και όχι μόνο), σε τρεισήμισι εκατομμύρια πολίτες, δεν υπάρχει κανένας τοπικός φορέας επιφορτισμένος με την παρακολούθηση και την αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι τοπικές αποφάσεις λαμβάνονται από όργανα χωρίς τη συμμετοχή της Δημόσιας Υγείας. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι Δημόσια Υγεία δεν είναι μόνο οι «προβλέψεις» για την πορεία της επιδημίας και οι νουθεσίες προς τους πολίτες. Η Δημόσια Υγεία είναι δράσεις και προγράμματα. Υπάρχει απόλυτη ανάγκη άμεσης ενεργοποίησης των προσπαθειών για τη δημιουργία τουλάχιστον 4-5 ισχυρών περιφερειακών υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας και για την έναρξη λειτουργίας των Περιφερειακών Εργαστηρίων Δημόσιας Υγείας.
2. Αστικά Κέντρα Υγείας. Από τα πολυάριθμα νέα κρούσματα που καταγράφονται κάθε μέρα, ένα δέκα ως είκοσι τοις εκατό περίπου εισάγεται σε νοσοκομείο. Για τους υπόλοιπους ασθενείς με ηπιότερα συμπτώματα δεν υπάρχει δυστυχώς κάποια μέριμνα για την περίθαλψή τους. Μετά την ιστορική καθυστέρηση της ίδρυσης των αστικών Κέντρων Υγείας από την πρώτη εφαρμογή του ΕΣΥ στις αρχές της δεκαετίας του ’80, είναι η ώρα να ξεκινήσει η οργάνωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας με αφορμή αυτή την πανδημία, για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των επιδημιών του μέλλοντος. Χωρίς τις γνωστές εθελοτυφλίες, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι για την αντιμετώπιση μιας πανδημίας που οδηγεί τη χώρα σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης πρέπει θεσμικά να συστρατεύεται το σύνολο του ιατρικού δυναμικού, και όχι μόνο όσοι υπηρετούν στο ΕΣΥ. Δεν είναι μόνο ηθικό καθήκον εθελοντικής προσφοράς των ιδιωτών γιατρών. Το προβλέπουν και οι νόμοι για την Ιατρική Δεοντολογία και τους Ιατρικούς Συλλόγους. Ούτε τα Κέντρα Υγείας μπορούν απλώς να παραπέμπουν τους ασθενείς στα νοσοκομεία, ούτε φυσικά οι ιδιώτες γιατροί, οι οποίοι ουσιαστικά έχουν το κύριο βάρος της πρωτοβάθμιας φροντίδας στη χώρα μας, μπορούν να υπεκφεύγουν παραπέμποντας συχνά τους ασθενείς είτε στο νοσοκομείο είτε στο ΕΚΑΒ. Τα μοντέλα που αφορούν την οργάνωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας είναι καταγεγραμμένα. Η κατά προτεραιότητα χρηματοδότησή τους μπορεί να εξασφαλισθεί από πόρους της Ευρωπαϊκής Ενωσης που διατίθενται άλλωστε ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό. Αυτό που κυρίως απομένει είναι η πολιτική απόφαση.
3. Κατ’ οίκον νοσηλεία. Η κατ’ οίκον νοσηλεία αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εναλλακτικές έναντι της νοσηλείας στο νοσοκομείο. Οσο καλύτερα είναι οργανωμένη, τόσο μεγαλύτερη συμβολή θα έχει στη μείωση των βαρύτερων περιστατικών και στην αποσυμφόρηση των νοσοκομείων. Ο κίνδυνος μια επόμενη έξαρση της επιδημίας να οδηγήσει σε μεγαλύτερους αριθμούς κρουσμάτων κάνει την ανάγκη της επιτακτικότερη. (Γνωρίζουμε ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες έχουν ήδη οργανώσει την κατ’ οίκον νοσηλεία.)
4. Οργάνωση των εφεδρειών υγειονομικού προσωπικού. Η διασπορά της επιδημίας μεταξύ του υγειονομικού προσωπικού, κυρίως των νοσοκομείων, καθιστά ορατό τον κίνδυνο να φτάσουμε σε καταστάσεις έλλειψης προσωπικού. Η απλή πρόσκληση για βοήθεια προς τον ιδιωτικό τομέα είναι έκδηλα ανεπαρκής. Απαιτείται οργάνωση των εφεδρειών κατά κλάδο και περιοχή, με συντονισμό και κατανομή ρόλων. Παράλληλα απαιτείται η άμεση οργάνωση της εξειδικευμένης εκπαίδευσης στην εντατική νοσηλεία, με κατάλληλα προγράμματα εκπαίδευσης και με συστήματα προσομοίωσης σε συνθήκες ΜΕΘ, σε όλες τις περιφέρειες. Οι πόροι για προγράμματα κατάρτισης ανέργων μπορούν αναμφίβολα να αξιοποιηθούν κατάλληλα.
Είναι φανερό ότι η έκταση της πανδημίας επιβάλλει έναν συνολικότερο αναπροσανατολισμό της στρατηγικής αντιμετώπισης των πανδημιών. Και αυτό απαιτεί να συγκροτηθεί τώρα ένα Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εφαρμογής, με συγκεκριμένους στόχους και με υπο-προγράμματα κατά κατηγορία και κατά περιοχή.
*Ο κ. Αλέκος Παπαδόπουλος είναι πρώην υπουργός.
