«Όλα κύριε Νίκο είναι εδώ / όπως τα άφησες εσύ κι όπως τα ξέρεις» – Σαν σήμερα γεννήθηκε ο σπουδαίος Γκάτσος

Η ακριβής ημερομηνία γέννησης του Νίκου Γκάτσου είναι άγνωστη. Στα χαρτιά έχει γεννηθεί σαν σήμερα πριν από 109 χρόνια.

Στις 8 Δεκεμβρίου 1911 ήρθε στη ζωή ένας ποιητής που έμελλε να αλλάξει για πάντα τον τρόπο με τον οποίον η μουσική συνδέεται με το λόγο.

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε στην Ασέα Αρκαδίας από γονείς αγρότες. Ο πατέρας του πέθανε το 1916 με ένα φριχτό τρόπο. Ήταν ο πρώτος μετανάστης από το δήμο Βαλτετσίου που θέλησε να φτάσει στις ΗΠΑ για να συνοδεύσει μια κοπέλα από το χωριό του νύφη στον αδερφό. Αλλά δεν έφτασε στον προορισμό του ποτέ. Πάνω στο καράβι έπαθε πνευμονία και τρεις μέρες πριν φτάσουν στην Αμερική πέθανε και τον πέταξαν στη θάλασσα. Το τραγικό γεγονός θα υπάρχει πάντα -φανερά ή όχι- σε πολλά ποιήματα του Γκάτσου.

Ο νεαρός Νίκος πηγαίνει στο Γυμνάσιο της Τρίπολης και εκεί γνωρίζει το έργο μεγάλων λογοτεχνών, ξένων δημιουργών, καλλιτεχνικές τάσεις και μελωδίες της εποχής.

Η πρώτη επαφή του με τα γράμματα ήταν γεγονός, κάτι που ενισχύθηκε με τη μετακόμιση της οικογένειας στην Αθήνα. Ο Γκάτσος ξεκίνησε να δημοσιεύει ποιήματά του στα λογοτεχνικά περιοδικά και γνώρισε ανθρώπους από το χώρο των Τεχνών.

Η γνωριμία με τον Ελύτη

Όλα αλλάξαν ένα βράδυ του 1936 έξω από ένα ζαχαροπλαστείο των Χαυτείων, όταν γνώρισε τον Οδυσσέα Ελύτη. Μια σχέση ζωής η οποία μαζί με άλλους συνοδοιπόρους έφερε το πρώτο φιλολογικό καφενείο της εποχής στη διασταύρωση των οδών Αγίου Μελετίου και Πατησίων.

Η φιλία των δύο ανδρών και η αγάπη του για τα γράμματα επισφραγίζεται το 1943, χρονιά που εκδίδεται το μοναδικό ποίημα του Νίκου Γκάτσου «Αμοργός» και ο «Ήλιος ο πρώτος» του Οδυσσέα Ελύτη.

Αιώνιος συνομιλητής ο Μάνος Χατζιδάκις

Την ίδια χρονιά μπαίνει στου Λουμίδη ένας νέος και διαβάζει στίχους του στους παρευρισκόμενους. Κανείς δεν δείχνει να ενθουσιάζεται και τότε ο νεαρός αποκαλύπτει την πραγματική του ταυτότητα. Είναι συνθέτης και έχει γράψει μουσική για την «Αμοργό» και τις «Παραλλαγές σε μια αχτίδα». Είναι ο Μάνος Χατζιδάκις.

Από τη μέρα εκείνη και για τα επόμενα 50 χρόνια ο Χατζιδάκις είναι ο στενότερος φίλος, ο πιο πιστός θαυμαστής, ο αιώνιος συνομιλητής του Γκάτσου.

Όλα ξεκίνησαν από τον Λόρκα

Ο Γκάτσος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη μετάφραση θεατρικών έργων, κυρίως για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης και του Λαϊκού Θεάτρου.

