Η πρόσφατη πρωτοβουλία 53 επιστημόνων διαφόρων γνωστικών πεδίων από την Ελλάδα και το εξωτερικό και του Ινστιτούτου ARISTEiA στις ΗΠΑ που πρότειναν τη δημιουργία Εθνικού Δικτύου Αριστείας στην Ελλάδα επανέφερε τη συζήτηση για την αξία και την αποτελεσματικότητα επένδυσης στους αρίστους. Μολονότι δεν διατυπώθηκαν σημαντικές διαφωνίες επί της αρχής της πρότασης, εκφράστηκαν επιφυλάξεις σχετικά με την ακεραιότητα προηγούμενων διαδικασιών προσδιορισμού των αρίστων στην Ελλάδα και τις εγγυήσεις για την τήρηση αυστηρών κριτηρίων επιλογής των πραγματικά καλυτέρων επιστημόνων στο μέλλον. Αυτές οι θεωρήσεις έχουν οδηγήσει κάποιους σε σκεπτικισμό απέναντι στην αποτελεσματικότητα επένδυσης στην αριστεία συνολικά.
Οταν στη Μεγάλη Βρετανία γινόταν ακόμα η συζήτηση για την παραμονή ή την αποχώρηση της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ενωση – «Brexit» – εκφράστηκαν διαφωνίες για την αξιοπιστία της γνώμης ειδικών οικονομολόγων που περιέγραφαν τις ενδεχόμενες οικονομικές επιπτώσεις του «Brexit». Σε ορισμένες διαδηλώσεις, μάλιστα, άνθρωποι κρατούσαν επιγραφές που έλεγαν «Δεν χρειαζόμαστε άλλους ειδικούς»! Η αμφισβήτηση των ειδικών συμβαίνει και στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο τα τελευταία χρόνια. Αρκετοί άνθρωποι εκφράζουν αμφιβολίες σχετικά με την πραγματική υπόσταση των κινδύνων που ενέχει η περιβαλλοντική υποβάθμιση του πλανήτη. Το ίδιο συμβαίνει και για άλλα σοβαρά ζητήματα δημόσιας υγείας, όπως η χρήση των εμβολίων και τα μέτρα προστασίας από την COVID-19. Για πρώτη φορά έχουν εμφανιστεί κινήματα «εμβολιοφοβικών» που οδήγησαν στην επανεμφάνιση εξαφανισμένων ασθενειών και δημόσιες διαδηλώσεις αμφισβήτησης της ύπαρξης του κορωνοϊού αλλά και άρνησης της χρήσης μέτρων προστασίας!
Από το δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα οι κοινωνίες βιώνουν ένα αίσθημα παρατεταμένης ασφάλειας χάρη στη μεγάλη άνθηση των επιστημών και των εφαρμογών τους στην υγεία και την τεχνολογία της καθημερινής ζωής. Η θεώρηση αυτών των επιτευγμάτων ως δεδομένων αποδυνάμωσε στη συνείδηση πολλών ανθρώπων το μέγεθος της αξίας της επιστημονικής πρωτοπορίας που υπάρχει πίσω από αυτά. Επιπλέον, η υπέρμετρη αύξηση του όγκου πληροφορίας που διακινείται κυρίως μέσω των κοινωνικών μέσων δικτύωσης δυσχεραίνει την κριτική αξιολόγησή της και τον εντοπισμό της γνώμης των πραγματικά ειδικών.
Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στη γνώμη και τη δράση των καλυτέρων εκ των ειδικών κάθε τομέα χρειάζεται να ξαναγίνει η κινητήρια δύναμη εξέλιξης της κοινωνίας. Αυτό προϋποθέτει την έκλειψη της στείρας αντιπαράθεσης ανάμεσα στους «αριστολάτρες» και τους «αριστομάχους». Ούτε ο ελιτισμός και ο διαχωρισμός της αξίας από την πράξη ούτε η ισοπεδωτική εξομοίωση σε έναν άχρωμο μέσο όρο που εξορίζει την αριστεία εκτός της κοινωνίας μπορούν να αποτελέσουν λύση στο πρόβλημα. Η συνδρομή των αρίστων είναι θεμελιώδες στοιχείο για τη βελτίωση κάθε επιμέρους τομέα και για την πρόοδο του συνόλου. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η λειτουργία των αρίστων ως εντολοδόχων της κοινωνίας για τη λύση των προβλημάτων και όχι η αποξένωσή τους και η δράση ως εντολέων λύσεων, την αξία των οποίων η κοινωνία αδυνατεί να κατανοήσει.
Η οικογένεια και οι φορείς εκπαίδευσης όλων των επιπέδων χρειάζεται να αποκαταστήσουν στη συνείδηση των νέων ανθρώπων την πραγματική έννοια της αριστείας ως κοινωνικής αρετής αντί να την υποκαταστήσουν με υποδεέστερες έννοιες. Θα είναι λάθος αν μεμονωμένες περιπτώσεις «αρίστων» που δεν ανταποκρίθηκαν επαρκώς στον τίτλο που τους αποδόθηκε ανακόψουν αυτή τη διαδικασία. Στο λεξικό νέας ελληνικής γλώσσας η αριστεία περιγράφεται ως «η διάκριση ήρωα στη μάχη». Στη σημερινή μάχη που δίνει ο άνθρωπος για να επαναπροσδιορίσει τη θέση του στις κοινωνίες και τη σχέση του με το περιβάλλον, οι άριστοι κάθε τομέα μπορούν να γίνουν οι σύγχρονοι ήρωες που θα βοηθήσουν να λυθούν προβλήματα που φαντάζουν δυσεπίλυτα.
Ο κ. Κωνσταντίνος Γ. Δροσάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής της Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Temple, Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ, αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου για την Ανάπτυξη Ερευνας και Εκπαίδευσης των Τεχνών, Επιστημών και Τεχνολογίας (ARISTEiA-Institute for the Advancement of Research & Education in Arts, Sciences & Technology) των ΗΠΑ.