Αφορμή υπήρξε το έργο «Ματωμένος γάμος» του ισπανού ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, που το μετέφρασε το 1943, εκδόθηκε από τον Ίκαρο το 1945 και ανέβηκε από τον Κάρολο Κουν στο Θέατρο Τέχνης το 1948.

Μετέφρασε δύο ακόμη θεατρικά έργα του Λόρκα, «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» και «Ο Περλιμπλίν και η Μπελίσα», και όλα μαζί με τις μεταφράσεις των ποιημάτων «Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας» και «Παραλογή του μισούπνου» από το 1990 και μετά εκδίδονται συγκεντρωμένα στον τόμο: Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, «Θέατρο και ποίηση», απόδοση Νίκου Γκάτσου.

Στη συνεργασία του με το Θέατρο Τέχνης οφείλει και η ελληνική μουσική ένα από τα σπουδαιότερα τραγούδια της. Το 1949 ο Γκάτσος γράφει μουσική για την παράσταση «Λεωφορείον ο Πόθος» και από εκεί δέκα χρονιά μετά κυκλοφορεί και το πρώτο του μελοποιημένο ποίημα.

Το «Χάρτινο το φεγγαράκι» με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη -στην παράσταση το τραγούδι ερμήνευε η Μελίνα Μερκούρη- σημάδεψε για πάντα το ελληνικό πεντάγραμμο και ένωσε τον Γκάτσο με την άλλη μεγάλη του αγάπη, τη μουσική.

Στις νότες βρήκε τη μεγάλη του αγάπη

Η συμβολή του Γκάτσου στη δισκογραφία ήταν τεράστια. Όχι μόνο για τους εξαιρετικούς του στίχους αλλά και γιατί έδωσε μια νέα πνοή. Ήταν ο πρώτος ποιητής που εισήγαγε το λόγο στο ελληνικό τραγούδι σε τόσο μεγάλο βαθμό και ο πρώτος που μετέφερε δίπλα στις μελωδίες υψηλή αισθητική, ήθος και συνέπεια.

Ο Γκάτσος υπέγραψε δεκάδες μεγάλες επιτυχίες, τραγούδια που ο ελληνικός λαός έχει για πάντα στην ψυχή του. Ο ίδιος λάτρευε, εκτός από τον Χατζιδάκι, τον Ξαρχάκο και τον Μαρκόπουλο. Αγαπούσε τη φωνή της Μούσχουρη, αλλά και τον Μητσιά.

Η «Παράξενη πρωτομαγιά» με τη φωνή του Μητσιά και της Γαλάνη, το «Νυν και αεί» με τη Βίκυ Μοσχολιού, τα «Μάτια βουρκωμένα» από τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, και φυσικά το «Καίγομαι» αλλά και το «Πρακτορείο» από την ταινία «Ρεμπέτικο» είναι μόνο μερικά από τα δείγματα της σπουδαίας γραφής του.

Αξέχαστο το «Στράτα τη στράτα» με μουσική Μίκη Θεοδωράκη και ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση και φυσικά όλος ο δίσκος «Τα κάτα Μάρκον» σε μουσική Ξαρχάκου και ερμηνεία Γιώργου Νταλάρα ένα χρόνο πριν φύγει από τη ζωή.

Το τέλος

Το 1991 ο Γκάτσος έγραψε το τελευταίο του τραγούδι, «Το ταξίδι», το τελευταίο του κοινό ταξίδι με τον Μάνο Χατζηδάκι.

Στις 12 Μαΐου 1992 ο Γκάτσος έφυγε για το τελευταίο του ταξίδι. Επίσημη αιτία θανάτου ήταν ο καρκίνος των χοληφόρων οδών, αλλά το τελευταίο διάστημα η υγεία του ήταν ιδιαίτερα επιβαρυμένη.

Ο Μάνος Χατζιδάκις έφυγε από τη ζωή δύο χρόνια αργότερα.